Астана-2024 Дайындаған : Дәулетқанова Томирис Тобы: 10 6 - Стом. Қабылдаған : Ботагоз Елубаевна. «Астана медицинауниверситеті» КеАҚ Гистология және цитология кафедрасы
Жоспар : Кіріспе A. Б ұлшықет тіні және оның ағзадағы рөлі. B. Бұлшықет тінінің негізгі түрлері : қаңқа, жүрек, тегіс ( біріңғай салалы ) Қаңқа бұлшықетінің регенерациясы Жас пен өмір салтына байланысты бұлшықет өзгерістері Жүрек бұлшықет тінінің регенерациялық мүмкіншілігі Шығу тегі эпидермалды және нейралды бұлшықет тіндері Қорытынды
Бұлшықет тіні және оның ағзадағы рөлі. Бұлшықет тіндері-бұл жануарлар мен адам ағзасындағы тіндердің негізгі түрлерінің бірі, жиырылу қозғалыстарын жасауға мамандандырылған. Оның негізгі қызметі-ағзаның қозғалысын қамтамасыз ету, оның ішінде ( мысалы, қан айналымын қамтамасыз ету үшін жүрек бұлшықетінің жиырылуы ) және сыртқа ( мысалы, қозғалу үшін аяқ-қолдың қозғалысы ).
Қаңқа бұлшықет тіндері : бұлшықет тінінің бұл түрі қаңқамен байланысты және жүру, бет әлпеті, заттарды көтеру және т. б. сияқты дененің ерікті қозғалыстарын басқарады. Жүрек бұлшықет тіндері : денеде қан айналымын қамтамасыз ету үшін автоматты түрде жиырылатын және босаңсытатын мамандандырылған жүрек бұлшықет тіндері. Тегіс ( біріңғай салалы ) бұлшықет тіндері : бұлшықет тінінің бұл түрі ішек, қан тамырлары және тыныс алу жолдары сияқты ішкі орта мүшелерінде кездеседі. Тегіс бұлшықет органдардың еріксіз қозғалысын басқарады және перистальтика және вазоконстрикция сияқты көптеген физиологиялық функцияларды реттеуде маңызды рөл атқарады. Денеде бұлшықет тінінің үш негізгі түрі бар:
Қаңқа бұлшықетінің регенерациясы Бұлшықет тіндері зақымдануға жауап ретінде қалпына келуі мүмкін.(А) Бұлшықет регенерациясында негізгі рөл с ателиттік жасушалар немесе бұлшықет б ағаналы жасушалары атқарады. Зақымдануға жауап ретінде олар химиялық сигналдармен белсендіріледі және бір жаңа бағаналы және бір пролиферацияланатын жасушаларды қалыптастыру үшін Репликацияланады (В). Пролиферацияланатын спутниктік жасушалар жаңа миофибрилла (С) түзе алады немесе бастапқы ( D) қалпына келтіре алады. Бұл процеске басқа жасушалар қатысуы мүмкін, мысалы, сүйек кемігінің жасушалары ( E).
Қаңқа жолақты бұлшықет тіні Бояу : темір гематоксилин А- бойлық кесу ; Б- көлденең кесу:1-бұлшықет талшығы : 1.1-базальды мембранамен жабылған сарколемма, 1.2-саркоплазма, 1.2.1-миофибрилдер, 1.2.2-миофибрилдер өрістері ( Конгейма ); 1.3-бұлшықет талшығының ядролары ; 2-эндомизий; 3-бұлшықет талшықтарының шоғырлары арасындағы бос талшықты дәнекер тінінің қабаттары : 3.1 - қан тамырлары, 3.2-май жасушалары Қаңқа бұлшықеті ( көлденең қима ) Бояу : гематоксилин-эозин 1-эпимизий ; 2-перимизий: 2.1-қан тамырлары ; 3-бұлшықет талшықтарының шоғыры : 3.1-бұлшықет талшықтары, 3.2-эндомизий: 3.2.1-қан тамырлары Қаңқа бұлшықеті
Жас пен өмір салтына байланысты бұлшықет өзгерістері Жас ерекшеліктері. Балалардың бұлшық еттерінде ересектерге қарағанда су көп және тығыз заттар аз. Қызыл бұлшықет талшықтарының биохимиялық белсенділігі ақ талшықтарға қарағанда көбірек, бұл митохондриялар санының немесе олардың ферменттерінің белсенділігінің айырмашылығына байланысты. Миоглобин мөлшері-тотығу процестерінің қарқындылығының көрсеткіші-жас ұлғайған сайын артады. Жаңа туылған нәрестеде қаңқа бұлшықеттерінде 0,6% миоглобин, ересектерде-2,7% Б алаларда жиырылғыш ақуыздар -миозин мен актин салыстырмалы түрде аз болады ; жасына қарай бұл айырмашылық азаяды. Балалардағы бұлшықет талшықтарында салыстырмалы түрде көп ядролар бар, олар қысқа және жұқа, жасына қарай ұзындығы мен қалыңдығы артады. Жаңа туылған нәрестелерде бұлшықет талшықтары өте жұқа, нәзік, салыстырмалы түрде әлсіз көлденең жолақтары бар және борпылдақ дәнекер тінінің үлкен қабаттарымен қоршалған. Сіңірлер салыстырмалы түрде көбірек орын алады. Бұлшықет талшықтарының ішінде көптеген ядролар жасуша мембранасында жатпайды. Балалардағы бұлшықет серпімділігі ересектерге қарағанда шамамен 2 есе көп. Жиырылған кезде олар қысқарады, ал созылған кезде олар ұзарады.
Жас пен өмір салтына байланысты бұлшықет өзгерістері Дене белсенділігі : Бұлшықеттердің өсуі мен нығаюын ынталандыру : физикалық белсенділікпен бұлшықет талшықтарының механикалық тітіркенуі пайда болады, бұл бұлшықеттердің өсуі мен нығаюын ынталандырады. Бұл бұлшықет талшықтарының мөлшерінің ұлғаюына (гипертрофия) және олардың күші мен төзімділігінің жақсаруына әкеледі. Жүктемелерге бейімделу : тұрақты жаттығулар бұлшықеттердің жүктеме деңгейіне бейімделуіне әкеледі. Бұл бұлшықеттерді оттегімен жақсы қамтамасыз ету үшін митохондриялар мен капиллярлардың көбеюін, сондай-ақ бұлшықет тініндегі метаболикалық процестерді жақсартуды қамтуы мүмкін. Дегенерация қаупін азайту : физикалық белсенділік бұлшықеттердегі қан айналымы мен метаболизмді жақсартады, бұл атрофия немесе дистрофия сияқты дегенеративті бұлшықет ауруларының қаупін азайтады. Тамақтану : Энергиямен және құрылыс материалдарымен қамтамасыз ету : тамақтану денеге көмірсулар мен майлар түрінде энергия береді, бұл жаттығуды орындау үшін қажет. Тамақпен бірге келетін ақуыз жаттығулардан кейін бұлшықеттерді өсіру және қалпына келтіру үшін қолданылады. Витаминдер мен минералдармен қамтамасыз ету : D дәрумені, кальций және магний сияқты кейбір дәрумендер мен минералдар бұлшықет пен сүйек денсаулығында маңызды рөл атқарады. Бұл қоректік заттардың жетіспеушілігі бұлшықеттердің әлсіреуіне және олардың жұмысының нашарлауына әкелуі мүмкін. Гормоналды тепе- теңдікті реттеу : тамақпен бірге келетін майлар энергия көзі болып табылады, бірақ сонымен бірге организмдегі гормоналды тепе- теңдікке әсер етеді. Инсулин, тестостерон және кортизол сияқты гормондар бұлшықет өсуі мен метаболизмін реттеуде маңызды рөл атқарады.
Саркопения-бұл жасына қарай бұлшықет массасының, күштің және функцияның жоғалуымен сипатталатын жағдай. Бұл шамамен 30 жастан кейін басталатын және қартайған сайын күшейетін табиғи қартаю процесі. Саркопения бұлшықет массасы мен күшіне қалай әсер етеді : Бұлшықет массасының жоғалуы : Күш пен төзімділіктің төмендеуі : Функционалдық Тәуелсіздіктің төмендеуі : Метаболикалық және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттыру : Саркопения және оның бұлшықет массасы мен күшіне әсері Саркопенияның дамуын болдырмау немесе баяулату үшін ұсынылады : Тұрақты жаттығулар, әсіресе бұлшықеттердің күшеюіне және өсуіне ықпал ететін күш жаттығулары. Бұлшықет массасы мен күшін сақтау үшін қажетті ақуыздар мен басқа қоректік заттарға бай дұрыс тамақтану. Бұлшықет массасын сақтауда маңызды рөл атқаруы мүмкін тестостерон сияқты гормондардың деңгейін бақылау
Жүрек бұлшықет тінінің регенерациялық мүмкіншілігі Жүрек жолақты бұлшықет тіні Бояу : темір гематоксилин А- бойлық кесу ; Б- көлденең қима:1-кардиомиоциттер ( жүрек бұлшықет талшықтарын құрайды ): 1.1-сарколемма, 1.2-саркоплазма, 1.2.1-миофибрилдер, 1.3-ядро; 2-Кірістіру дискілері ; 3-талшықтар арасындағы анастомоздар ; 4-бос талшықты дәнекер тін : 4.1-қан тамырлары Әр түрлі типтегі кардиомиоциттерді ультрақұрылымдық ұйымдастырылуы ЭМФ суреттер A- жүрек қарыншасының жиырылғыш ( жұмыс істейтін ) кардиомиоциті : 1-базальды мембрана; 2 - сарколемма; 3 - саркоплазма: 3.1 - миофибриллалар, 3.2 - митохондриялар, 3.3 - липидті тамшылар ; 4 - ядро; 5-кірістіру дискісі. Б - жүректің өткізгіш жүйесінің кардиомиоциттері ( Пуркинье талшықтарының субэндокардиальды желісінен ): 1-базальды мембрана; 2 - сарколемма; 3 - саркоплазма: 3.1 - миофибрилдер, 3.2 - митохондриялар ; 3.3 - гликоген түйіршіктері, 3.4 - аралық жіпшелер ; 4 - ядролар ; 5 - кірістіру дискісі. В- Атриумнан э ндокриндік кардиомиоцит : 1-базальды мембрана; 2-сарколемма; 3-саркоплазма: 3.1-миофибриллалар, 3.2 - митохондриялар, 3.3-секреторлық түйіршіктер ; 4-ядро; 5-кірістіру дискісі
Жүрек бұлшықет тінінің регенерациялық мүмкіншілігі Зақымдануға реакциясы : Жүрек бұлшықеті зақымданған кезде, мысалы, миокард инфаркті кезінде бұлшықет тінінің бір бөлігі қанмен қамтамасыз етілмегендіктен некрозға ұшырайды. Зақымдалған жасушалар істен шығады, содан кейін тыртық пайда болған кезде дәнекер тінмен ауыстырылады.Тыртық түзетін байланыстырушы тіннің жиырылу қабілеті жоқ және функционалды жүрек бұлшықеттерін алмастыра алмайды. Шектеулі регенерация: Ересек жүрек жасушаларында әдетте бөліну немесе регенерация қабілеті болмайды. Сондықтан зақымдалған жүрек бұлшықетін қалпына келтіру әдетте тыртықтың пайда болуымен және қалған тіндердің қайта құрылуымен жүреді. Регенерацияға үміт : Регенерациядағы шектеулерге қарамастан, зерттеушілер дің жасушаларын, гендік терапияны және тіндік инженерия технологияларын пайдалануды қоса алғанда, жүрек тінінің регенерациясын ынталандыру жолдарын іздеуде. Кейбір тәсілдер эндогендік регенерация механизмдерін белсендіруге бағытталған, мысалы, іргелес жасушалардың көбеюін белсендіру, ал басқалары зақымдалған тіндерді ауыстыру үшін жаңа жасушаларды немесе тіндерді енгізуге бағытталған.
Шығу тегі эпидермалды және нейралды бұлшықет тіндері. Эпидермалды бұлшықет тіндері( Миоэпителий жасушалары ) олар тер, сүт, сілекей және лакримальды бездерде кездеседі және олардың секреторлық жасушаларымен ортақ прекурсорлары бар. миоэпителий жасушаларының көпшілігі жұлдыз тәрізді. жасуша денесінде ядро мен жалпы маңызы бар органеллалар, ал өсінділерде - мезенхималық типтегі бұлшықет тінінің жасушалары сияқты ұйымдастырылған жиырылғыш аппарат орналасқан. Сілекей безінің соңғы бөлігіндегі миоэпителий жасушалары : а - көлденең қима ; б- бетінен көрініс. 1-миоэпителиоциттердің ядролары ; 2-миоэпителиоциттердің процестері ; 3-секреторлық эпителиоциттердің ядролары ; 4-базальды мембрана
Нейральді бұлшықет тіндері нейроэктодермадан, диенцефалонның шығуы болып табылатын көз әйнегі қабырғасының шеттерінен дамиды. Шығу тегі эпидермалды және нейралды бұлшықет тіндері. Тура сол жерден миоциттер дамиды, олар нұрлы қабықтың екі бұлшықетін құрайды : қарашықты тарылтатын бұлшықет және қарашықты кеңейтетін бұлшықет. Морфологиясы бойынша нұрлы қабық миоциттері мезенхималық миоциттерден ерекшеленбейді, алайда олар иннервациямен ерекшеленеді. Әрбір миоцит вегетативті эфферентті иннервацияны алады ( қарашықты кеңейтетін бұлшықет — симпатикалық, қарашықты тарылтатын бұлшықет — парасимпатикалық ). Осының арқасында аталған бұлшықеттер жарық сәулесінің күшіне байланысты тез және үйлесімді түрде жиырылады.
Қорытынды. Қорытындылай келе, бұлшықет тіндері дененің жұмысында маңызды рөл атқарады, қозғалысты, қолдауды және тұрақтандыруды қамтамасыз етеді және көптеген маңызды физиологиялық процестерді реттейді. Оның құрылымын, қызметін және регенерациясын түсіну әртүрлі аурулар мен жарақаттарды емдеу және алдын алу әдістерін дамыту және адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін маңызды.
"Principles of Anatomy and Physiology" by Gerard J. Tortora and Bryan H. Derrickson " Skeletal Muscle Plasticity: Adaptations to Resistance Training" by Vladimir M. Zatsiorsky and William J. Kraemer " Smooth Muscle" edited by Michael Barany " Heart Development and Regeneration" edited by Nadia Rosenthal and Richard P. Harvey Қолданылған әдебиеттер.
