Арбашаға басқа денелер тарапынан әсер болмаса, не болар еді?
Вагон орнынан қозғалағанда немесе кенеттен тоқтаған кезде неге адам құлайды? Суреттегі а) және б) жағдайларда вагонмен не болды?
И нерция. Д енелердің өзара әрекеттесуі. М асса - дене инертілінінің өлшемі. Күш
Оқыту мақсаттары: - инерция құбылысын түсіну және сипаттау; - күштерді берілген масштабта графикалық түрде көрсету.
Егер қозғалыстағы дененің жолындағы барлық кедергі жойылған болса, ол қалай қозғалар еді ?
Егер қозғалыстағы дененің жолындағы барлық кедергі жойылған болса, ол қалай қозғалар еді ? Бұл сұраққа Италияның атақты ғалымы Галилео Галилей жауап берген болатын.
Егер қозғалыстағы дененің жолындағы барлық кедергі жойылған болса, ол қалай қозғалар еді ? Бұл сұраққа Италияның атақты ғалымы Галилео Галилей жауап берген болатын. Денеге басқа денелер әрекет етпесе, онда ол тыныштық күйінде болады немесе Жермен салыстырғанда түзусызықты бірқалыпты қозғалады.
Егер қозғалыстағы дененің жолындағы барлық кедергі жойылған болса, ол қалай қозғалар еді ? Бұл сұраққа Италияның атақты ғалымы Галилео Галилей жауап берген болатын. Денеге басқа денелер әрекет етпесе, онда ол тыныштық күйінде болады немесе Жермен салыстырғанда түзусызықты бірқалыпты қозғалады. Бұл екі жағдайда да дененің жылдамдығы өзгермейді.
Есіңе сақта ! Денеге басқа денелер әрекет етпеген кездегі жылдамдығын сақтау құбылысы инерция деп аталады. «инерция» сөзі – латын сөзі, мағынасы : қозғалыста емес, әрекетсіздік
Суреттегі а) және б) жағдайларда вагонмен не болды?
Суреттегі а) және б) жағдайларда вагонмен не болды? а) Вагон орнынан қозғалағанда, еденмен байланысқан аяқ алға кетеді, ал адам денесі орнында қалады, адам артқа қарай құлайды. б) Вагон кенеттен тоқтаған кезде адам ары қарай алға қозғала береді, ал еденмен байланысқан аяқтары тоқтап қалады, адам алға қарай құлайды.
Тәжірибе жасау « Қалайша тиынды стақанға түсіруге болады ?» Үстел үстінде суы бар стакан. Стаканның бетінде қағаз. Қағаз үстінде тиын тұр. Тиынды қолмен ұстамай қалайша стақанның ішіне түсіруге болады ?
Жауабы : Қағазды жылдам, әрі бар күшпен тез тартып қаламыз. Бұл кезде тиын жылдамдық алып үлгермейді, яғни жылдамдығын сақтау құбылысы-инерцияның әсерінен стакан ішіндегі суға түседі
« Қалайша қағазды аламыз ?» Ұзын парақ қағаздың үстінде суы бар c такан тұр. Банканы орнынан жылжытпай қалайша қағазды алуға болады ?
Жауабы : Қағаз парағының бір жақ шетінен ұстап, жылдам тартып қалу керек. Инерцияның әсерінен стакан мен оның ішіндегі су жылдамдық алып үлгермейді, яғни қозғалысқа түсіп үлгермейді.
кезінде күштердің әсері неге тәуелді? Денелердің әрекеттесуі
Массалары бірдей арбашалар және массалары әр түрлі арбашалармен тәжірибе
Денелердің өзара әрекеттесуі кезінде оған қатысушы денелер жылдамдықтарын өзгертеді. Есептеулерге сәйкес, арбашалардың массаларының кез келген қатынасында келесі теңдік орындалады : Денелердің өзара әрекеттесуі кезінде олардың алған жылдамдықтары, олардың массаларының қатынасына кері пропорционал болады. Масса – дене инерттілігін сипаттайтын физикалық шама. Денелердің әрекеттесуі
« Денеге күш әрекет етеді » Немесе « Денеге күш түсірілген » деп айтады. Денелердің өзара әрекеттесуіне мысалдар
Күшті Ғ әрпімен белгілейміз. S І жүйесінде күш бірлігіне ньютон (Н) алынған. Бұл бірлік ағылшынның ұлы ғалымы Исаак Ньютонның құрметіне аталған. 1Н – тыныштық күйіндегі массасы 1 кг денеге 1 с ішінде 1 м/с жылдамдық беретін күш.
Практикалық есептер шығарғанда күштің үлестік (миллиньютон ) немесе еселік (килоньютон) бірліктері де қолданылады. 1мН=0,001 Н 1кН=1000 Н
Күшті динамометр деп аталатын құралмен өлшейміз
Динамометрлердің әр түрі болады : қолдың бұлшық етінің күшін өлшеу үшін қол динамометрі Т ракторлардың, локомотивтердің тарту күшін өлшеу үшін арнайы тарту динамометрлері пайдаланылады.
Күш сандық мәнімен қоса бағытымен де сипатталатын болғандықтан ол векторлық шама болып табылады. Денеге түсірілген күшті суретте бағыты бар кесінді түрінде көрсетуге болады. Күштерді графикте кескіндеу
Кесіндінің ұзындығы шартты түрде қандай да бір таңдап алынған масштабтағы күштің шамасын көрсетеді. Нұсқаманың бағыты күш әрекетінің бағытымен сәйкес келеді. Кесіндінің басы күштің түсірілу нүктесі болып табылады.
Күш әрекетінің нәтижесі неге тәуелді ? Күш әрекеті тәуелді: с андық мәніне ( модуліне) к еңістіктегі бағытына т үсірілу нүктесіне
1. Егер денеге ешқандай күш әрекет етпесе, дене жылдамдығы жөнінде не айтуға болады ?
2. Егер денеге ешқандай күш әрекет етпесе, дене жылдамдығы жөнінде не айтуға болады ? Жауап: Дене жылдамдығы өзгермейді.
2. Масштаб 1 см – 40 Н деп алып, денеге солтүстік бағытта түсірілген 200Н күштің графиктік сұлбасын салыңыз.
Жауап:
4. Масштаб бойынша күштің шамасын анықтаңыз.
Жауап: Масштаб бойынша бірлік кесіндінің ұзындығы 20 Н болғандықтан, сурет бойынша коляскаға түсірілген күш 60 Н-ға тең болады.
7.2.2.10- масса мен салмақ арасындағы байланысты сипаттау, P= mg формуласын пайдаланып есеп шығару ; Ауырлық күші. Дененің салмағы. Салмақсыздық
Жердің бетіндегі және Жерге жақын орналасқан денелердің барлығы Жерге тартылады.
Денелердің Жерге тартылу күші ауырлық күші деп аталады. а = mg [H] а – ауырлық күші, [H] m – дененің массасы, [ кг ] g – еркін түсу үдеуі, [ Н/кг ] Ауырлық күші
g - еркін түсу үдеуі ( ауырлық күшінің коэффициенті)
Әр түрлі аспан денелері үшін тұрақты g - ны ң мәні түрліше болады. Ғаламшардың массасы неғұрлым аз болса, сол ғаламшардағы еркін түсу үдеуі соғұрлым аз болады. Жерде g = 9,8 Н/ кг Меркурийде g = 3,7 Н/ кг Шолпанда g = 8,8 Н/ кг Марста g = 3,8 Н/кг Сатурнда g = 9,1Н/кг Уранда g = 9,8 Н/ кг Нептунда g = 13,5 Н/ кг Юпитерде g = 24 Н/кг
, Н , кг , Н/кг ? 30 9,81 495 9,81 ? 12 9,81 ? 30 9,81 495 9,81 ? 12 9,81 Есептер шығару
, Н , кг , Н/кг 29 4,3 30 9,81 495 9,81 ? 12 9,81 29 4,3 30 9,81 495 9,81 ? 12 9,81 Жауабы
, Н , кг , Н/кг 29 4,3 30 9,81 495 50,6 9,81 12 9,81 29 4,3 30 9,81 495 50,6 9,81 12 9,81 Жауабы
, Н , кг , Н/кг 29 4,3 30 9,81 495 50,6 9,81 118 12 9,81 29 4,3 30 9,81 495 50,6 9,81 118 12 9,81 Жауабы
Салма қ – Жерге тартылуы салдарынан дененің аспаға немесе тіреуге түсіретін күші.
Ауырлық күші денеге, ал салмақ тіреуге немесе аспаға түсіріледі.
Ауырлық күші Салмақ Денеге әрекет етеді Тірекке не аспаға әрекет етеді Дене мен Жер әрекеті Дене мен тірек әрекеті Төмен бағытталған Тірекке перпендикуляр бағытталған Тұрақты Өзгеріп отырады
Салмақсыздық – дененің салмағы нөлге тең болатын күй Салмақсыздық күйде дененің тірекке немесе аспаға әсері нөлге тең
< а > а
Су бетінде қалқыған шардың салмағы бар ма? Дененің массасы Жерде үлкен бе, әлде Айда үлкен бе ? 1 кг мақта ма, әлде 1 кг темір ауыр ма? Сұрақтар
Мысалы, үстелде доп пен арбаша тұр. - Осы денелерге қандай күштер әсер етеді ? Масса қандай бірліктермен өлшенеді ? Масса мен салмақтың айырмашылығы бар ма? - Салмақ қандай бірліктермен өлшенеді ? - Масса мен салмақ Жер мен Айда қандай жолмен өзгереді ( өзгеруі мүмкін бе )? Ой қозғау
5. Масштаб 1см- 60 Н деп алып денеге оңтүстік бағытта әрекет ететін 240 Н күштің графиктік сызбасын салыңыз.
Жауап:
6. Екі бала шананы сүйреп келе жатыр. Бірі 20 Н күшпен шананы артынан итереді, екіншісі 30 Н күшпен алдынан тартады. Бұл күштер горизонталь бағытталған деп санап, графиктік сызбасын салыңыз. Масштаб: 1см-10 Н.
Жауап:
Kazakh Russian English Инерция жылдамдық өзгерісі күш Динамометр векторлық шама Вектор Инерция изменение скорости сила Динамометр векторная величина вектор Inertia changing of velocity force Dynamometer vector quantity Vector
