Тербеліс Механикалық тербеліс – дененің бірдей уақыт аралығында дәлме дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысы.
Тербелмелі қозғалыс пайда болуы үшін қажетті шарттар: Денені тепе теңдік қалпынан шығарған кезде бастапқы қалпына қайтаратын күштің болуы. Үйкелістің аз болуы керек.
Дененің тепе теңдік күйден ауытқуы ығысу деп аталады. Амплитуда – тербелетін бөлшектің тепе теңдік қалпынан ең үлкен ауытқуы Период – толық бір тербеліс жасауға кеткен уақыт.
Жиілік – бірлік уақыт ішінде жасаған тербеліс саны. (Жиілік – периодқа кері шама.) Жүйенің еркін тербелісінің жиілігін меншікті жиілік дейді. Циклдің жиілік - 2 π секундтағы тербеліс саны
Тербеліс фазасы – уақыт мезетіндегі тербелмелі жүйенің күйін сипаттайтын шама. Алғашқы фазасы (ол дененің t= 0 уақыт мезетіндегі тепе-теңдік жағдайдан ауытқуын көрсетеді). Тербеліс фазасы (амплитудамен қатар) өзгеретін x шамасының берілген уақыттағы мәнін анықтайды. Фаза бұрыштық бірліктермен (градус немесе радиан) өлшенеді.
Гармоникалық тербеліс Тербеліп тұрған нүктенің ығысуына пропорционал және осы ығысуға қарама-қарсы бағытталған күштер әсерінен туындайтын тербелістер гармоникалық болып табылады. F=-kx Гармоникалық тербеліс – синус немесе косинус заңы бойынша өтетін тербелістер.
немесе мұндағы х — уақыттың t моментіндегі тербеліп тұрған нүктенің тепе-теңдік қалпынан ауытқуы; А — тербеліс амплитудасы - тербеліп тұрған нүктенің тепе-теңдік жағдайынан максимал ауытқуын көрсететін шама; ω — циклдік жиілік, 2π секунд ішіндегі болатын толық тербелістердің санын көрсететін шама; φ 0 ’ = φ 0 +π/2
Тербеліс графигі Х t 0 А - А
Тербеліс фазасы Тербеліс бірдей фазада жүреді. Тербеліс қарама қарсы фазада жүреді. Тербеліс әр түрлі фазада жүреді.
Тербелістің түрлері: Еркін тербеліс дене тепе теңдік күйінен шығарылған соң сыртқа күштердің әсерінсіз болатын тербелістер. Еріксіз тербеліс сыртқы периоды күштің әрекетінен болатын тербелістер. Автотербелістер деп - өздігінен-өзі қозып, үздіксіз тербелетінін және тербеліс жиілігі осы жүйенің қасиеттеріне /параметрлеріне/ байланысты құбылысты айтады.
Тербелмелі жүйе – еркін тербеліс жүре алатын жүйе. (Маятник). Серіппелі маятник Математикалық маятник.
0 V V V V mg mg mg mg T T mg T T T V V A A X X
F У V Серіппелі маятник. А А F У F У V V F У X X 0 V F У
Резонанс F внешн F внешн F внешн Резонанс – мәжбүр етуші күштің тербеліс жиілігі мен тербелмелі жүйенің меншікті жиілігі дәл келген кездегі еріксіз тербелістер амплитудасының кенет арту құбылысы А F сопр1 < F сопр2
Өшетін тербеліс Тербелістің өшу себебі – кедергі күштері. X t 0
Тербелістегі нүкте жылдамдығы :
Үдеу:
28.01.2025
Кинети калық энергия :
Потенциал дық энергия
Толық энергия: мұндағы
26 28.01.2025
Маятникті жерден айға апарса, оның тербелістер периоды қалай өзгереді. Ай массасы жерден 81 есе кем, ал жер радиусы айдікінен 3,7 есе үлкен.
Маятниктің бірі 10 тербеліс жасайды. Екіншісі дәл сондай уақытта 6 тербеліс жасайды. Маятниктердің ұзындықтарының айырмасы 16 см. Маятниктердің l 1 және l 2 ұзындықтарын табыңдар.
Математикалық маятниктің h= 3,2 км биіктіктегі тербеліс периоды, жер бетіндегі тербеліс периодына тең болу үшін ұзындығын қалай өзгерту керек.
Амплитудасы 8 см –ге тең, 1 мин уақыт ішінде 60 тербеліс жасайтын гармоникалық тербелістің теңдеуін жазыңдар?
Физикалық диктант 1) Дененің бірдей уақыт аралығында дәлме-дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысын ----------- айтады 2. Герц --------------- өлшем бірлігі. 3.Толық бір тербеліске кеткен уақыт ------ деп аталады. 4. = --------- формуласы. 5.Ығысуды ------ әрпімен белгілейді
Физикалық диктант 1) Дененің бірдей уақыт аралығында дәлме-дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысын тербеліс деп атайды. 2. Герц тербеліс жиілігінің өлшем бірлігі. 3.Толық бір тербеліске кеткен уақыт тербеліс периоды деп аталады. 4. = тербеліс жиілігінің формуласы. 5.Ығысуды х әрпімен белгілейді
