Дыбыс және оның сипатаммалары. Дыбыстық өлшемдер. Ультра дыбыс. Ультрадыбысты толқындадың таралу ерекшеліктері. Ультрадыбыстың ағзаның ұлпасы мен жасушасына әсерінің б иофизи калық негізі. Инфра дыбыс. Б иологи ялық объект ілерге инфрадыбыстың әсерінің биофизикалық негізі. Аудиометрия. Қарастырылатын сұрақтар:
Дыбыс толқындары немесе дыбыс деп адамның есту мүшесі қабылдай алатын жиілігі 16 Гц-тен 20 000 Гц-ке дейінгі серпімді ортада таралатын тербелістер мен толқындар.
1. Дыбыс кез келген ортада таралады. 2. Дыбыстың таралу жылдамдығы тербеліс жиілігінен тәуелді емес, ол ортаның серпімділігі мен тығыздығынан және температурадан тәуелді. 3. Ауада (0 градуста ) дыбыстың таралу жылдамдығы с =331,5 м /c, температура 10 градуска к ө тер ілгенде жылдамдығы 0,5м /c -қ а артады. 4. Қатты және сұйық орталарда дыбыстың таралу жылдамдығы жоғары, мысалы суда шамамен 1500 м /c.
Акустика – дыбыс толқындарын зерттейтін ғылым саласы.
Акустикада қарастырылады : 16 Гц 20 000 Гц Инфрадыбыс Ультрадыбыс
Тон (музыкалық дыбыс немесе музыкалық тон) Шулар Дыбыстық соққылар
Тон дегеніміз периодтық толқындық үдерістер түріндегі дыбыс. Тонның биіктігі тербелістің жиілігімен анықталады. Жиілік неғұрлым көп болса, тон соғұрлым жоғары болады.
Скрипка, кларнет, ер немесе әйел ән салғанда шығатын жоғарылығы бірдей дыбыстар бір-бірінен айырықша есту сезімін туғызады. Дыбыстың осы қасиеті тембр деп аталады. Тембр — адамның дауысына немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.
Шу - әртүрлі жиіліктегі дыбыстардың ретсіз қабаттасуы болып табылады. Әртүрлі шулардың музыкалық дыбыстардан ерекшелігі — оларға қандай да бір белгілі тербеліс жиілігі сәйкес келмейді. Өнеркәсіп шуының қаттылық деңгейі кейбір өндіріс орындарында 90 дБ-ге жетеді және одан да жоғары болуы мүмкін. Толқындық соққылар - қысқа уақыт ішінде әсер ететін дыбыстық толқындар (жарылыстар, шапалақ).
Қарқындылығы Гармониялық спектр Жиілік және т.б. Қаттылығы Тембр Жоғарлылығы
Дыбысты қабылдап алуды бағалау үшін оның қарқындылығын емес, оның дыбыстық қысымын өлшеген қолайлы. Дыбыс қарқындылығының дыбыстық қысымға тәуелділігі : - дыбыстық қысым; - ортаның тығыздығы; - дыбыстың таралу жылдамдығы
Адамның есту мүшесі қабылдайтын дыбыс қарқындылығының диапазоны: мұндағы: - есту табалдырығы - дыбыстың ауру тудыратын шегі
Дыбыс қарқындылығының өлшем бірлігі - бел (Б). Децибел өлшемі кеңінен қолданылады: 1дБ =0,1 Б Екі деңгейдегі қарқындылық мәндерінің бір-бірінен айырмасы 1,26 есеге тең
Дыбыс қарқындылығы шкаласынан ажырату үшін дыбыс қаттылығы деңгейінің шкаласында децибелді фон деп атайды. Дыбыс қаттылығы мен әр түрлі жиілікті дыбыс қарқындылығының арасындағы сәйкестікті табу үшін қаттылығы өзгермейтін қисық сызықты пайдаланамыз
Есту мүшесінің дыбысты сезу деңгейін өлшеу әдісін аудиометрия деп атайды. Аудиометр
Аудиограмма есту қабілетінің дәрежесін анықтайды. Есту қабілетінің халықаралық есту қабілетілігінің классификациялау дәрежесі төмендегі сызбамен анықталады : 26-40 дБ - I дәреже 41-55 дБ - II дәреже 56-70 дБ - III дәреже 71-90 дБ - IV дәреже > 90 - меңіреу Адамның есту қабілеті көтере алатын ең жоғарғы шама (ауру сезімі тудыратын) бұл 120-130 децибел аралығы. Ал 200 Дб есту мүшесіне қатты зақым келіп, өліп кетеді. Қарапайым әңгіме - 45-55 дб Офистегі дыбыс-55-65 Дб Көшедегі шу- 70-80 дб
УД жиілігі 20 кГц-тен жоғары болатын механикалық тербелістер мен толқындар УД-тық толқындар жиілігінің ең жоғарғы мәні -
УД-тың қысқа толқындылығы; УД-тың таралу жылдамдығы мен жұтылуы ортаның күйіне байланысты болады; УД-тың екі ортаның шекарасында шағылуы олардың толқындық кедергілерінің қатынастарына тәуелді болады.
Жасушалық және субжасушалық деңгейде микровибрация тудырады; Биомакромолекулаларды ыдыратады; Биологиялық мембраналардың қайта құрылулары мен зақымдануын, мембрананың өткізгіштігін өзгертеді; Жылулық әсер етеді; Жасушаалар мен микроағзалардың бұзылуларын тудырады.
Диагностикада (эхоэнцефалография, УД кардиография, УД локация); Емдеуде - әсер ету (УД терапия, УД остеосинтез);
Инфрадыбыс. ИД-тың биологиялық объектілерге әсерінің биофизикалық негізі Жиілігі 16 Гц-тен төмен болатын механикалық толқындарды инфрадыбыс деп аталады. Көздері- теңіздер, жерсілкіну, күн күркіреу, жарылыстар, әр түрлі станоктар, т.б.
ИД адам ағзасына кері әсер етеді (бас ауру, ұйқысырау, тез шаршау, т.с.с.) ИД-тың ағзаға әсері резонанс құбылысына негізделген. Адам ағзасының өзіндік тербеліс жиілігі: жатқан кезде 3-4 Гц, тік тұрған кезде 5-12 Гц, көкірек қуысының өзіндік тербеліс жиілігі 5-8Гц, іш қуысының тербеліс жиілігі 3-4Гц. Бұлардың бәрі инфрадыбыс жиілігіне тең.
Есту мүшесіне: Сыртқы Ортаңғы Ішкі құлақ Дыбысты өткізу жолдары жатады. Есту ағзасы дыбысты қабылдайды, өткізеді және өңдейді.
Дыбысты қабылдау және өткізу механизмі Дыбыс толқындары құлақ қалқаны арқылы қабылданады да, сыртқы есту жолымен дабыл жарғағына беріледі, ал дабыл жарғағы дыбыс толқындарының жиілігіне сәйкес тербеле бастайды.
Дабыл жарғағының тербелісі ортаңғы құлақтың сүйекшелеріне, одан әрі сүйекшелерден сопақ терезенің жарғағына беріледі. Кіреберіс терезе жарғағының тербеліс перилимфа мен эндолимфаға беріледі.
Бұл кезде кірпікті жасушалар өздерінің кірпіктерімен текториялық жарғаққа жанасып, сол жерде механикалық тітіркену салдарынан қозу пайда болады, ол әрі қарай кіреберіс-ұлу нервінің талшықтарына беріледі. Осылай дыбыс қабылдау үрдісі жүріп отырады.
Физикалық фактор ( ФФ ) ФФ мен құбылыстарды сипаттаушы физикалық шамалар ФФ әсерінің сипаты ФФ қолданылатын медициналық құралдар Диагностика Ультрадыбыс Жиілік пен тербеліс периоды, энергиясы, таралу жылдамдығы, ультрадыбыстық кедергі, импеданс, тығыздығы әр түрлі орта, УДЗ құралының сезімталдығы, динамикалық диапазоны, кеңістік және мезгілдік ажырату қабілеті, секторлы, сызықты, конвексты түрлендіргіштер Шағылу, сыну, жұтылу, жылуға айналу, енуі ; Механикалық, физика - химия лық, биология лық құбылыс тардың орын алуы. Ультрадыбыстық зерттеу құралы ( УЗИ )
Доплер құбылысы, УД жиілігі, дуплексті сканерлеу Шағылысу, Жиіліктің, Жылдамдықтың өзгеруі Эхокардиограф Энергиясы, Таралу жылдамдығы ; ультрадыбыстық кедергі, импеданс Эхоэнцефалограф Терапия Ультра дыбыс Механикалық, физика - химиялық, биологиялық, Бөлшектердің ионға ыдырауы мен қозуы, т.б. SONOPULS 492, УЗТ -1.07 Ф, Механикалық, физика - химиялық, биологиялық, жоғары интенсивті УД толқын, энергия, фокусталған УД. Жылудың бөлінуі, дене бөлшектерінің тербелуі т.б. Ультрадыбыстық хирургия құралы
Дыбыс дегеніміз не? Дыбысты сипаттайтын қандай шамалар (объективті және субъективті)? Акустика, оның түрлері Зерттеу әдістеріне не жатады? Аудиометрия, аудиограмма дегеніміз не?
