Мин оҕобун. Мин гражданиммын. Мин эппиэтинэстээхпин.
«...Бар дьоңңор Баттанар күнүгэр, Баараҕай баҕана буол. Суон норуоккар Солбонуйар күнүгэр, Суо дурда буол, Хара норуоккар Хаалар күнүгэр, Халың хахха буол!...» А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй «Оттоку олук алгыһа», 1912 с., Таатта
Улаатыы кэрдиис кэмнэрэ : Кыhыл оҕо – саҥа төрөөбүт оҕо. Эhээкэй оҕо – 2-3 ыйдаах оҕо. Быйах оҕо – олорон эрэр оҕо. Баччыр оҕо – 4-6 ыйдаах оҕо. Сынаhалыыр оҕо – сыыллан эрэр оҕо. Борбуй оҕо – хааман эрэр оҕо. Эмиийдээх оҕо – 3 сааһыгар диэри оҕону ааттыыллар. Олдьу оҕо – 4-6 саастаах оҕо. Бэдик оҕо – 7-11 саастаах оҕо. Барҕаанча уол – 8-9 саастаах уол оҕо. Эрдьигэн уол, Элик уол – 10-11 саастаах уол оҕо. Улдьаа уол, урдус уол – 12 саастаах уол оҕо. Куорсун хорохой кыыс – 8-11 саастаах кыыс оҕо. Тымтык саастаах оҕолор, саhарҕа саастаах оҕолор – 11-16 саастаах оҕолор.
Өбүгэлэрбит улахан киһини саастарынан маннык араараллара: Yгэн өрөгөй – 27-33 саастаах эр киһи. Орто саас – 33-44 орто саас. Дуоспуруннанныы саас – 40-50 саас. Аҕамсыйар саас – 50-70 кырдьар саас. Кырдьаҕас саас – 70 саастарын ааспыт дьон. Аар кырдьаҕас – 90 саастарын ааспыт дьон.
КИҺИЛИИ КИҺИ – КИҺИ КИҺИТЭ – КИҺИЛЭЭХ КИҺИ
Киһилии Киһи. Араас мэһэйи-моһолу ааспыт, сыалларын-соруктарын сиппит, сиэри-туому тутуһар, төрөөбүт дойдутун харыстыыр, олохтон дуоһуйууну ылбыт киһи. Киһи киһитэ. Киһи өбүгэ үгэстэриттэн, ийэ-аҕа такайыытыттан, норуотун муудараһыттан киһи киһитэ буоларга иитиллэр. Өй-санаа, майгы-сигили өттүнэн ситтэҕинэ-хоттоҕуна, бу киһи иэһин төлүөхтээх. Киһилээх киһи. Убаастаһар чугас дьонноох-сэргэлээх, уруулаах-аймахтаах, хардарыта күндүтүк санаһар доҕоттордоох, өй-санаа өттүнэн истиҥник алтыһар дьоннордоох – ол киһилээх киһи.
ТУРГУТУК
