КӘСІПОРЫН – ЭКОНОМИКАНЫҢ НЕГІЗГІ БУЫНЫ Андабаева Гульмира Кенжегалиевна ӘЛ - ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ ЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ
Дәрıстıң негıзгı мақсаты 1 Кәсıпорын сипаттамасы мен түрлерı Кәсıпорынның негıзгı сипаттамасы мен түрлерıн анықтап, ұйымдық - құқықтық нысандарын көрсету. Кәсıпорын қызметıне әсер ететıн ıшкı және сыртқы факторларды анықтау. Кәсıпорынның ұйымдық - 2 құқықтық нысандары Кәсıпорынның ıшкı 3 және сыртқы ортасы
Андабаева Г. К. Кәсıпорын экономикасы : оқу құралы.- Алматы : Қазақ Университетı. 2021 Мейıрбеков А. Қ. Кәсıпорын экономикасы : оқу құралы.- Алматы : Эверо. 2014. Сабирова Р. К. Кәсıпорын экономикасы : оқу құралы. - Алматы : Экономика. 2009 4. www.atameken.kz материалдары Atameken Academy онлайн - платформасының Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексı. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268- XIII. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_ Қазақстан Республикасының Кәсıпкерлıк Кодексı. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268- XIII. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000375
1 сұрақ Кәсıпорын сипаттамасы мен түрлерı
Кәсıпорын – заң тәртıптерı бойынша тıркеуден өткен, мүлıктı пайдаланудан, жұмыстарды орындау немесе қызмет көрсету арқылы тауарларды сатудан пайда табуға жүйелı түрде бағытталған кәсıпкерлıк қызмет субъектıсı.
өз қызметıмен жеке дербес түрде айналысады, салықтар, басқа да мıндеттı төлемдердı төлегеннен кейıн қалған пайда мөлшерıн өзı бөледı жеке дербес тауар өндıрушı жұмыстарды – сұранысқа қажеттı өнıм орындау көрсету өндıру, және үшıн қызметтүрлерıн материалдық және ақпараттық жан - жақты ресурстарды пайдаланатын шаруашылық субъект. Кәсıпорын
технологиялық бıрлıктı иеленетıн өндıрıс қорларының кешенıмен және өндıрıстıк үрдıстердıң жеке кезеңдерıнıң өзара байланысы өндıрıстıк- техникалық бıрлıк әлеуметтıк бıрлıк нақты әлеуметтıк - экономикалық мақсаттар мен мүдделермен байланысқан түрлı бıлıктıлıгı бар адамдар ұжымы экономикалық дербестıлıк материалдық, қаржы, техникалық ресурстары, сонымен бıрге қызметтıң экономикалық нәтижелерıнıң бıрлıгı Кәсıпорын сипаттамасы нарықтық қатынастардағы жеке субъект ретıнде бөлıп көрсететıн негıзгı белгıлерıн анықтайды ұйымдастырушылық бıрлıк ıшкı құрылымы мен басқару тәртıбı бар ұйымдасқан ұжым
1 өндıру өнеркәсıбıнıң кәсıпорындары 2 өңдеу өнеркәсıбıнıң кәсıпорындары
1 әкıмшıлıк - ұйымдастыру - шылық кәсıпорын қызметıнıң негıзгı түрı мен қандай - да бıр салаға жатқызылуын ескередı 2 өнıмдıк сала өнıмıнıң әр түрı бойынша өндıрıс құрылымы мен көлемı анықталады
кәсıпорындар түрлерı 1 « жеке » мамандандырылған жаппай немесе ıрı сериялы өндıрıс өнıмдерıнıң шектеулı ассортиментıн шығаратын кәсıпорындар ( шойын, ет, бидай өндıрıсı және т. б.) 2 көп профилдı кәсıпорындар түрлı жағдайда пайдаланылатын және кең ассортименттı өнıмдердı шығарады 3 аралас кәсıпорындар шикıзаттың немесе дайын өнıмнıң бıр түрıн қатарлас немесе тıбектей түрде басқа түрге, үшıншı бıр түрге ауыстырады
өнеркәсıптıк 1 2 3 4 5 өндıрıстıк сауда транспорттық инвестициялық және т. б.
Жұмыс ıстеп тұрған ШОК субъектıлерıнıң жалпы санында дара кәсıпкерлер үлесı 68,6%, шағын кәсıпкерлıктегı заңды тұлғалар – 18,3%, шаруа немесе фермер қожалықтары – 13%, орта кәсıпкерлıктегı заңды тұлғалар – 0,1%- ды құрады.
2 сұрақ Кәсıпорынның ұйымдық - құқықтық нысандары
Заңды тұлға болып табылатын ұйым - меншıк, шаруашылық жүргıзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкı бар сотта талапкер және жауапкер бола алады дербес балансы немесе сметасы болуға тиıс сол мүлıкпен өз мıндеттемелерı бойынша жауап бередı өз атауынан мүлıктıк және мүлıктıк емес жеке құқықтар мен мıндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алады
1 коммерциялық ұйым цызметıнıц негıзгı мацсаты та6ыс келтıрудı көздейдı 2 коммерциялық емес ұйым қызметıнıң негıзгı мақсаты пайда келтıру ғана емес және алынған таза табысын қатысушыларына үлестıрмейтıн ұйым
Кәсıпкерлıк келесı түрлерде жүзеге асырылуы мүмкıн 1 өзıндıк ( жеке ) б i р жеке тұлға өз i не менш i к құқығымен тиес i л i мүл i к нег i з i нде, сондай - ақ мүл i кт i пайдалануға және ( немесе ) оған иел i к етуге жол берет i н өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады 2 бıрлескен кәсıпкерлıк жеке тұлғалар ( дара кәс i пкерлер ) тобы өздер i не ортақ менш i к құқығымен тиес i л i мүл i к негıзıнде, сондай - ақ мүл i кт i б i рлес i п пайдалануға және ( немесе ) оған иел i к етуге жол берет i н өзге де құқыққа орай жүзеге асырады
ортақ б i рлескен менш i г i асырылатын ерл i- зайыптылар ерл i- зайыптылардың нег i з i нде жүзеге кәс i пкерл i г i; шаруа қожалығының ортақ б i рлескен менш i г i немесе жекешеленд i р i лген тұрғынжайға ортақ менш i к негıзıнде жүзеге асырылатын б i рлескен отбасылық кәс i пкерл i к ; жеке кәс i пкерл i к ортақ үлест i к менш i к нег i з i нде жүзеге асырылатын жай сер i ктест i к ; Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де нысандар.
Кәсıпорынның ұйымдық - құқықтық нысандары
Акционерл i к қоғам Өз i н i ң қызмет i н жүзеге асыру үш i н қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға. Акционерл i к қоғамның акционерлер i оның м i ндеттемелер i бойынша жауап бермейд i және өз i не тиес i л i акциялар құнының шег i нде қоғамның қызмет i не байланысты шығындар тәуекел i н көтеред i.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың ( қатысушылардың ) үлес i не ( салымдарына ) бөл i нген коммерциялық ұйым. Шаруашылық сер i ктест i ктер толық сер i ктест i к, сен i м сер i ктест i г i, жауапкерш i л i г i шектеул i сер i ктест i к, қосымша жауапкерш i л i г i бар сер i ктест i к нысандарында құрылуы мүмк i н.
Азаматтардың б i рлескен кәс i пкерл i к қызмет үш i н мүшел i к нег i зде олардың өз еңбег i мен қатысуына және өнд i р i ст i к кооператив мүшелер i н i ң мүл i кт i к жарналарын б i р i кт i ру i не нег i зделген ер i кт i б i рлест i к. Кооператив мүшелер i екеуден кем болмауға ти i с.
Мемлекетт i к кәс i порындар шаруашылық жүрг i зу құқығына нег i зделуı мүмкıн басқару мүмкıн құқығына ( қазыналық оралымды нег i зделуı кәс i порын ). Мемлекетт i к кәс i порынның мүлк i бөл i нбейд i және оны салымдар ( үлестер, жарналар ) бойынша, соның i ш i нде кәс i порын қызметкерлер i н i ң арасында бөлуге болмайды.
Ұйымдық - құқықтық нысандар бөлıнıсıнде тıркелген субъектıлердıңең көп санын дара кәсıпкерлер –1,5 млн. бıрлıктı, одан жұмыс ıстеп тұрғандар 1,4 млн. бıрлıктı құрайды. Жұмыспен қамтылғандар санының ең көбı шағын кәсıпкерлıкке – 1,7 млн. адам және дара кәсıпкерлерге – 1,8 млн. бıрлıк келедı. Шағын кәсıпкерлıктıң өнıм шығарылымы 10 трлн. теңгенı құрады, бұл барлық ШОК субъектıлерıнıң жалпы өнıм шығарылымынан 60,3% ды құрайды.
3 сұрақ Кәсıпорынның ıшкı және сыртқы ортасы
Кәсıпорын – бұл ашық жүйе. Ол сыртқы ортамен белсендı түрде әрекет еткен жағдайда ғана қызмет жасай алады. Осы жүйенıң дамуы ұйымның ıшкı ортасының өзара байланысты бөлıктерден құралатын бıр бүтıн ретıндегı көрсетуге мүмкıндıк бердı
Кәсıпорынның ıшкı ортасының құраушылары
Кәсıпорынның сыртқы орта факторларының әсер ету үлгıсı
Сыртқы орта күрделıлıгı деп ұйымға әсер ететıн факторлардың санын қарастырады және есепке алынатын әрбıр фактордың варианттылық деңгейı деп түсıндıрıледı. Сыртқы орта факторларының өзара байланыстылығы бıр фактордың өзгерıсı екıншı бıр факторға әсер ету күшıнıң деңгейıн анықтайды. Сыртқы ортаның қозғалыста болуы ұйым аумағындағы өзгерıстердıң болу жылдамдығын сипаттайды. Сыртқы орта анықсыздығы нақты фактор туралы жеке тұлғада немесе ұйымда бар ақпараттар көлемıмен және сол ақпараттардың анықтығындағы сенıмдıлıк дәрежесıмен сипатталады.
Қайталауға арналған сұрақтар : Кәсıпорын сипаттамасын атаңыздар. Негıзгı белгıлерıн көрсетıңıздер. Нарықтық қатынастар жүйесıндегı кәсıпорынның алатын орнын көрсетıңıздер. Кәсıпорынның қандай түрлерı бар ? Әрқайсына сипаттама берıңıздер. Кәсıпорынның негıзгı меншıк нысандарын атаңыздар. Заңды тұлға белгıлерıн атаңыздар. Заң бойынша түсıнıктемесıн келтıрıңıздер. Жарғылық капитал дегенıмıз не ? Қалыптасу көздерı қандай ? Коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдардың айырмашылықтары қандай ? Кәсıпорынның ұйымдық - құқықтық нысандарына сипаттама берıңıздер. Акционерлıк қоғам артықшылықтары мен кемшıлıктерıн атаңыздар. Шаруашылық серıктестıк артықшылықтары мен кемшıлıктерıн көрсетıңıздер. Өндıрıстıк кооперативтердıң құрылу ерекшелıктерıн көрсетıңıздер. Мемлекеттıк мекеме сипаттамасы қандай ? Кәсıпорынның ıшкı ортасының негıзгı элементтерıн атаңыздар. Кәсıпорынның сыртқы ортасының негıзгı құраушыларын атаңыздар. Кәсıпорынның миссиясы, кәсıпорын мақсаты деген түсıнıктерге анықтама берıңıздер.
Зерттеу сипаты бар тәжıрибелıк тапсырмалар ( қолданыстағы заңнамалық нормаларды пайдалану арқылы орындалады ) Тақырып бойынша бıлıмдерıңıздı тексеруге арналған тест тапсырмалары Кейстар Кейс 1. Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы ( ҚҚҚ ) Кейс 2. Мақаланы талдау Өз бетıнше шығарылатын есептер Ашық сұрақтар ( немесе ойлануға арналған сұрақтар ) Анықтамалық және құқықтық жүйелермен өзıндıк жұмыс Семинар сабақтарының мазмұны
+7 (701) 320-37- 24 andabayeva.gulmira@kaznu.edu.kz
