Экология – тірі ағзалардың өзара және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін биология бөлімі. Бұл терминді ғылымға немістің ғалымы Эрнест Геккель ұсынды Экологияның зерттеу нысаны Биосфера Экожүйе Популяция
Қорек Тұтынушы Энергия Энергия Энергия
Экожүйеге кіреді Жануарлар Өсімдіктер Микроорганизмдер Температура Жауын шашын мөлшері Ауа құрамы Орта қышқылдылығы Теңіздің тұздылығы
Ең үлкен экожүйе – биосфера деп аталады
Экожүйе «Экожүйе» ұғымын ағылшын ботанигі А.Д.Тенсли ұсынды. «Экожүйе» мен «биоценоз» ұғымдары синоним. Ең үлкен экожүйе – биосфера
Қоректену типтері Өсімдіктер Жануарлар Күннің энергиясы ЖАСЫЛ ӨСІМДІКТЕР Өсімдікқоректілер Жыртқыштар Паразиттер Сапрофиттер
Әртүрлі қорекпен, өсімдіктекті әрі жануартекті қорекпен қоректенетін ағзалар – талғаусыз қректенетіндер деп аталады. Адам Егеуқұйрық Шошқа Аю Шимпанзе
Табиғи қоректік тізбек Биоценоз - белгілі бір аумақты мекендейтін әртүрлі түрлерден тұратын организдер бірлестігі Жануарлар (консументтер) Бактериялар (редуценттер) Өсімдіктер (продуценттер) Қоректік тізбекті құраушылар
Продуцент ( Автотрофтар ) (гр. autos — өзім, өздігінен; trophe — қорек, қоректену, тамақтану ) — бейорганикалық заттардан ( көмірқышқыл газынан, судан, азоттың бейорганикалық қосылыстарынан ) фотосинтез арқылы органикалық дүниенің тіршілігі үшін тым қажет күрделі органикалық заттарды ( акуыздарды, майларды, көмірсуларды ) түзетін организмдер.
Консументтер (лат. consumo – тұтынамын ), тұтынушылар – қоректік тізбекте продуценттер түзетін дайын органикалық заттарды пайдаланатын организмдер. Барлық гетеротрофты организмдер Консументтер болып табылады Консументтер қатары: өсімдікқоректілер жануартекті қоректілер талғамсыз тамақтанатын ағзалар
Өсімдік қоректі жануарлар Консументтер 1 реттік (1 реттік тұтынушылар )
Шөпқоректілермен қоректенуші жыртқыш жануарлар Консументтер 2 реттік ( 2 реттік тұтынушылар )
Жыртқышпен қоректенетін жыртқыш жануарлар Консументтер 3 реттік ( 3 реттік тұтынушылар )
Редуцент (лат. reducent і s — қалпына келтіруші ), ыдыратушылар — өлі органикалық заттарды ( өлекселер мен организм қалдықтарын ) ыдыратып, оларды бейорганикалық заттарға айналдыратын организмдер ( сапротрофтар - кейбір саңырауқұлақтар, құрттар, бактериялар ).
Бірінші қоректік деңгейді құраушылар - Өсімдіктер, продуценттер Екінші қоректік деңгейді құраушылар - Тұтынушылар, жануарлар, консументтер 1ші реттік консумент – шөпқоректілер 2ші реттік консумент - шөпқоректілермен қоректенушілер 3ші реттік консумент - жыртқыштар Үшінші қоректік деңгейді құраушылар - Микроорганизмдер, редуценттер Органикалық заттардың қалдық массасы Детрит Өлген жануар қалдығымен қоректенетін Өлексежегіш немесе сапрофит Ағзалармен қоректенетін бірақ оларды өлтірмейтін жануар Паразит
Қоректік тізбек - өзара байланысатын организм қатары, яғни алдыңғы организдерді кейінгілері қорек етуі Қоректік тізбектің бағдары қорек тұтынатын ағзаға бағытталады Қоректік тізбек 5-6 тізбектен көп емес құралады
1. Шалғындық қоректік тізбек Қасқыр Алма Шөп Қоян Алма биті Торғай Бүркіт Өлексе шыбындардың дернәсілі Құрт Астық тұқымдастары Торғай Түлкі Өлексе қоңыз Қоректік тізбек
2. Детритті қоректік тізбек Өсімдік қалдықтары Шұбалшаң Көртышқан Өлі жануарлар Өлексе шыбындардың дернәсілдері Кәдімгі жылан Көң Шыбын Бунақдене қоректі құс Қоректік тізбек Бақа
Қоректік тізбекке мысал Өсімдік сарышұнақ жылан жыртқыш құс Балдырлар шаяндар кальмарлар жыртқыш балықтар теңіз сүтқоректілері Ір.конс: (қоян, сиыр, ешкі) ІІр.конс: (қасқыр, түлкі) ІІІр.конс: (бүркіт) Қоректік тор – әртүрлі қоректік тізбектен тұратын күрделі құрылым
Қоректік тізбек сипаттамасы (жаттау!) Қоректік тізбек Сипаттамасы Ағзалар Продуценттер (түзушілер) Автотрофтылар – бейорганикалық заттардан органикалық заттарды түзушілер Балдырлар, цианобактериялар, өсімдіктер Консументтер ( тұтынушылар) Гетеротрофтылар – дайын органикалық заттармен қоректенетіндер жануарлар І-реттік консументтер Шөпқоректілер Қой, арқар, жылқы, түйе ІІ-реттік консументтер Етқоректілер немесе жыртқыштар Аю, қасқыр, барс, акула ІІІ-реттік консументтер Жыртқыштармен қоректенетін жыртқыштар Бүркіт Редуценттер (ыдыратушылар) немесе деструкторлар Сапрофиттер н\е Өлексежегіш – өлі ағзаларды ыдыратушылар. Органикалық заттарды бейорганикалық заттарға ыдыратушылар Бактериялар, саңырауқұлақтар
Қоректік пирамида немесе экологиялық пирамида - көлемі әр қоректік деңгейдің өніміне үйлесімді тік бұрыштарды бірінен кейін бірінің орналасуы. Экологиялық пирамиданың әр деңгейінің көрсеткіші оның алдынғысынан 10 есеге жуық төмен болады. Әр деңгейденен келесі деңгейге 10 % жуығы өтеді
Пирамида экологияда 3-ке бөлінеді
