Пәні: Экология Орындаған: Ошырахын Әли
Табиғат — адамзат өмірінің негізі. Қазіргі таңда экологиялық тепе-теңдік бұзылып, көптеген өсімдік пен жануар түрлері жойылып кету қаупінде. Сондықтан табиғатты қорғау және ерекше табиғи нысандарды сақтау мемлекеттің басты міндеттерінің бірі. Осы мақсатта ерекше қорғалатын табиғи территориялар (ЕҚТТ) құрылды.
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар – табиғи экожүйелерді, сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарларды, ерекше табиғи нысандарды қорғауға арналған мемлекеттік маңызы бар аумақтар. Мұнда шаруашылық қызмет шектеліп, табиғи орта бастапқы қалпында сақталады.
• Табиғи байлықтарды сақтау және қалпына келтіру • Ғылыми зерттеулер жүргізу • Экологиялық білім мен мәдениетті арттыру • Туризм мен экологиялық демалысты дамыту • Табиғат пен адам арасындағы үйлесімділікті сақтау
Қазақстан Республикасында ЕҚТТ қызметі «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» заңмен реттеледі. Бұл заң 1997 жылы қабылданған және 2017 жылы толықтырылды. Ол ЕҚТТ-ның түрлерін, пайдалану тәртібін және қорғау шараларын белгілейді.
1. Қорықтар 2. Ұлттық табиғи парктер 3. Қорықшалар 4. Табиғи ескерткіштер 5. Биосфералық қорықтар 6. Ботаникалық бақтар мен дендрологиялық саябақтар 7. Зоологиялық және экологиялық резерваттар
Қорықтар – ең жоғары деңгейдегі қорғалатын аймақтар. Мұнда адамның шаруашылық әрекетіне толық тыйым салынады. Мақсаты – табиғатты алғашқы қалпында сақтау және ғылыми зерттеу жүргізу. Қорықтардың атаулары: • Ақсу–Жабағылы қорығы (1926 ж.) • Барсакелмес қорығы • Қорғалжын қорығы • Наурызым қорығы • Марқакөл қорығы
Бұл аумақтарда табиғатты қорғаумен қатар, экотуризм мен демалысқа рұқсат етіледі. Мақсаты – табиғатты сақтау мен халықтың тынығуын үйлестіру. Мысалдар: • Алтын-Емел ұлттық паркі • Көкшетау ұлттық паркі • Іле-Алатау ұлттық паркі • Шарын ұлттық паркі
Қорықшаларда табиғат толығымен емес, тек кейбір түрлер мен аймақтар уақытша немесе маусымдық қорғауға алынады. Мысалы: аң-құстардың көбею кезеңінде немесе сирек өсімдіктердің таралу аймағында.
Табиғи ескерткіштер – ерекше геологиялық, гидрологиялық немесе биологиялық нысандар. Мысалы: ерекше тастар, үңгірлер, сарқырамалар, ағаштар, көлдер. Мысалдар: Шарын шатқалы, Бурабай тастары, Әулие ағаш.
Биосфералық қорықтар – халықаралық деңгейде маңызы бар экожүйелер. Олар ЮНЕСКО бағдарламасына енгізілген және жаһандық биосфераны зерттеу үшін қолданылады. Мысалдар: • Қорғалжын биосфералық қорығы • Ақсу-Жабағылы биосфералық қорығы
Қазақстанда бүгінде: • 13 мемлекеттік қорық • 14 ұлттық парк • 50-ден астам қорықша • 80-ге жуық табиғи ескерткіш бар. Бұл аумақтар елдің жалпы жер көлемінің шамамен 10,7%-ын қамтиды.
• Биологиялық әртүрлілікті сақтау • Экологиялық тепе-теңдікті сақтау • Ғылыми-зерттеу жұмыстарына мүмкіндік беру • Табиғи апаттар мен климат өзгерісіне қарсы тұру • Экотуризм арқылы экономиканы дамыту
Проблемалар: • Қаржыландырудың жеткіліксіздігі • Туризм мен браконьерліктің әсері • Климаттық өзгерістер Шешу жолдары: • Заңнаманы күшейту • Экологиялық білімді арттыру • Халықаралық бағдарламалармен бірігу • Жасыл туризмді дамыту
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар – табиғат байлығын сақтап, болашақ ұрпаққа таза орта қалдырудың ең тиімді жолы. Табиғатты қорғау – әрбір азаматтың қасиетті борышы.
