Орындаған:Мақұлбек А.Б Тексерген: Отыншиева Г. Т
Шпенглер Освальд (1880-1936) — әрі философ, әрі тарихшы. Өз заманында дүниені дүр сілкіндірген «Закат Европы» деген сңбектің авторы (2 томы 1921-1923 жылдар аралығында шыққан).
«Закат Европы» еңбегінде ол тарихты түрлі мәдениеттердің алмасуы деп қарастырады. Мәдениет саласында жалпы адамзаттық мирасқорлықтың болуын Шпенглер жоққа шығарады.
египеттік үнділік вавилондық қытайлық исламдық мәдениетті тарихи тұрғыдан 8 түрге бөледі. Олар: антикалық батыс еуропалық және орталық Америкадағы майя мәдениеті орыс-сібір мәдениеті
Әрбір мәдениеттің өмір сүру ұзақтығын жобамен бір мың жыл деп белгілейді. Олардың арасында өзара тең, мәнді байланыс болуы мүмкін емес деп есептейді. Оның пікірінше, өмір сүруін тоқтатуға бет алған кез келген мәдениет дамудан «тоқырауға» творчестволық шырқаудан «құлдырауға», жаннан «интеллектіге», батырлық іс-әрекеттен «утилитарлық қызметке» айналды. Мұндай жағдайды эллинизм дәуірінде (б.з.д. ІІІ-І ғ.ғ.) грек-рим мәдениеті өз басынан кешірген, ал өткен ғасырда бұл тарихи құбылыстың куәгері батыс-еуропа мәдениеті болған.
Өркениеттің алға басып шарықтауына байланысты «сауықтық» мәдениет басты орынға шығады, ал көркемдік және әдеби шығармашылық өз мәнін жоя бастайды да, оның орнын руханилықтан жұрдай техницизм мен спорт басады. «Закат Европы» атты еңбегінде О. Шпенглер Рим империясының құлауын мысалға келтіре отырып, Шығыстан келе жатқан революциялық күш - «варварлардың» қысымымен батыс-еуропа қоғамы жойылады деп есептейді. Бірақ, тарих Шпенглердің бұл пайғамбарлығын жоққа шығарды, ал «орыс-сібір» мәдениеті жүзеге аспады (бұл мәдениет социалистік қоғамның мәдениеті болатын).
Арнольд Джозеф Тойнби (1889-1975) ағылшынның тарихшысы, социологі, 12 томдық «Исследования истории» (1934-1961) деп алатын көлемді еңбектің авторы. Алғашқы кезде Тойнби Шпенглердің ықпалымен өркениет шеңберіндегі адамзат дамуын ғылыми ой елегінен өткізуге тырысып, « өркениет» терминін « мәдениет» ұғымына синоним есебінде карастырды. Тойнби тарихты бір бірімен генетикалық байланысы аз бір уақытта жүйелі түрде дамитын өркениеттердің жиынтығы деп қарастырды.
Тойнби өз заманының терең ғылыми зерттеулеріне сүйене отырып алғашқыда 20-дан 30-ға дейін атап, ал кейіннен өз дамуында белгілі бір дәрежеге жетіп, мәдениеттің тұрақталған 13 түріне тоқталды. Тойнби тарихтың қозғаушы күштерінің қатарына ұлы тұлғалар мен творчество адамдарын да жатқызды (творчестволық азшылық).
Өз еңбектерінде нәсілшілдік пен «еуроорталықтықты» батыл сынай отырып, Тойнби ұлт азаттық қозғалыстарды жақтайды, дүниежүзі халықтарының арасындағы ынтымақтастық пен өзара түсінушілікті батыл қолдайды.
Николай Яковлевич Данилевский ( 1822 ж. Оберце с. Ливенск уезінде, Орлов губерния сында дүниеге келген. 1885 жылы қайтыс болған) — орыс әлеуметтанушысы, мәдениеттанушысы, публицист және геосаясаткер, алғашқылардың бірі болып тарихқа деген өркениетті көзқарастың негізін салды, панславизм идеологы.
Негізгі идеялары: Жалпыадамзаттық өркениетті сынау. Дін, мәдениет (ғылым, өнер, техника), саясат, қоғамдық-экономикалық өмір секілді 4 негізден тұратын: мәдени-тарихи түрлер тұжырымдамасы. Мәдени-тарихи түрлер және өркениеттер этнографиялық материалға қарсы тұрады
« Россия и Европа » еңбегінде ХІХ ғасырда тарихнамада үстем болған еуропоорталықтық көзқарасты сынады. «Мәдени-тарихи түрлер» ұғымы - Данилевский ілімінің негізі. Ол тарих жүзіндегі негізгі мәдени-тарихи түрлерді былайша бөлді: 1)египеттік, 2)қытайлық, 3)ассирия-вавилон-финикиялық немесе халдей немесе ежелгі - семиттік, 4)үнділік, 5)ирандық, 6)яһудилік 7)гректік, 8)римдік, 9)жаңа-семиттік немесе аравий және 10)герман-романдық немесе европалық, ал сонымен қатар өз дамуын жетілдіріп үлгермеген мексикандық және перуандық.
