Ұялшақтық мінез-құлық ерекшеліктерін түзету жолдары Студент: Амирғазы Назерке Ғылыми жетекшісі: Салихова С Тараз 2022 Қашықтықтан білім беру факультеті
Зерттеудің мақсаты: ұялшақтық ұғымының мазмұнын теориялық тұрғыдан қарастыру және мектеп жасына дейінгі балалардың ұялшақтықпен байланысты жеке ерекшеліктерін анықтау үшін практикалық зерттеу жүргізу болады. Зерттеудің объектісі: мектеп жасына дейінгі балалардың ұялшақ мінез-құлық ерекшеліктерін зерттеу болды. Зерттеудің пәні: мектеп жасына дейінгі балалардың ұялшақ мінез-құлқын анықтау және түзету болды. Зерттеудің болжамы: мектеп жасына дейінгі балалардың ұялшақтық деңгейін дер кезінде анықтап, олармен тәрбиелік және түзету жұмыстарын жүргізу арқылы болашақта белсенді, сөзге шешен тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік алады.
Зерттеу міндеттері: 1. Ұялшақтық мәселесінің теориялық негіздерін қарастыра отырып, зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық еңбектерге шолу жасау; 2. Мектеп жасына дейінгі балалардың ұялшақтық деңгейін нақты әдістер арқылы талдау және балаларға, ата-аналарға және мұғалімдерге эмоционалды қолдау көрсету бойынша ұсыныстар беру. 3. Зерттеу нәтижелері бойынша шешім қабылданып, қорғау ретінде ұсынылсын. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері – мінез-құлық ерекшеліктері мен ұялшақ мінез-құлық. Зимбардо, А.Н. Леонтьев, Г.А. Широков, Балалардағы коммуникация бұзылыстары М.И. Лисина жазған А.А. Леонтьев, Б.Ф. Ломов және басқалары Жарықбаев С.М. Жақыпов, С.Қ.Бердібаева, Қ.Т. Кейіпкерлер жазды.
Ұялшақтық – бейтаныс адамдармен қарым-қатынаста немесе кейбір қарым-қатынастарда кейбір қиындықтар мен проблемаларды тудыруы мүмкін жеке қасиет. Ф.Зимбардо өз кітабында ұялшақтық уақыт өте келе қалыптасатын жағдай немесе қасиет пе, оған көптеген перспективалар ұсынады: Тұлға ерекшеліктерін зерттеушілердің пікірінше, ұялшақтық – интеллект немесе бойлық сияқты тұқым қуалайтын қасиет; Бихевиористер ұялшақтықты қажетті әлеуметтік дағдылардың жоқтығымен түсіндіреді; Психоаналитиктер ұялшақтықты бейсаналық ішкі жанжалдың белгісі деп есептейді
Ұялшақтық келесі факторлармен көрінеді: 1. Баланың ата-анасы ұялшақ, бала оларға еліктейді; 2. Балалардың әрекетін ерте тоқтату; 3. Баланың физикалық кемістігі немесе кемсітуі (күлкілі есім, тым қысқа немесе тым ұзын және т.б.); 4. Баланың эмоциясына әсер ететін жанұядағы невротикалық жағдайлар (бала ата-анасы мен тәрбиешілерінің ашуынан сабырмен аулақ жүреді); 5. Баланың жеке даралығын шектейтін шектен шыққан немесе авторитарлық ата-ана; 6. Бала ешқашан жете алмайтын мақсаттар мен ұмтылыстарды қойыңыз; 7. Ересектердің психологиялық жағдайы. «Ұялшақ», «Тыныш бала» т.б.
Ұялшақтықты зерттеген психолог ғалымдардың теорияларына сүйене отырып, зерттеу әдістерін анықтап, Тараз қаласындағы Ақүрпек балалар бақшасында зерттеу жұмыстарын жүргіздік. Зерттеу үш кезеңде жүргізілді: - диагностикалық эксперимент; - қалыптастырушы эксперимент, - сынақ эксперименті. Ұялшақтықты анықтау мақсатында тест сауалнамасы жүргізілді.Ол 10 сұрақтан тұрады. Сауалнама нәтижелері бойынша: Ұялшақтық деңгейі жоғары – 12 бала – 42,8% Ұялшақтықтың орташа деңгейі – 9 бала – 32% Ұялшақтық деңгейі төмен – 7 бала – 25,2%
Балалардың өзін-өзі бағалау дәрежесін анықтау үшін «Баланың өзін-өзі бағалауы» сауалнамасы жүргізілді. Нәтижені талдау.Егер бала «Иә» деп таңдаса 2 ұпай, ал «жоқ» деп жауап берсе 0 ұпай беріледі. Барлық сандарды жазыңыз. Сауалнама нәтижелері көрсетті: 10 бала – 35,7% – өзін-өзі бағалауы төмен. 11 бала -39,2% - өзін-өзі бағалау орташа. 7 бала – 25,1% - өзін-өзі бағалауы жоғары болды
Баланың ата-анасымен қарым-қатынасын анықтау үшін «Отбасылық фото» графикалық тесті пайдаланылды. Қазіргі уақытта психологтар үшін ең танымал графикалық тест «Отбасылық сурет» болып табылады. Сауалнама нәтижелері көрсетті: 11 бала – 40% – жоғары. 9 бала -32% - орта есеппен. 8 бала 28%төмен.
Мектепке дейінгі балалардың ұялшақтық экспериментке дейінгі және кейінгі өзгерістері
Балалардың өмірі мен денсаулығын сақтау, оларды тәуелсіз мемлекетіміздің білімді, өнерлі, мәдениетті, өнерлі, белсенді азамат етіп тәрбиелеу мақсатында атқарылып жатқан шаралар соның айғағы. Сондықтан жас ұрпақтың бойындағы ұялшақтықты анықтап, оларды батылдыққа, ептілікке, алғырлыққа, ашықтыққа тәрбиелеу – басты міндет. Оларды жалқаулықтан, енжарлықтан, үмітсіздіктен сақтандырып, өз ойын, пікірін ұялмай айтуға үйрету. Зерттеудің теориялық бөлімі ұялшақтық табиғатын зерттеуге арналған отандық және шетелдік психологтардың жұмыстарын психологиялық талдауға арналды.Дипломдық жұмыс тақырыбына байланысты жүргізілген диагностикалық әдістер негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлқындағы ұялшақтықты жою және алдын алу мақсатында түзету-дамыту жұмыстары жүргізілді.
