Психиканың объективті ақиқатты бейнелеу ретінде жалпы түсінігі Психиканың даму кезеңдері Жүйке жүйесі туралы жалпы ұғым Жануарлардағы инстинкт, үйрену және интеллект ұғымы Психикалық құбылыстар әлемі Сананың пайда болуы мен дамуы. Сана психика дамуының жоғарғы сатысы ретінде. Сананың түрлері, типтері және формалары. Сананың туындау шарты: ұжымдық еңбек іс әрекеті және тіл
Психикалық әрекетті ғалымдар бейнелеу теориясы негізінде түсіндіреді. Бұл алғаш рет әл - Фараби еңбектерінде алғаш сөз болған. Бұл теория бойынша сыртқы дүние біздің сезімде мида түйсік, қабылдау, елестеу, ой сезім түрінде бейнеленеді. Бұлардың барлығын біз бір сөзбен адамның санасы немесе психикасы деп атаймыз. Бейнелену процесі әр адамның өмір тәжірибесіне, жол мөлшеріне, білім деңгейіне, мақсат- мүдесіне, наным- сеніміне орай өзіндік өзгешіліктерге толы болады. Сонымен қатар бейнелену ми қабаты жықпылдарында адамның жас мөлшері, білім, дағды, икемі, тәжірибесіне орай түрлі деңгейде көрініп отырады.
Психиканың туындауын дамудың белгілі бір кезеңінде тіршілік иесінің кеңістікте белсенді орын ауыстыруға қабілеттілігінің қалыптастырумен байланыстырады, осыны ң барысында қажеттіліктердің қанағаттандырылуы қоршаған ортадағы алдын ала керекті заттарды іздестіруден басталуы тиіс белсенді қозғалыстар арқылы жүзеге асырылады. Психиканың өзі сезіну қабілеті ретінде тіршілік иелерінің тітіркенуінен пайда болды және олардың жүйке жүйесінің құрылуына және дамуына байланысты өркендеді. Бейненің психикаға дейінгі деңгейі тітіркенушілік. Барлық тірі ағзалар эволюцияның барлық кезеңдерінде бейненің ерекше биологиялық түріне тітіркенушілікке, яғни тірі ағзаның биологиялық әсерлердің ықпалына жауап беру қабілетіне ие.
Сонымен, тітіркенушілік ағзаның биологиялық факторларға жауабы. Айта кету керек, тек фуна ғана емес, сонымен қатар флора да бұл қасиетке ие. Мысалы, егер ағаш өзеннің жанында өссе және өзеннің арнасы кішкене өзгерсе, бұнда жауап ретінде ағаштың тамыры өзеннің суына бәрбір жететіндей тамырлары таралады. Егер өзеннің арнасы өте күшті өзгерсе онда ағаш өледі. Тітіркенушілік тірі организімнің сыртқы әсерге жауап бере алу қабілеті, жүйке жүйесі күрделі сипат алған сайын организімнің сыртқы ортамен байланысында елеулі орын ала бастайды.
Психика дамуының 1-ші кезеңі қарапайм сенсорлы психика ( бұл кезең 2 деңгейді қамтиды : төменгі және жоғары, С.М.Жақыповтың психология негіздері оқулығы 38 бет); 2 - ші перцептивті психика ( бұл кезең 3-деңгейден тұрады ) ; 3 - ші интеллект кезеңі ;
Инстинкт дамудың төменгі сатысында тұрған жануарларда кездесетін мінез құлықтың қарапайым нәсілдік формасы. Мұны қазақша «соқыр сезім» деп атайды. Инстинктер табиғи сұрыпталу жолымен жасалады. Интеллект - интелек тус деген латын сөзі, ақыл деген мағана береді.
Психика ( гр. psychikos — ішкі сезім, көңіл-күй) психика сыртқы құбылыстар мен заттардың көрінісін белсенді және озық түрде бейнелейді. Психика: 1) объективті шындықты түйсік, қабылдау, елестету, сезім, ерік, ойлау арқылы белсенді бейнелейтін мидың жүйелі қасиеті; 2) адамның жан-дүниесінің сапалық күйі мен сипатын жинақтайтын рухани бірлестігі.
Психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) топтастырылуы Психикалык процестер Психикалық кейіп (немесе калып) Психикалық касиеттер сырт қ ы дүние заттары мен қ ұбылыстарыны ң мидағы түрлі бейнелері Танымдық психикалық процестер: Түйсік Қабылдау Ес Елес Ойлау Сөйлеу Қиял Эмоционалдық –еріктік сфера: Эмоция Сезім ерік адамның түрлі көңіл күйінің тұрақты компоненттері шабыт, зерігу, үрейлену, абыржу, сергектік, белсенділік т. б бір адамды екінші бір адамнан ажыратуға негіз болатын е ң маңызды, е ң т ұ рлаулы ерекшеліктер Мінез темперамент қ абілет дүние танымы Сенім талғам қ ызығу
Сананың пайда болуының негізгі тарихи алғышарты - мұқтаждық ұжымдық еңбек, ол адамдар арасындағы мақсатты өзара әрекет қажеттілігінен туындаған. Адамдардың жануарлардан айырмашылығы олардың болашағы мен өткенің ойлау қабілеттілігінде. Өз әрекетін сөзбен суреттей алу қабілеттілігі яғни осының бәрін санамен байланыста болуы. Сана адам әрекетінің шынайылығының жоары деңгейі. Сана тілсіз қызмет атқара алмайды. Жануарлар нақты жадайда белгі бере алса, адамда іс - әрекет нақты жағдаймен сипатталады. Тілдің арқасында адам психикасы жануарлар психикасынан ажыратылады.
Өзін танушы субъект ретінде сезіну. Шындықты ойша елесету және қиялдау. Коммуникацияға қабілеттілік. Адамның психикалық санасы еңбек ету процесінде пайда болған. Еңбек іс - әрекетіне өтуде негізгі биологиялық алғышарт тік жүру болып табылады. Адамның дамуы үшін қол мен аяқтың жұмыс жасауы өте маңызды. Адам қоғамдық қатынастың өнімі болып табылады.
Тіл ойлаумен тығыз байланысты. Тіл арқылы адам әлемі екі есе аса түседі. Л.С.Выготский бойынша, сөздің маңызды қызметі мағана елеулі рөл атқарады. Сана қоршаған әдемді барлық өзара байланыстырады, яғни әлемді біртұтас жүйе ретінде бейнелейді. Сондықтан сана іс - әрекет бейнесінің жоғары формасы болып табылады. Сана адамның психикалық әрекетінің барлық формаларын қамтиды: сезіну, қабылдау, ойлау, сезім мен ерік. Сананың құрылымы мағаналы білім жүйесі арқылы көрінеді. Мән мен мағана қажеттіліктерге байланысты ауысып отырады.
Xx -ғ. Басында жаңа фрейдизм бағыты пайда болды.Зигмунд Фрейд психология пәні ретінде бейсаналықты сананың жасырын бөлігі деп есептеді. Әрбір адам нені көргісі келсе, тек соны ғана көреді.Қажеттілік пен түрткілер сирек ұғынылады,қажеттілік бұл құштарлық, адам өз құштарлығын, тілегін, мінез-құлқын бейсаналықты түсіндіре алмайды. Ойлауда, ес те құштарлықпен бейсаналық жетегінде еріп кетеді, адам әрекеті терең ниетенумен басқарылып отырады. З.Фрейд осы терең ниеттенулерді зерттеуге, оларды басқаруға психанализ деген әдіс ойлап тапты. З.Фрейдтің ойынша адам мінез-құлқының тамыры-оның балалық шағында жатыр.Адамның қалыптасу мен даму процесіндегі негізгі рөлді сексуалдық инстинктер мен құштарлықтар алады.
З.Фрейдтің пікірінше адам психикасы айсберг тәрізді, судан төбесі ғана көрінеді - ол біздің санамыз. Бірақ негізгісі судың астында жатыр және ол бейсана болып табылады. (бейсана ұғымын еңзізген адам) Бейсана дегеніміз «сана саласына ығыстырылатын, елігудің қара қазаны»қорғаныс реакциялары болып табылады.Эмоциялық жағдайды құрайтын біздің ниеттенуіміз бейсаналық деңгейде пайда болады. Қорғаныс механизімдері: Ығыстыру Жоққа шығару Рационализация Реактивті білім Проекция Изоляция Регрессия Сублимация
Сана үсті - шығармашылық тапсырмаларды шешуде, тұлғаның психикалық белсенділік жеке саналы - ерік бақылауына берілмейтін құбылыс. Іс - әрекет түрткілерінің ұғынылмайтын (мән бағдары мен саналанбайтын түрткілер) тұлғалық мәні бар болашаққа нейеттенуі. Іс-әрекетті орындау тәсілерін ұғынылмайтын реттеушілер (автоматтандырылған мінез-құлықтың таптаурыны мен операцияналық бағдарлар), оның жүруіне тұрақты және бағытталған мінезінің қамтамасыз етілуі. Субсенсорлық қабылдау көрінісі іс-әрекеттің психикалық бейнелеудің тікелей формасы.
Дәстүрлі психологияда сананың екі күйін мойындайды: сергектік (сананың белсенді күйі) және түс көру демалыс кезі.Сонымен қатар медитация сананың ерекше күйі ретінде қарастырылады, адамның тілеуіне байланысты өзгеруі мүмкін. Егер адам физикалық немесе психологиялық жағынан нашақорлық, ішімдік, басқада химиялық заттарға тәуелді болған жағдайда сананың патологиялық өзгеруі пайда болады. Яғни абсинентті синдром пайда болады. ( Абстинентный синдром принято подразделять по этиологии на алкогольный абстинентный синдром (в народе он более известен как похмельный синдром или похмелье) и наркотический абстинентный синдром (в народе он также известен как «ломка»). ) Түс көру субъектінің айналасындағы әлеммен белсенді психикалық белсенділіктерінің жоғалуымен сипатталатын физологиялық күйі. Түс көру жануарлар мен адамдар үшін өмірлік қажет болып табылады.
