Мақсаты: - Өсімдік пен жануар ағзаларында заттардың тасымалдану жүйесін түсіну - Тамыр, сабақ, жапырақ, қан және қанайналым жүйесінің қызметін білу
• Көпжасушалы ағзаларда әр жасуша қоректік заттар мен оттекті қажет етеді • Бұл заттар ағзаның барлық бөлігіне таралуы тиіс • Арнайы жүйелер (тамыр, қанайналым) арқылы тасымалданады
Негізгі мүшелер: - Тамыр: Топырақтан су мен минералды тұздарды сіңіреді - Сабақ: Тамыр мен жапырақ арасындағы байланыстырушы түтік - Жапырақ: Фотосинтез өнімдерін басқа мүшелерге жібереді
Тасымалдау жүйесі: - Өткізгіш ұлпа (ксилема және флоэма) - Су мен минералды тұздар жоғары көтеріледі - Органикалық заттар төмен қарай тарайды
• Тамыр қысымы ерітіндіні сабаққа итереді • Сабақ өткізгіш түтіктер арқылы суды жапыраққа жеткізеді • Жапырақ булану арқылы судың қозғалысын жалғастырады
Тасымал жүйесі – қанайналым жүйесі. - Қан: су, қоректік заттар, оттек, көмірқышқыл газы мен қалдықтарды тасымалдайды - Жүрек: қанды айдайды - Тамырлар: қанның қозғалыс жолы * Артерия – қанды жүректен шығарады * Вена – қанды жүрекке қайтарады * Капилляр – зат алмасу жүретін ең жіңішке тамырлар
• Оттек өкпеде сіңіріліп, қан арқылы барлық мүшелерге жеткізіледі • Қоректік заттар – ас қорыту жүйесінен қанға өтеді • Қалдықтар – бүйрек пен тері арқылы шығарылады • Қанның айналымы – үздіксіз тасымалды қамтамасыз етеді
Өсімдік – Өткізгіш ұлпа: су, минералды тұздар, органикалық заттар тасымалданады. Жануар – Қанайналым жүйесі: қорек, оттек, көмірқышқыл газы мен қалдықтар тасымалданады.
№ Салыстырылатын белгі Өсімдік Жануар 1 Тасымалдау жүйесі қалай аталады? …………………………… …………………………… 2 Негізгі мүшелері …………………………… …………………………… 3 Тасымалданатын заттар …………………………… …………………………… 4 Қозғалыс бағыты …………………………… …………………………… 5 Мүшелер арасындағы байланыс …………………………… ……………………………
Мүше (ағза бөлігі) Қызметі Тамыр ☐ Зат алмасу өнімдерін шығару Сабақ ☐ Қанды ағза бойымен айдау Жапырақ ☐ Су мен минералды тұздарды сіңіру Жүрек ☐ Органикалық заттарды төмен қарай тасымалдау Бүйрек ☐ Фотосинтез кезінде түзілген қоректі тарату
№ Тұжырым Белгі 1 Өсімдіктерде заттар өткізгіш ұлпа арқылы тасымалданады. 2 Жануарларда заттар тек өкпе арқылы тарайды. 3 Қан тамырлары арқылы оттек пен қорек барлық мүшелерге тарайды. 4 Тамыр тек органикалық заттарды өткізеді. 5 Өсімдік пен жануарда тасымал жүйесі тіршілік үшін өте маңызды.
• Заттар ағзаның тіршілігі үшін үнемі қозғалыста болады • Өсімдік – тамыр, сабақ, жапырақ арқылы • Жануар – қанайналым жүйесі арқылы • Бұл процестер тіршілікті сақтайды және энергия айналымын қамтамасыз етеді
