Орындаған : Сламбек Дана Адильбекова Аида
Ипотекалы несиелеу Несиелеу жүйесі туралы түсінік Ипотекалық несиелеудің ҚР-да дамуы Ипотекалық несие – ҚР-дағы ұзақ мерзімді несие Қорытынды
Ипотека дегеніміз не ? Ипотека - бұл жылжымайтын мүлікті кепілге берген кездегі несие. Ипотекалық несиелендіру кезінде заемшы жылжымайтын мүлікті сатып алу үшін несие алады және оны кепіл ретінде банкке рәсімдейді. Ипотека арқылы сатып алынған жылжымайтын мүлік оны сатып алынған сәттен заемшының меншігіне айналады. Ипотекалық несие тұрғын үй бағасының белгілі бір бөлігіне беріледі. Пәтер бағасының қалған бөлігін заемшымен оның өз қаражат есебінен төленуі міндетті. Бұл бастапқы жарна деп аталады.
Қазіргі несиелеу жүйесі банктің ресурстарына негізделген.Бүгінгі жағдайдың бұрынғы әрекет еткен жүйеде айырмашылығы – ол уақытта несиелік мекемелер өздеріне жоғарыдан берілген несиелік ресурстармен ғана жұмыс жасаған болатын. Қазіргі несиелік механизм коммерциялық сипатқа ие және басты ерекшелік бұл банктердің меншікті және тартылған ресурстарына ғана байланысты емес, сол сияқты клиенттерді банк бекітетіннормаларға және пруденциялдық нормативтерге байланысты келеді. Қазіргі несиелеу жүйесінің маңызды бір белгісі оның келісім шартқа негізделуі. Өйткені несиелеу жүйесінде клиент пен банк арасында қарыз алу барысында жасалатын келісім шарттың экономикалық маңызы төмен болғандықтан да, оны формалдық сипатта болды деп айтуға болады.Кейіннен коммерциялық ынталандыру туғаннан кейін банк пен қарыз алушының арасында несиелік шартқа отырып, ол шарт несие берушінің де, сол сияқты қарыз алушының да жауапкершілігін нығайта түседі.
Қазақстанның Үкіметі 2000 жылдың 21 тамызында № 1290 қаулысында тұрғын үй құрылысынын ұзақ мерзімді қаржыландыру және ипотекалық несиелеу жүйесінің даму концепциясын мақұлдады. 2001 жылы Қазақстан Ипотекалық Компаниясы құрылды. Қазақстан ипотекалық компанияның негізгі функциялары : • Ұзақ мерзімді ипотеканың несие бойынша талап ету құқықтарын сатып алу жолымен белгіленген стандарттар негізінде несие берушілерді қайта қаржыландыру ; • Сыйақыларынан белгіленген немесе қалқымалы ставкаларымен ипотекалық құнды қағаздар шығару ; • Тұрғын үй несиелендіруіне инвесторлардың қаржыларын тарту ; • Ұлттық банкпен банк- несие берушілердің қаржылық жағдайын көрсететін мәліметтерді алу және келісім жасау ; • Банктер үшін ипотекалық несиелеуге байланысты әдістемелік ұсыныстарды құрастыру ; • Ипотекалық несиелеу сұрақтары бойынша консалтингтік қызметтерді көрсету ;
2000 жылдан бері Қазақстан Ипотекалық компаниясы өзінің әріптестері 11 банкімен шартқа отырып, еліміздің барлық облыс орталықтарында ұзақ мерзімді ипотека беруді жүзеге асырды. Соңғы жылдарда еліміздің ипотекалық несиелеу жүйесінде біршама оң өзгерістер байқалды. Қазақстан республикасының Ұлттық банкінің қаулысымен ЖАҚ « Қазақстандық ипотекалық компаниясына » 2003 жылы қаржы агенттігі мәртебесі берілді. Қаржы агенттігі мәртебесіне ие болу ипотекалық несиелеу жүйесінің дамуына тартылатын компания облигацияларының инвестициялық тартымдылығының құқын төмендету және қарыздардың мерзімдерін ұзарту мақсатында жоғарлатуға мүмкіндік туғызды. Сонымен Қазақстан Ипотекалық Компаниясы өзінің несиеге беретін бюджеттен немесе халықтың депозитке қойған ақшаларынан емес, ипотекалық облигациялар сынды қаржы құралдарын орналастырудан түскен ақша қаражаттары есебінен береді.
1.Тұрғын үй несиелер i н қаржыландыруға қажетт i қаражаттармен қамтамасыз ету ; 2.Тұрғын үй несиелер i н беру және оларға қызмет көрсету ; З.Инвестордың қызмет i н атқару. Қазақстан Республикасында ипотекалық несие жүйес i ек i деңгейл i болып қалыптасты. Б i р i нш i деңгейде кредиторлар ипотекалық кредиттер бойынша талап құқықтары мен кеп i лд i к қатынастардың сатып алуды жүзеге асыратын қайта қаржыландырушы ұйымдары, ал екіншісі ипотекалық несие берет i н банктер мен банкт i к ұйымдар түр i ндег i бастапқы кредиторлар.
Ипотекалық несиелеу жүйесінің әрі қарай дамуы үшін келесі мәселелерді шешу керек : a) ипотека механизмін іске асыру мен алғашқы және екінші қайтара нарықтың ( тұрғын үй ), ипотекалық несиенің тиімді қызмет етуін қамтамасыз етуші нормативтік және заң шығару базасын жетілдіру ; баспана,ипотекалық несие нарықтарына ұзақ мерзімді, бюджеттен тыс қаржы ресурстарының түсуін қамтамасыз етуші әмбебап механизмін жасап шығарумен ендіру ; b) нарықтың барлық қатысушыларының өзара тиімді әрекеттесуін қамтамасыз етуші инфрақұрылымды жасау;ипотеканың бөлшектенген құрылымы қажет (банк, компания ); c) несие алуүшін мемлекетпен мақсатты субсидиялар беру ; d) ипотекалықнесие субъектілері арасындағы еркін бәсекелестік үшін тең жағдайлар жасау ; e) азаматтарға ипотека саласы бойынша мәлімет беру және оларға бұл бизнес түрінің қандай тиімді екенін жеткізу.
Ипотекалық несие беру жүйесін дамытудың негізгі міндеттері мыналар болып табылады : - ипотекалық несиелер бойынша мөлшерлемелерді төмендетуге мүмкіндік беретін инфляция деңгейін төмендету жөнінде шаралар қолдану ; - бенч-марканы ұстап тұру үшін ұзақ мерзімді мемлекеттік құнды қағаздар шығару; - ипотекалық несиелерге кепілдік беру жүйесін дамыту.
Қазақстандағы жаңадан құрылған « Тұрғынүй-құрылыс банкі » тәжірибесінде осы аталған Германияның автономиялық ипотекалық несиелеу үлгісін қолдану қарастырылған. Жоғарыдағы аталлған Қазақстанның « Ипотекалық компаниясы » 2000 жылы №469 үкімет қаулысымен 20 желтоқсанда құрылды. Қазір бұл ұлттық компания өз қызметін тиімді әрі жылдам дамытуда. Қазір бұл компанияның әріптестеріне келесі шаруашылық қызмет етуші субъектілерді жатқызуға болады : • ААҚ «Альянс Банк»; • « Казкоммерцбанк » • «Банк Туран Әлем » • «Астана- Финанс »; • «Алматы Сауда Қаржы Банкі » • «АТФ Банк»; • « БанкЦентрКредит »; • «БТА – ИПОТЕКА»; • « Нурбанк » заңды тұлғалары болып табылады.
Сонымен, ипотекалық несиелер үшін қайтарым мерзімі бүгінгі 10 жылдан 20 жылға дейін арттырылады. Алғашқы төлемақы жарнасы үй бағасының 20% — дан 10 %- ға дейін төмендетіледі, бұл жағдайда несие ставкасы 13 – тен 10 %- ға дейін азайтылады. Тұрғын үй құрылысы қаражаты жүйесі туралы айтсақ, онда алғашқы төлемақы жарнасы 50 – ден 25 %- ға дейін төмендетіледі. Несині қайтару мерзімі қалған сома бойынша 15 – тен 25 – ке дейін ұлғайтылады. Бұл жағдайда үлкен қалалардағы аз мөлшердегі өрлеу жұмыстарымен жақсартылған жобадағы тұрғын жайдың бір шаршы метрінің құны бүгінгі әр шаршы метрі үшін 700 доллардан 350 долларға дейін төмендетіледі. Тұрғын үй құрылысы бағдарламасын жүзеге асыру нәтижесінде еліміз бойынша жобаланып отырған ЖІӨ өсімі 2 %- ға жуық өседі деп күтілуде
Қорытындылай келе, ипотекалық тұрғын үй несиелерд i руд i ң бүт i н ти i мд i әрекет етуш i ипотекалық несие берет i н қарыз беруш i лерд i ң өт i мд i л i г i н қамтамасыз етет i н жүйес i олардың қайта қаржылану механизм i н i ң қызмет ету i не нег i зделген және өз i не ипотекалық несиен i ң б i р i нш i және қайталама нарығын қамтиды.Қаз i рг i кезде Қазақстанда ипотекалық несие беру жүйес i н қалыптастыру және дамыту арнайы мамандандырылған мекемелер жүйес i н құрумен т i келей байланысты. Ал ипотекалық жүйе қалыптасуы үш i н кез келген мемлекетте оның инфрақұрылымы қалыптасуы алғы шарт болып табылады.
Сейтқасымова Ж.Б Қазақстандық ипотекалық несиелендіру / Астананың іскерлік элемі, 2001 ж № 3 Аникеева А.В Ипотека в РК // Казахстан на пути к новой модели развития : тенднции, потенциал и императивы роста. А: Экономика, 2001 Абдильманова Ш. Вопросы развития ипотечного жилищного кредитования / Банки Казахстана 2000, № 3 Цылина Г.А Ипотекалық несиелендіру және оның қаупі / Тұрғын үй құрылысы,2001 №5
