Первый слайд презентации: Хакас литературазында кізінің паза чир- чайаанның кӧңнін таныхтапчатхан сӧстер / Лексика, со значением состояния в хакасской литературы
Федеральное государственное бюджетное образовательное учреждение высшего образования ХАКАССКИЙ ГОСУДАРСТВЕНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ им. Н.Ф. КАТАНОВА ИНСТИТУТ ФИЛОЛОГИИ И ИСКУССТВ Студент(ка) Шулбаева Алёна Владимировна ФИО Научный руководитель Боргояков Владислав Александрович, канд. филол. наук, доцент
Слайд 5
«Антон ол туста, пыроланарға даа, пыроланмасха даа полбин, чоохтаанча :» ( ВК, «Пасха кiзi аңмары », с. 14 ) Пыроланарға – иділіс, пӱткен Сурығ – ниме идерге ? Пыро+ла+н+арға «-ла» - СПХ ( адалыс → иділіс ); «-н» - ФПХ ( айланыстығ залог); «- арға » - ФПХ ( іле нимес форма).
Слайд 6
« Чностың адын истерiнең, Паскирнiң чӱрее ачи тӱскен, хара улуғ харахтары улам на чалтырас сыхханнар.» (ИК, « Чiбек хур», с. 55) Чӱрее – адалыс, пӱтпеен Пу кӧзідім тартылғы формада турча. Аны «-е» пирілгі падежтің хозымы кӧзітче. Ол собственнай аттың пик палғалыста турча. Ачи тӱскен – пу хадыл пӱдістіг иділіс полча. « ачи » - піріктіріс деепричастиенің толдыра нимес формазы + « тӱскен » иділ парған форма. Ол ӧӧн чардыхтаң таныхтал парған действиенің тоозыл парғанын, узы- пазына чит парғанын таныхтапча. Мында сӧстер наа тузада пиріл парғаннар.
Слайд 7
« Алтындағы чардығында, тiзең, хортых хозанах, кӧглiг ырҷаңнап ала, позын уғаа сиргек тыңнапчатхан арғыстарына хайдағ -да хынығ тылаас чоохтапчатхан осхас. Кӧрдек се аны, позы, позының чооғына хатхырып, чоо ла талҷых парир. » (АС, « Чарых чылтыстар », « Кічіг туңмаа сыйых », с.7) Кӧгліг – пілдіріс, пӱткен Кӧг+ліг, «- ліг » - СПХ ( адалыс → пілдіріс ). Ырҷаңнап – иділіс, пӱтпеен, «-п» - ФПХ ( піріктіріс деепричастие) Хатхырып – иділіс, пӱткен «-р» - СПХ ( адалыс → иділіс ) «- ып » - ФПХ ( піріктіріс деепричастие) Талҷых – иділіс, пӱтпеен Парир – иділіс, пӱтпеен «- ир » - ФПХ ( иділбеен кӧрім )
Слайд 8
« Таң чистегіме айап па, таң позымның ачығ ӱлӱзіме ачырған парып па, мин Муколчаның пиджагына силбектенібіскем, ӧкпелен парған кӱҷӱгес чіли, сілікчем, аар-пеер тартхлапчам.» (ВШ, « Атхан ух айланмаҷаң », с. 24) Ачырған – иділіс, пӱткен «с-н» - СПХ ( адалыс → иділіс ) Ӧкпелен – иділіс, пӱткен «-лен» - СПХ ( адалыс → иділіс )