XXI үйэ
Тохсунньу 27 күнүгэр (олунньу 8) 1834 с. Тобольскай таһынааҕы Үөһээ Аремзяны дэриэбинэҕэ уон сэттис бүтэһик оҕонон Тобольскай гимназиятын дириэктэрин Иван Павлович Менделеев дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Дмитрий аҕатынан эһэтэ Таҥара үлэһитэ этэ, араспаанньата Соколов диэн эбит; Менделеев диэн араспаанньаны Дмитрий аҕата духовнай училищаҕа үөрэнэ сылдьан иҥэриммит. Менделеев ийэтэ Корнильев атыыһыттартан төрүттээҕэ.
Менделеев химияҕа, химия технологиятыгар, физикаҕа, салгын устуутугар, метеорологияҕа, тыа хаһаайыстыбатыгар, экономикаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ уонна да атын эйгэлэргэ үлэлээбит дэгиттэр чинчийээччи эбит. Саамай сүрүн арыйыыта химичэскэй элэмиэннэр периодичэскэй тиһиктэрин, ол эбэтэр « Таблица Менделеева » арыйбыта.
Дмитрий Менделеев табылыыссаны сыралаахтык чинчийэн, үөрэтэн 1869 сыллаахха арыйбыта. Бу табылыысса химичэскэй элэмиэннэр классификациялара, элэмиэн араас свойтваларын, кини атомнай ядротун сэрээтинэн туруоруллар турук буолар.
спирт уонна уу табыгастаах булкааһынын быһаарыы; минераллар химия туруктарын уонна элеменнар араас дьайыыларын атом сабардамыттан ыкса тутулуктааҕын быһаарыы; элеменнар периодик табылын оҥоруу, ол кэмҥэ биллэр элеменнары бэрээдэктээһин, кэлин өссө хас да элемены суоттаан таһааран киллэрбит уонна сүрүн дьайыыларын бэлиэтээбит; убаҕас кытыы температуратын быһаары, "кытыы температура" диэн өйдөбүлү киллэрбит; эҥкилэ суох гаастар сүрүн туругун тэҥнэбилин быһаарыы (Клапейрон-Менделеев тэҥнэбилэ); ыйааһыннар таба теорияларын оҥорбут, кэмнииргэ аналлаах араас саҥа тэриллэри айбыт (арретир уонна пикрометр); буруота суох буораҕы арыйыбыт (Чельцову кытта); экономикаҕа олохтоох оҥорон таһаарар индустрияны уонна тыа хаһаайыстыбаны тас дьайыылартан харыстыырга киэҥ үлэни ыытар эбит; тыа хаһаайыстабаҕа минерал уоҕурдууну туттууну көҕүлүүр эбит.
