Қазіргі заманғы түсініктер бойынша биосфераны заттардың планета аралық айналымын ұстап тұратын ғаламдық экосистема ретінде қарастырады. Қазіргі өмір Жердің жоғарғы қабатында, ауаның төменгі қабатында және су қабатында таралған.
Ғылымның дамуы, адамзат тіршілік ететін биосфераны өзгертетін күш болып табылады; Ғылымның дамуымен бірге жүретін биосфераның өзгерістері болмай қалмайтын құбылыс; Бұл өзгерістер адамның еркіне байланыссыз, стихиялы түрде, табиғи процестер сияқты жүреді.
Биосфера қалайда ноосфераға, яғни адам мен табиғат дамуында адамның ақыл, парасаты шешуші роль атқаратын сфераға айналатыны туралы Вернадскийдің қорытындылары, Вернадскийдің ноосфера заңы деп аталады.
Тірі заттар Биогенді заттар Биокосты заттар Косты заттар
Екі айналым да бір-бірімен байланысты, бір тұтас процесс. Үлкен айналым бірнеше млрд. жылдарға созылады. Тау жыныстары бұзылып, желмен мүжіліп, су ағынымен Дүниежүзілік мұхитқа түседі. Геологиялық айналымдардың шекарасы биосфера шекарасынан кең, мұнда тірі организмдер жанама роль атқарады. Керісінше, биологиялық айналым биосфераның шекарасында ғана жүреді.
О 2 Фотосинтез Тірі организмдер – 68% Тыныс алу Жану, тотығу Литосфера- 49% Гидросфера – 89% Атмосфера – 21%
Атмосферадағы бос оттек табиғатта фотосинтез процесі кезінде түзіледі. Оттексіз тіршілік жоқ. Оттек - нағыз активті газ. Биосфера шегінде оттектің тірі организмдермен немесе олар шірігеннен кейінгі қалдықтарымен алмасуы жүреді. Оның биологиялық айналымы 250 т/жыл. Ал биосферада массасы 1014 т.
Биосферадағы энергия ағыны – Күн энергиясы мен ғарыштық сәулелердің Жер бетіне түсуі. Жылына биосфераға түсетін бұл энергияның мөлшері 2,5 · 10 24 Дж. Осы энергияның тек шамамен 0,3 % -ы ғана фотосинтез процесінің нәтижесінде органикалық заттектердегі химиялық байланыстың энергиясына ауысады және тек 0,1 % таза бірінші өнімге өтіп отырады. Әрі қарай қоректі органикалық заттектер арқылы трофикалық тізбекке сәйкес таралады. Энергияның пирамида заңына немесе 10 % Р.Линдеманның ережесіне сәйкес, бір қоректік деңгейден басқа деңгейге өтетін энергия орташа шамамен 10 % -дан аспайды. Осындай деңгейлер көп болған сайын, ең соңғы тұтынушыға жететін энергия үлесі соғұрлым төмен болады.
Либихтың минимум заңы Неміс ғалымы Либих 1840 жылы “Минимум заңын” ашты. Ол өсімдіктерге тәжірибе жасап, өсімдіктің өсуі топырақтағы жетіспейтін ең аз микроэлементтің мөлшеріне байланысты болатынын дәлелдеген. Бұл элементтің орнын басқа элементтермен толықтырса да, өсімдіктер дұрыс жетілмеген. Нәтижесінде өсімдіктің өсіп-дамуын олар ең аз мөлшерде қажет ететін микроэлементтер анықтайтыны белгілі болған. Либих организмнің төзімділігі оның экологиялық қажеттілігі тізбегіндегі ең әлсіз буынмен анықталатынын айтты.
Организмдің тіршілігіне қолайлы факторлардың белгілі бір шама аралығы болады. Егер фактор мөлшері минималды немесе максималды шамадан асып кетсе организм өледі, ал көбейіп немесе азайып отырса, организмнің тіршілік қабілеті төмендейді. Осының негізінде 1913 ж. В.Шельфорд «толеранттылық заңын» ашты, бұл заң минимум заңын толықтырады. Тірі организмдер әрдайым экологиялық ең аз шама мен ең көп шама арасында өмір сүреді. Осы аралық мөлшерін толеранттылық диапазоны деп аталады.
Коммонер ғалымы мына төрт заңды тұжырымдаған: 1. Табиғат бізден жақсы біледі. 2. Табиғатта барлығы бір-бірімен байланысты. 3. Ешнәрсе тегін, өздігінен келмейді. 4. Табиғатта еш нәрсе із-түссіз жоғалып кетпейді.
Стенобионттар - барлық экологиялық факторлар бойынша толеранттылық ауқымы тар организмдер (таралу аймағы шектеулі). Эврибионттар - негізгі факторлардың көпшілігі бойынша толеранттылық ауқымы кең организмдер (қоршаған ортаның өзгерістеріне төзімді, әрі тіршілікке бейім, таралу аймағы кең болады, мысалы, ақ қайың, қарағай ағаштары солтүстікте де, оңтүстікте де тіршілік етеді).
Қоғамның материалдық, мәдени және т.б. мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін қазіргі кезеңде немесе болашақта қолданылатын табиғи ортаның құрамдас бөліктері мен табиғи құбылыстары, табиғи ресурстар деп аталады.
Табиғи ресурстар сарқылатын сарқылмайтын Қалпына келетін Салыстыр - малы қалпына келетін Қалпына келмейтін жойылатын таралатын Су, атмосфера - лық ауа Ауа райы (климат) Жер қойнауындағы энергия космо с тық
