Usmonova D.M.
Аакер Д., Кум a р В., Дэй Дж. Маркетинговые исследования. Пер. с англ. –СПб.: Питер, 2004. -544б. Grigsby Mike. Marketing analytics: A practical guide to real marketing scince. – Kogan Page Limited, USA, 2016. -1184p. Naresh K.Malhotra. Marketing research: an applied orientation. Four Edition, -Prentice Hall, USA, 2016. -1184p. www.gov.uz www.economics.uz А Д А Б И Ё Т Л А Р
1.Marketingda axborotlar tizimi va korxonaning rivojlanishida axborotlar tizimining ahamiyati 2. Marketing tadqiqotlarini o‘tkazishda axborot to‘plashning ahamiyati 3. Marketing tadqiqotlari uchun ma’lumotlarni to‘plash yo‘nalishlari 4. Axborot to‘plashni shakllantirish 5. Birlamchi va ikkilamchi axborotlar 6. Axborot to‘plash uslublari
А xborot — biron voqea haqidagi batafsil xabar, ma’lumot. Davlatlar o’rtasidagi muzokaralar natijasida tuzilgan bitim yoki shartnoma to’g’risida hukumatning rasmiy xabari.
Маркетинг ахборотининг моҳияти Маркетинг ахбороти деганда, маълум бир бозор субъекти, ундаги рўй бераётган ички ва ташқи жараёнлар ҳамда атроф-муҳити тўғрисидаги маълумотлар ва билимлар мажмуаси тушинилади ! Тадбиркорлик субъектларининг рақобатбардошлигининг асосий омили – кўпроқ бозор аҳборотларига эга бўлишдир ! Энг асосий қоида
insonlar, texnik vositalar va amalga oshirish uslublaridan tashkil topib, muhim va to‘g‘ri axborotni to‘plash, tartibga solish, tahlil qilish, uzatish natijasida marketing sohasida qaror qabul qiluvchiga samarali yordam ko‘rsatish vazifasini bajaradi. Marketing axborot tizimi o‘zaro mushtarak, bog‘langan elementlar va munosabatlar majmuini tashkil etadi.
Marketing axborot tizimi Tashkilot ichki hisoboti tizimi Marketing tashqi xabarnoma axborot тизими Axborotga boʻlgan ehtiyojni belgilash Axborotni taqdim etish Qaror qabul qilishni quvvatlovchi tizim Marketing tadqiqot tizimi Marketing boʻyicha menejer Tahlil qilish Rejalash-tirish Amalga oshirish Nazorat qilish Marketing muhiti Maqsadli bozor Marketing kanallari Raqobatchilar Ichki va tashqi ishtiyoqli guruhlar Makro-mu h it omillari Marketing axboroti tizimining umumiy ko‘rinishi
Маркетинг аҳборотларига қўйиладиган талаблар
Atrof-muhit Marketing tadqiqotlari Ishki axb. Tashqi axb Marketing bo’yicha menejer МТТ axborot rahbariyat Qaror davriy axb. kuzat. axb. soʻrov b.axb. Qaytuvchan aloqa Marketing axborot tizimlarining axborot turlari
Axborotlarning tavsifiy belgilari Axborotlarning turlari Axborotlarning mazmuni Mazmuni bo‘yicha Me’yoriy Korxonalar faoliyatiga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar. Hisob-statistik Korxonaning faoliyatiga doir jarayonlarning hisob va hisobotlarda ifoda etilishi. Ma’lumotnomadagi (Spravochnik) Turli spravochnik, katalog, pasport va prospektlar kabilarda keltirilgan ma’lumotlar. Ilmiy-texnikaviy Ilmiy-texnik tadqiqotlar natijalari, ixtirolar va boshqa ilmiy ishlanmalar. Tizimlashtirish darajasi bo‘yicha Tizimlashtirilgan Muddati, ko‘rsatkichlari, davri, shakli, tarkibi kabi jihatlari tizimlashtirilgan axborotlar. Tizimlashtirilmagan Yuqoridagi qat’iy tartibga amal qilinmagan tarzda turli manbalarda keltirilgan axborotlar. Ma’lumotlar manbasi bo‘yicha Ikkilamchi Buxgalteriya va statistik hisobotlar, me’yoriy hujjatlar, spravochniklar, normalar kabi oldindan tayyorlangan axborotlar. Birlamchi Oldindan tayyor bo‘lmagan, ma’lum bir maqsad uchun tadqiqot uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni turli so‘rovlar, tadqiqotlar, kuzatuvlar va tajribalar natijasida to‘plangan axborotlar. Davriyligi bo‘yicha O‘tgan davr axboroti Korxona va bozor faoliyati to‘g‘risida oldin sodir bo‘lgan ma’lumotlar. Joriy davr axboroti Hisobot davrida sodir bo‘lgan jarayonlar to‘g‘risida tezkor tarzda keltirilgan axborotlar. Kelgusi davr axboroti Kelgusida korxonaning ahvoli qanday bo‘lishi to‘g‘risida ehtimollarni beruvchi axborotlar. Qarorlarni qabul qilish bosqichi bo‘yicha Ifoda etuvchi Holat haqida to‘liq ma’lumot ifodalangan axborotlar. Tushunturuvchi Korxona faoliyatida sodir bo‘lgan jarayonlarga izoh beradigan axborotlar. Rejali Korxonaning harakatini o‘zida ifoda etadigan dasturiy tadbirlar. Nazoratda foydalanuvchi Korxona faoliyati haqidagi real ma’lumotlar va hujjat asosida bo‘lishi kerak bo‘lgan ma’lumotlar taqqoslanishini ifoda etuvchi axborotlar. Axborotlarning xarakteri bo‘yicha Miqdoriy Kuzatilayotgan ob’ekt haqida raqamlarda beriladigan ma’lumotlar (bozor hajmi, to‘yinganlik darajasi, narxi kabilar). Sifatiy Sifatiy jihatlarni ifodalaydigan (iste’molchilarning jinsi, yashash joyi bo‘yicha, faoliyati bo‘yicha) ko‘rsatkichlar. Barqarorligi bo‘yicha Doimiy Uzoq muddat davomida bir xil xolatda kelib turadigan (sotish hajmi, soliq miqdori kabilar haqidagi hisobot) axborotlar. O‘zgaruvchi Tasoddifan kelib tushadigan va tez o‘zgarib turadigan turli hodisalar to‘g‘risidagi axborotlar. Kelib tushush davriyligi bo‘yicha Vaqti-vaqti bilan Bir xil vaqt oralig‘ida doimiy tushib turadigan axborotlar (oylik, choraklik, yillik hisobotlar). Uzluksiz doimiy ravishda Doimiy ravishda sodir bo‘ladigan hodisalar (kunlik pul tushumi, har kuni bajarilgan ishlar, kunlik tezkor hisobotlar kabi) to‘g‘risidagi ma’lumotlar Zarurat bo‘lganda Zarurat bo‘lganda kelib tushadigan axborotlar bo‘lib hisoblanadi. Masalan, yangi raqobatchilar to‘g‘risida yoki bozor haqidagi ma’lumot kerak bo‘lishi mumkin. Tipi bo‘yicha Demoskopik yoki segmentatsion (iste’molchilar tarkibi) Iste’molchilar tarkibi (jinsi, yoshi, millati, ijtimoiy ahvoli, daromad olish darajasi kabilar) bo‘yicha axborotlar. Ekoskopik (umum-iqtisodiy vaziyat) Mamlakat miqiyosida bozorning holati, umumiqtisodiy vaziyat, bahoning o‘zgarish tendensiyasi kabilar.
1. CRM marketing - (CRM) dasturiy ta'minotimijozlarning tashkilot bilan o'zaro munosabatlarini boshqarish. Ular marketing harakatlarining rentabelligini oshirish uchun ishlatiladi, bu firmaning o'z mijozlari bilan o'zaro munosabatlarining to'liq tarixini tushunishga imkon beradi. CRM tizimlari quyidagilarga qodir : aktsiyalarni potentsial xaridorlarga yo'naltirish, sotishni osonlashtirish va mijozlarga xizmat ko'rsatish. 2. Kiber marketing- bu internetning birlashishi,kompyuterlar, axborot tizimlari, telekommunikatsiyalar va mijozlarni marketing jarayoni bilan birlashuvi. 3. data mart - ma'lumotlar omborining kichik versiyasi, odatda ixtisoslashgan ma'lumotlarga ko'proq yo'naltirilgan va tezkor kirishni ta'minlash uchun butun ma'lumotlar to'plamining bir qismini o'z ichiga oladi. 4. data mining - ma'lumotlarni tahlil qilish - marketingda, sotish va mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash maqsadida mazmunli va doimiy qoidalarni aniqlash maqsadida kompyuter yordamida o'rganish va katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish.
1. Ma'lumotlar sifati bilan bog'liq muammolar. Xom ma'lumotlar odatda xatolar, nomuvofiqliklar va boshqa muammolarni o'z ichiga oladi. Ideal holda, ma'lumotlarni yig'ish choralari bunday muammolarni oldini olish yoki minimallashtirish uchun mo'ljallangan. Biroq, aksariyat hollarda bu ishonchli emas. 2. Tegishli ma'lumotlarni qidirish. Keng ko'lamli navigatsiya tizimlari bilan tahlil qilish uchun ma'lumotlarni to'plash ma'lumotlar olimlari va tashkilotdagi boshqa foydalanuvchilar uchun qiyin bo'lishi mumkin. Ma'lumotlarni tanlash usullaridan foydalanish ma'lumotlarni topish va ularga kirishni osonlashtiradi. Masalan, bu ma'lumotlar katalogini va qidiruv indekslarini yaratishni o'z ichiga olishi mumkin. 3. Kam javob va boshqa tadqiqot muammolari. Ilmiy tadqiqotlarda javoblarning y etishmasligi yoki tayyor ishtirokchilar to'plangan ma'lumotlarning to'g'riligi to'g'risida savollar tug'diradi. Boshqa tadqiqot vazifalariga odamlarga ma'lumot to'plashni o'rgatish va ma'lumotlarning aniqligini ta'minlash uchun yetarli sifatni ta'minlash tartib-qoidalarini yaratish kiradi.
4. Qanday ma'lumotlarni to'plash to'g'risida qaror qabul qilish. Bu xom ma'lumotlarni oldindan yig'ish uchun ham, foydalanuvchilar analitik dasturlar uchun ma'lumotlarni to'plashda ham asosiy muammo. Keraksiz ma'lumotlarni to'plash jarayonning vaqtini, narxini va murakkabligini oshiradi. Ammo foydali ma'lumotlarning yetishmasligi ma'lumotlar to'plamining biznes qiymatini cheklashi va tahlil natijalariga ta'sir qilishi mumkin. 5. Katta ma'lumotlar bilan ishlash. Katta ma'lumotlar muhiti odatda katta hajmdagi tuzilgan, tuzilmagan va yarim tuzilgan ma'lumotlarning kombinatsiyasini o'z ichiga oladi. Bu ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlashning dastlabki bosqichlarini murakkablashtiradi. Bundan tashqari, ma'lumotlar bo'yicha mutaxassislar ko'pincha ma'lum analitik dasturlar uchun ma'lumotlar ko'lida saqlangan xom ma'lumotlar to'plamini filtrlashlari kerak.
Amalga oshiriladigan tadbirlar Ushbu holatda bajariladigan ishlar Ma’lumotlarni to‘playdigan xodimlarni tanlash va ularga tegishli tarzda malakaviy maslahatlar berish - ma’suliyatni his qiladigan va shu ishni uddalaydigan xodimlarni tanlash; - ularni ruhan tayyorlash; - so‘raluvchilar bilan muomila qilish madaniyatini o‘rgatish; - tegishli maslahatlar berish; - zarur hollarda treninglar o‘tkazib o‘qitish; - imkon qadar to‘planadigan dalillarning to‘g‘riligini ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni qo‘llash kabilar. Xodimlarni uslubiy materiallar bilan to‘liq ta’minlash - nima maqsad uchun ma’lumotlar kerakligini bilish; - tegishli anketalar va so‘rovnomalar bilan ta’minlash; - bir xillikka erishish uchun tegishli nizomlar bilan ta’minlash; - so‘raluvchilarning to‘g‘ri yo‘nalish olishi uchun ularga ham turli eslatmalarni tayyorlash kabilar. Xodimlarni nazorat qilish shaklini ishlab chiqish. - xodimlarning ma’lumotlarining ahamiyatidan kelib chiqib, ularni to‘g‘ri ma’lumot to‘plashiga erishishi uchun tegishli nazorat usullarini ishlab chiqish; - olingan ma’lumotlarni tanlab qaytadan kuzatib ko‘rish; - video kamera o‘rnatilgan joyda so‘rovni o‘tkazish; - so‘raluvchilarning ayrimlaridan intervyu olish; - olingan ma’lumotlarni tizimlashtirish kabilar. Ma’lumotlarni tizimlashtirishda turli statistik usullardan foydalanish. - ma’lumotlarni guruhlashtirish; - ma’lumotlarning o‘rtacha miqdorlarini aniqlash; - ma’lumotlarning tarkibiy tuzilishini aniqlash; -to‘g‘ri xulosa qilish uchun xatoliklar darajasini aniqlash kabilar. Marketing tadqiqotlari uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni to‘plash tadbirlari
Xatolikka yo‘l qo‘yishi mumkin bo‘lgan sub’ektlar Xatoliklarning turlari So‘raluvchilar tomonidan yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklar - so‘raluvchining madaniy va intellektual saviyasi; - masalaning mohiyatini to‘g‘ri tushunishi; - so‘raluvchining ma’suliyatini his qilish darajasi; - anketadagi savollarni tushunish va ularga bo‘lgan munosabat darajasi; - ayrim savollarga javob berishdan bosh tortishi (oilaviy ahvoli, daromadlar manbai, yoshi, millati kabilar); - noto‘g‘ri javob uchun javobgarlikning yo‘qligi; - to‘g‘ri javob uchun rag‘batning yo‘qligi; - so‘raluvchining ruhiy holati kabilar So‘rovchilar tomonidan yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklar - so‘rovchining ma’suliyatsizligi va ishga yuzaki qarash ko‘nikmasining mavjudligi; - o‘zining toqatsizligi evaziga o‘zi tomonidan ham anketani to‘ldirish ehtimolining mavjudligi; - so‘rovchining so‘raluvchilarga til topa olmasligi; - so‘rovchining qo‘polligi; - so‘raluvchilarni o‘zi xohlagan, ammo reallikdan yiroq javoblarga undashi kabilar.
Marketing ma'lumotlarini olishning asosiy manbalari :
Ташқи мухит Ахборот йиғиш усуллари ва воситалари Ички мухит Вазият АХБОРОТЛАР Бирламчи ахборотлар Иккиламчи ахборотлар Тадқиқотнинг аниқ мақсадларига йўналтирилган ахборотлар Бошқа мақсадлар учун йиғилган ва расмийлаштирилган маълумотлар сўров, кузутув, фокус гурух, анкеталаштириш, почта, SMS, электрон почта Китоблар, статитик бюллетенлар, хисоботлар, интернет маълумотлари, Воситаларга, усул ва моделларга мувофиқ
Бирламчи ва иккиламчи ахборотларни таққослаш Бирламчи ахборотлар Иккиламчи ахборотлар Йиғишнинг мақсади Тадқиқот мақсадлари учун Бошқа мақсадлари учун Йиғиш жараёни Қийин ва кўп харакатлар талаб қилади Тез ва осон Йиғиш харажатлари Қиммат Арзон Йиғиш вақти Узоқ ва белгиланган Қисқа
