KONU : « K an alma teknikleri ve gereklilikleri » . HOCA AHMET YESEVİ ULUSLARARASI TÜRK-KAZAK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ FAKÜLTESİ BİYOLOJİ BÖLÜMÜ . Öğrenci : Moldabay Aknazar Ders koordinatörü : Prof. Dr. Zeliha Selamoğlu
Kan Alma İşlemi Kan Alma Basamakları ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Kan Alınacak Bölgenin Temizliği Kan Alındıktan Sonra Kan Alınan Bölgenin Bakımı Örneklerin Laboratuvara Uygun Koşullarda Ulaştırılması Kan almada ozel durumlar Oral Glukoz Tolerans, Testi Testin Yapılışı Test Öncesi ve Test Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekli Durumlar İÇİNDEKİLER :
KAN ALMA İŞLEMİ Merkez Laboratuvarı Kan Alma Biriminde kan, rutin olarak vakumlu tüpler ile alındığı için işlem buna göre tanımlanmıştır. - Kan alınmadan önce hasta en az 15 dakika oturarak dinlendirilir. - Hastaya adı-soyadı sorularak kimlik doğrulaması yapılır. - Etiketleme işlemlerinin doğruluğu denetlenir. - Testler ile tüplerin uygun olup olmadığı kontrol edilir. - Hastaya uygun oturma pozisyonu verilir ve hasta yapılacak işlem hakkında bilgilendirilir. - Kan alınacak bölge seçilir. - Kan alınacak bölgenin 10 - 15 cm üzerine turnike uygulanır. - Kan alınacak bölge %70 alkol ile temizlenir ve kuruması beklenir. - Hastanın kolunu ve bileğini düz tutması istenir. - Tüp tutamağına uygun iğne takılır. - Kol ve seçilen damar kan alacak kişi tarafından sabitlenir. - Tutamak baş ve orta parmaklar arasında desteklenir. - İğne, kesik üçgen ucu üste gelecek şekilde 15 – 20 derecelik açı ile yaklaşık - 1 cm kadar deriye batırılarak damara girilir.
- Uygun tüp seçilerek diğer elin işaret ve orta parmakları tutamağın kanatları üzerine, başparmağı ise iğne yaparmış gibi tüpün ucuna dayanır. - Tüp kauçuk tıkacı delecek şekilde iğneye doğru itilir. - Uygun tüplere sırası ile gerekli miktarda kan alınır. - Turnike çıkarılır. - İğne damardan çekilir ve hemen deliğin üzeri bası bandı ile kapatılır. - Hastaya bu bölgeye birkaç dakika daha bastırması ve kolunu düz tutması söylenir. - Tutamağa takılı iğne kapağı kapatılmadan atık kabına atılır. - Alınan kanların barkotları okutularak uygun suporlara yerleştirilir.
Hemoliz Kandaki eritrositlerin parçalanması ile hemoglobin ve diğer içeriklerinin kana karışmasıdır. Hemoliz bazı testlerde eritrosit içi maddelerin seruma karışması, oluşan hemodilüsyon ve bazı testlerde de kimyasal interferans nedeniyle sonuçları etkilemekte ve hatalı sonuçlara yol açmaktadır. Bu durumda serum olması gerektiği gibi değil, hemolizin şiddetine göre koyulaşan kırmızı bir renkte olmaktadır.
Lipemi Serumda veya plazmada lipidlerin normalin üstünde miktarlarda bulunması durumudur. Lipemi aç karna alınmamış numunelerde veya hiperlipidemisi olan hastaların serum veya plazmalarında gözlenebilmektedir. Lipemik serumdaki bulanıklık, yoğunluk ve renk değişikliği hatalı sonuçlara neden olmaktadır.
KAN ALMA BASAMAKLARI VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Hastanın Hazırlığı, Uygun İstek Formu ve Etiketlerin Hazırlığı Doğru test sonuçları elde edebilmek için hastanın 8-12 saatlik açlık sonrası kanın alınması uygundur. Diürnal varyasyon gösteren ( sabah ve akşamüzeri kan değerleri arasında belirgin fark olan ) testler ( örneğin, kortizol, ACTH) bakılacak ise kanın mutlaka sabah saatlerinde alınması gerekir. Tüplerin doğru etiketlenmesine dikkat edilmelidir. Etiket üzerine hastanın adı-soyadı ve dosya numarası mutlaka yazılmalıdır. Örnek alım zamanının önemli olduğu testlerde (OGTT, ACTH vb.) kan alım saati mutlaka etiket üzerine yazılmalıdır.
Uygun Tüp ve İğne Ucunun Seçimi İstek formu dikkate alınarak uygun tüpler seçilir ve etiketlenir. Kan almak için genellikle 21 G iğne ucu tercih edilir. Bebek ve kemoterapi alan bazı hastalarda vakumlu tüpe kan alınamıyorsa, 20 G iğne ucu kullanılabilir. Daha kalın iğne ucunun kullanılmasının nedeni, kanın damla damla akışı sırasında pıhtılaşma sonucu iğne ucunun tıkanmasını engellemektir. Eğer kan gazı için örnek alınacak ise kan alma sırasına uygun olarak kan gazı enjektörüne uygun şekilde kan alınarak barkotlanır. Barkotu okutularak özel buz aküsünde bekletilmeden örnek kabul / ayırma yardımcı personeli ya da örnek kabul / ayırma teknik personeline teslim edilir.
Kan Alınacak Bölgenin Temizliği Damarın delineceği yer %70’lik alkol ile temizlenir. İğneyi batırmadan önce deri yüzeyinin kurumuş olmasına dikkat edilmelidir. İlgili yer temizlendikten sonra o bölgeye dokunulmamalıdır. Kan kültürü alınacaksa steril bir ortam sağlanmalıdır. Steril tampon ve eldivenle çalışılmalı, cilt %70’lik alkol ile temizlenmeli, daha sonra aynı bölge iyot bileşiği ( Baticon, Betadin vb ) ile dairesel olarak tekrar silinmeli ve iyot bileşiğinin kuruması beklenmelidir. Yeterli miktarda kan alınmalıdır. Alkol tayini yapılacaksa cilt 1/100 sulandırılmış zefiran ya da baticon solüsyonu ile silinmelidir.
Kan Alındıktan Sonra Kan Alınan Bölgenin Bakımı Vakumlu tüp iğne seti üzerinde iken iğne damardan çıkarılmamalıdır. İğne koldan çekildikten sonra hastaya bu bölgeye birkaç dakika daha basması ve kolunu düz tutması söylenir. İğne mümkünse kapağı kapatılmadan atık kabına atılmalıdır. İğnenin kan alana batmaması biyogüvenlik açısından çok önemlidir.
Örneklerin Laboratuvara Uygun Koşullarda Ulaştırılması Barkod üzerinde soğuk zincir (SZ) yazan tüm kanlar soğuk zincir gözetilerek HEMEN laboratuvara gönderilmelidir. Kan alındıktan sonra tam kan olarak bekletilmemeli, serumu ayrılmalıdır. Daha sonra çalışılacak kan örneklerinin ağzı açık olarak buzdolabında saklanması yanlış bir uygulamadır.
KAN ALMADA ÖZEL DURUMLAR Kan Kültürü Alımı Kan kültürü alımı aşağıdaki linkte tanımlanmıştır. Oral Glukoz Tolerans, Testi Testin Yapılışı Önce açlık kanı alınır. Erişkinlere 75 g glukoz solüsyonu ( çocuklara 1,75 g/kg) 5 dakika içinde bitecek şekilde içirilir. 2. saatte tekrar kan alınır. Erişkinlere 100 g glukoz solüsyonu 5 dakika içinde bitecek şekilde içirilir. 0, 1, 2 ve 3. saatlerde kan alınır. Gestasyonel DM tanısı için yapılan 3 saatlik OGTT’de 100 g glukoz solüsyonu içirilir ve 0, 1, 2 ve 3. saatlerde kan alınır. Gebelerde 75 g glukoz solüsyonu 5 dakika içinde bitecek şekilde içirilir. 1. ve 2. saatte tekrar kan alınır.
Test Öncesi ve Test Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekli Durumlar Hastaya test öncesi 3 gün süre ile karbonhidrattan kısıntı yapmaksızın (>150 g/ gün ) beslenmesi ve günlük aktivitelerinde kısıntı yapmaması önerilir. Testin yapıldığı gün ilaç kullanılmaması sağlanır. Test 10-12 saat açlık sonrası, sabah uygulanır. Test sırasında aşırı hareket ile çay, kahve ve sigara tüketimi engellenir. Test, büyük operasyon, travma, infarktüs, ciddi enfeksiyon vb. Geçiren hastalarda bu durumdan en az 6 hafta sonra yapılmalıdır.
KAN ALMA SIRASINDA KARŞILAŞILAN BAZI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Sorun : Yüzeyel venler kolayca görülemiyor veya hissedilemiyor Çözüm : Kol aşağı sarkacak şekilde indirilir, Bilekten dirseğe doğru masaj yapılır, Kan alınacak yere hafifçe vurulur. Sorun : Kan alırken tüpe hiç kan gelmiyor veya tüpe kan gelmesi durdu Çözüm : İğne damar lümeninde olmayabilir : İğne bir miktar daha öne itilir. İğne damarın her iki duvarını geçip damar dışına çıkmış olabilir : İğne geri çekilerek tekrar lümene girmesi sağlanır. İğne damar duvarının hemen üstünde seyrediyor olabilir : İğnenin açısı değiştirilir. Turnike çok sıkmış ve kan akımını engelliyor olabilir : Turnike biraz gevşetilir. Kullanılan tüpün vakumu bozulmuş olabilir : Yeni bir tüp denenir.
K ullanılmış edebiyat KAN ALMA EL KİTABI, Dokuz Eylül Üniversitesi, Uygulama ve Araştırma Hastanesi, Merkez Laboratuvarı T, M. Narimbetova. Fizyoloji. Dersinin eğtime ve metodik kuralları. /- Türkistan : Turan, 2017. S. Selçukbiricik. Anatomi - fizyoloji, histoloji, embrioloji-biyokimya. Deneme sinavları. 41 deneme serisi. C.1/- Ankara : Tusdata, 2018
