Дәріс оқыйтын: филос.ғ.к., доцент Бияздыкова Кенжегул Алимбеккызы
«Мәдениеттану» пәнінің типтік оқу бағдарламасы «Рухани жаңғыру» мемлекеттік бағдарламасы аясында жасалып, оның қазақ халқының мәдени мұрасын сақтау, ұлттың мәдени кодын сақтаудағы қазақ тілінің рөлі, қоғамдық сана мен адам руханилығын жаңғырту сынды негізгі идеяларын жүзеге асыруға бағытталған.
«Мәдениеттану» пәні мәдени бірегейлікті қалыптастыру арқылы қоғамдық сананы жаңғырту, мәдени үдерістердің табиғатын, мәдени объектілердің ерекшелігін, мәдениетаралық коммуникациядағы мәдени құндылықтардың рөлін түсіну негізінде мәдени жағдайларды талдау мен бағалауға қабілеттілік ретінде әлеуметтік-гуманитарлық дүниетанымның дамуына бағытталған.
Пәннің мақсаты – бакалавриат студенттерінде әлемдік мәдениет пен өркениет аясында отандық мәдениеттің даму ерекшелігін, қазақ халқының мәдени кодын сақтау қажеттілігі түсінігін, өзінің жеке кәсіби қызметінде жылдам өзгермелі мультимәдени әлем мен қоғамда қазақ халқының мәдени мұрасын сақтау стратегиясын жүргізе алуды қалыптастыру.
табиғат, адам, қоғам мәнмәтінінде (контекст) мәдениет морфологиясы мен анатомиясын өлшемдер мен формалар жүйесі ретінде сипаттауға; қазақ мәдениетінің, қазақ тілі мен оның мәдени-ұлттық бірегейлікті қалыптастырудағы рөлінің мәртебесін сақтау тұрғысынан ұлттық мәдени мұраға шынайы баға беруге; заманауи қазақ мәдениетінің қазіргі күйін бағалауға, оның даму болашағы мен жаңғыру бағыттарын айшықтау және негіздеуге ; мәдени ерекшеліктерді есепке ала отырып кәсіби қызмет бағдарламаларын жасақтауға;
Мәдениеттану — мәдениет туралы ғылым әрі философиялық ілім. Мәдениеттау жеке пән ретінде XIX ғасырдың соңғы ширегінде қалыптасты. Мәдениеттау пәні жергілікті және аймақтық мәдениеттердің сапалық ерекшеліктерін, олардың өзара байланыстары мен мәдениеттің басқа түрлерімен сабақтастығын, қарым-қатынасын зерттей отырып, адамзат қоғамының біртұтас мәдени даму процесінің жалпы заңдылықтарын анықтайды.
Мәдениеттау пәні әр түрлі қоғамның өмір сүруі барысындағы мәдени өмірді жан-жақты қамтып, мәдени құбылыстарға ғылыми тұрғыдан талдау жасайды. Мәдениеттауды тек гуманитарлық ғылымдар саласына ғана емес, жалпы теоретикалық пәндер қатарына жатқызуға болады, өйткені ол адамзат баласының мәдени өміріндегі сан алуан құбылыстарды жүйелі түрде қарастырады.
Мәдениеттау пәнінің негізгі мәселесі адамзаттың ерекше өмір сүру тәсілі ретінде мәдениеттің қалыптасып дамуы, оның генезисі болып табылады. Бұл орайда мәдениеттанушылардың басты мақсаты – дүниежүзілік және ұлттық деңгейдегі тарихи-мәдени процестерді тарихи шындық тұрғысынан түсіндіре отырып, оларды болжай білу.
Мәдениет ( латын. Cultura - өңдеу, егу деген сөзінен шыққан ) – табиғат объектісіндегі адамның әрекеті арқылы жасалатын өзгерістер. Бұл сөзде адам еңбегінің ерекшелігі, оның адамның іс-әрекетімен байланыстылығы, адамның және оның қызметінің бірлігі негізделген. Кейіннен «мәдениет» деген сөз жалпылық маңыз алды, адам жасағанның бәрін де « мәдениет » деп атады. Осы ұғымда мәдениеттің мазмұнды белгілері, түсінігі көрсетілді.
Мәдениет – адам жасаған « екінші табиғат». Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол - өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгертеді. Олар оны өз мақсатына пайдаланады.
Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қалдырады, ал ол мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылымдардың, топтардың, таптардың, жіктердің, ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүру жағдайына, талабына сәйкес пайда болып, қалыптасады.
Адамды калыптастыру қызметі - Жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі. Танымдық қызметі. Реттеу қызметі. Коммуникативтік, қарым-қатынастық қызметі.
мәдениет белгілі бір халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы ; мәдениет адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері ( палеолит мәдениеті, критмикен мәдениеті, қазақ мәдениеті және тағы басқалары ; мәдениет адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі ( сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті және тағы басқалары ); агро мәдениет ( дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет және тағы басқалары ).
мәдениеттің ішкі құрылымы, оның ұйымдық-функционалдық құрылымы туралы ілім. Әртүрлі негіздер бойынша мәдениетті құрылымдайтын көптеген тұжырымдамалар бар.
Мәдениеттану сондай — ақ бірқатар дербес салалар — пәндерге бөлінеді, олар өз кезегінде екі түрге бөлінеді - іргелі және қолданбалы деп. Мәдениеттану - мәдениет философиясынан бұрын табиғат философиясынан физика, биология, Әлеуметтік философиядан — социология және саясаттану сияқты ерекшелен іп бөлінді.
- деп мәдениеттің дамуының жалпы заңдылықтарын анықтауға және әлеуметтік-мәдени өмірдің жалпы заңдылықтары, оның көріністері мен процестері негізінде мәдени процестерді зерттеуге арналған. Мәдениет генезисі, мәдениет типологиясы, мәдениетті зерттеу әдіснамасы, мәдениеттің қоғамның басқа құбылыстарымен арақатынасы, логика және мәдениет философиясы сияқты мәселелерді зерттеу іргелі білімге жатады.
Іргелі Мәдениеттану әлеуметтік мәдениеттану, мәдениет психологиясы, мәдени семантика, мәдениеттану тарихы сияқты негізгі бағыттарды қамтиды.
- деп қоғамның мәдени өмірінің ұйымдастырылуы мен технологиясын, мәдениет мекемелерінің қызметін, көпшілік мүддесін, мәдениетке баулу себептерін, бос уақытты ұйымдастыру нысандарын зерттейді. Оның басты бағыты мәдени саясат — рухани мәдениеті, экономикалық және саяси бағдарламаларды іске асыруды қамтамасыз ету болып табылады.
Мәдениеттің түрлік көріністерін, оның формаларын зерттеу қолданбалы білімге жатады. Өнер түрлері мен нысандары, дене және рухани мәдениет, мәдениеттің басқа да салалары туралы да қолданбалы сипатқа ие.
Әлеуметтік-мәдени үдерістердің мақсатты басқару технологияларын зерттеу және қалыптастыру болып табылады. Ол үшін ең алдымен мәдениеттің қандай салаларын басқару керек, мақсаттарды, нысандарды, әдістер мен әсер ету құралдарын анықтау керек.
материалдық, рухани, Көркем өнер дене мәдениеті деп жіктеледі.
еңбек мәдениеті (еңбек техникасы мен құралдары, энергия көздері, өндірістік құрылыстар, коммуникация жүйелері және энергетикалық инфрақұрылым );
қоныс орны мәдениет і - (тұрғын үй типі, елді мекендердің құрылымы мен ерекшеліктері ).
Рухани мәдениеттің құрамы: - діни мәдениет (жүйелендірілген діни ілімдер, дәстүрлі конфессиялар мен деноминациялар, қазіргі заманғы Мәдениеттер мен ілімдер, этнографиялық діндарлық ); - адамгершілік мәдениет (этика адамгершілік теориялық ұғыну ретінде, мораль қоғамдық өрнек ретінде, адамгершілік жеке норма ретінде ); - құқықтық мәдениет (сот ісін жүргізу, заңнама, атқару жүйесі, заңға бағыну );
саяси мәдениет (дәстүрлі саяси режим, идеология, саясат субъектілерінің өзара іс-қимыл нормалары • ); - педагогикалық мәдениет ( білім беру мен тәрбиелеудің идеалдары мен тәжірибесі ); - интеллектуалдық мәдениет (философия, тарих, ғылым ). - " Рухани мәдениет" ұғымына кітапхана, мұражайлар, театрлар, кинотеатрлар, концерт залдары, оқу орындары, соттар және т. б. кіретін материалдық нысандар да жатады.
Мәдениет Өркениет Морфология Этика Эстетика Диантология Құндылық Таным
Мәдениет морфологиясы Мәдениет, оның адам өмірі мен қызметіндегі орны мен рөлі Мәдениет туралы ғылым үшін мәдениеттің мәні, морфология және анатомиясы туралы білімнің мәнін ашу. 2. Мәдениеттің мәнін, функциясын және морфологиясын анықтау тәсілдерінің көптүрлілігін бағалау.
3. Мәдениеттану тарихы ғылыми пән ретінде : теориялық тәсілдердің генезисі, фундаменталды және Қолданбалы мәдениеттану, мәдениет зерттеулерінің пәнаралық сипаты, философия, мәдениет теориясы мен әлеуметтануы, мәдени және әлеуметтік антропология, мәдениет тарихы. 4. Мәдениетті зерттеудің жаһандық, жергілікті және жергілікті тәсілдері.
