“ Aniqlikka avtomatik erishish ” usuli 4 Mikroiqlim tushunchasi 1 Aniqlikka erishish usullari 2 “ Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o‘lchash ” usuli 3
Ta yy or lama yoki detalning aniqligi deb ularning haqiqiy o‘lchamlarining ishchi chizmasidagi yoki namunasidagi o‘lchamlariga mos kelish darajasiga aytiladi. Detallarga ishlov berish jarayonida uning geometrik o‘lchamlarining haqiqiy absolut qiymatlariga hech qachon erishib bo‘lmaydi. Shuni ko‘zda tutgan holda konstruktor ongli ravishda har bir geometrik o‘lcham uchun chegaraviy o‘lchamlar o‘rnatadi, ya’ni qo‘yim tayinlaydi. Eng katta va eng kichik chegaraviy o‘lchamlar ayrimasi ga qo‘yim ( dopusk ) deb ataladi.
Bu usul da dastgohda o‘ rn atilgan tayyorlamaning ishlanuvchi yuzasiga keskich asbobni tekkizib, o‘ngga surib tayyorlamadan chiqariladi, dastgoh limbi bo‘yicha hisoblab ma’lum kesish chuqurligiga o‘ rn atiladi, keskichni tayyorlamaga yaqin keltiriladi va boshlanish uchastkasidan qisqa masofada sinov yurish qilib ishlov beriladi va keskichni orqaga surib qo‘yiladi, so‘ngra esa dastgoh to‘xtatiladi. Ishlangan sirt o‘lchagich asbob bilan o‘lchab ko‘riladi, chizmadagi o‘lchamdan chetga chiqishi aniqlanib, keskich asbobning holatiga tuzatish kiritiladi. Keyin esa yana, tayyorlamaning shu uchastkasiga ishlov berilib sinov qirindisi olinadi va yana o‘lchanadi. Bu aniq o‘lchamga erishguncha davom ettiriladi. Undan keyin tayyorlamaga butun uzunligi bo‘yicha ishlov beriladi. “ Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o‘lchash ” usulida keskichning tayyorlamaga n isbatan to‘g‘ri holati o‘ rn atiladi va talab etilgan o‘lcham aniqligi ta’minlanadi. Navbatdagi tayyorlamaga ishlov berishda bu uslubni qo‘llash yana takrorlanadi.
“ Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o‘lchash ” usuli da ko‘pincha belgilar qo‘llaniladi. Bu holda birlamchi tayyorlama yuzasiga maxsus asboblar yordamida ( chizg‘ich, shtanginreysmum va boshqalar ) bo‘lajak detal konturi, bo‘lajak teshiklar markazlari holatini yoki o‘yiqchalar konturlarini ko‘rsatuvchi ingichka chiziqlar chiziladi. Ishlov berish jarayonida ishchi asbob kesuvchi tig‘ini harakat yo‘nalishini shu chiziqlar bo‘yicha amalga oshirish orqali tayyorlashdagi talab etilgan yuza shaklini chiqishini ta’minlaydi.
noaniq dastgohlarda aniq ishlov beris h ga erishiladi ; tayyorlama ga noaniq dasgohda ishlov berilganda, yuqori malakali ishchi bu usul yordamida tayyorlama xatoligini aniqlashi va yo‘qotib to‘g‘rilashi mumkinligi ; mayda tayyorlama lar partiyasiga ishlov berilganda, ushlanuvc h i o ‘lchamlarning aniqligiga keskich asbob yeyilis h ining ta’sirini yo‘qotish, bu usul bilan asbob holatini aniqlab, asbob yeyilishiga bog‘liq bo'lgan talab asosida kerakli tuzatis h lar ki r itilishi mumkinligi ; noaniq tayyorlama larda qo‘shimlarni to‘g‘ri taqsimlashga eris h ilishi va ishga yaroqsizlik p a ydo bo ‘ li shining oldi olinishi ; kichik o‘lchamga ega bo‘lgan tayyorlamadan rejalash ( razmetkalash ) natijasida ishga yaroqli bo‘lgan detal olish mumkinligi ; ishchini, murakkab va qimmatbaho moslama ishlatish ( konduktor-moslamalarga o‘xshash ), aylanuvchi hamda bo‘luvchi moslamalar va jihozlardan ozod qilinishi ; teshik markazlari va ishlanuvchi yuzalarning o‘zaro joylashuvini rejalash asosida aniqlanishi “ Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o‘ l chash ” usul afzalliklari
Ishchining aybi bilan ishga yaroqsiz detal paydo bo'lishi, ishlov berishda erishiluvchi aniqlik ma’lum darajada ishchining diqqat-e'tiboriga bog‘liqligi ; Ko‘р vaqt sarflanishi natijasida mehnat umumdorligining past bo‘lishi ; Yuqori malakali ishchilar ishlab, yuqori ish haqqi to‘lanishi natijasida detallarning tannarxi yuqori bo‘lishligi ; Ishlov berishda erishilgan aniqlik, kesib tushiriluvchi qirindining minimal qalinligiga bog‘liqligi ; “ Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o‘ l chash ” usul kamchiliklari
Y uqorida ko‘rsatilgan kamchiliklarga ko‘ra bu usul, ko‘proq buyumlarni yakka va mayda seriya li ishlab chiqarishlarda keng qo‘llaniladi, shuningdek, tajribali ishlab chiqarish da hamda ta’mirlash va asbobsozlik sexlari da keng qo‘llaniladi. Asosan bu usul og‘ir mashinasozlikda ko‘proq qo‘llaniladi.
“ Aniqlikka avtomatik erishish ” usuli bilan ta yyo r lama larga ishlov berishda dastgohlar shunday sozlanishi kerakki, ta yyorlama dan talab etilgan aniqlikka avtomatik ravishda erishilsin hamda uning aniqligi ishchining malakasiga va diqqat – e’tiboriga bog‘liq bo‘lmasin. “ Aniqlikka avtomatik erishish ” usuli sozlangan dastgohlarda bo‘lganligi uchun talab etilgan ishlov berish aniqligi ishchi-operatorga bog‘liqlikdan, birinchidan dastlab dastgohni sozlagan sozlovchiga, maxsus moslama tayyorlagan asbobsozga va tanavordagi baza hamda o‘lchamlarni belgilab beruvchi, o‘rnatish va mahkamlash uslubini aniqlovchi hamda kerakli moslama loyihasini belgilovchi texnologga o‘tadi.
T ayyorlama ni a va b o’lchamlarga frezalashda, frezerli dastgoh stol i balandligi bo’yicha birlamchi shunday o’rnatiladiki, bunda qisqichlarni qo’zg’almas siquvchi elementni tayanch yuzasi frezani aylanish o’qidan masofaga orqada qoladi. Shuningdek freza ni yon yuzasini stolni ko’ndalang siljitish orqali qisqichni qo’zg’almas elementini vertikal yuzasidan b masofaga uzoqlashtiriladi. Dastgohni bunday birlamchi sozlashni “Aniqlikka erishguncha ishlov berish va o‘lchash” usulida bajariladi. Bunday sozlashdan so’ng tayyorlamani barcha partiyalarga oraliq o’lchovlarsiz (bundan tanlama nazorat o’lchovlari mustasno) va dastgoh stolini ko’ndalang va vertikal yo’nalishlarda qo’shimcha siljitishlarsiz ishlov beriladi. Ishlov berish jarayonida K va B o’lchamlar o’zgarmasligi sababli, ishlov berilayotgan tayyorlamani a va b o’lchamlari aniqligi, dastgohni shunday sozlashda ishlov berilayotgan barcha tayyorlamalar uchun bir xilligi saqlanib qolinadi. 1-rasm. “ Aniqlikka avtomatik erishish ” usuli bo‘yicha tanavorlarga ishlov berish. 1 – qisqichning qo’zg‘almas labi ; 2 – tayyorlama ; 3 – freza ; 4 – tayanch.
C D B A Ishlov berish aniqligini oshishi va brakni kamayishi ; Ishchilar malakasidan ratsional foydalanish ; Ishlov berish unumdorligini oshishi Ishlab chiqarish samaradorligini oshishi “ Aniqlikka avtomatik erishish ” usuli ning afzalliklari
Bu usulning afzalligi seriya li, yirik seriya li va ommaviy is h lab chiqarishlarda keng qo‘llaniladi. Bu usul mayda seriy ali ishlab chiqarishda qo‘llansa, tejamkorlik jihatdan yaxshi natijalar bermaydi va o‘zini iqtisodiy qoplay olmaydi, chunki partiyadagi detallar soni juda ham kam bo‘lganligi sababli maxsus dastgohlar, moslama va asboblarni, shuningdek sozlash jarayonlarini qo‘llash o‘zini qoplay olmaydi, tayyorlangan deta l ning ta nn arxi juda ham yuqori bo‘ladi; jiddiy texnologik tayyorgarlik, texnologik jarayo nn i puxta qilib yaratish va puxta sozlash sxemalarini qo‘llash mayda s eriya li ishlab chiqarish sharoitida amalga oshirilmaydi.
T.U. Holiqberdiyev. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari : / darslik. - Т.: « Noshir », 201 2 – 416 bet. S.K. Nigmadjanov. Mashinasozlik texnologiyasi fanidan o’quv – uslubiy majmua. - Т.:, 20 22. studfile.net nauchniestati.ru spravochnick.ru
