ҚАРЛҰҚ ҚАҒАНАТЫ САМАНИ ҰЙҒЫР ҚАҒАНАТЫ Испиджаб 840 ж Бесбалық Суяб Тараз Қашқар Білге Күл Қадыр-хан Ғазауат соғысы Оғұлшақ Баласағұн 712-713 ж. Соғды, Шаш, ферғаналықтармен бірігіп жүргізген күресі VIII ғ. 2 ж – ІХ ғ. Аяғына дейін созылды.
30. Қытай деректеріндегі Алтай тауының баурайын мекендеген қарлұқтардың руы: Бұлақ 31. ҮІІ ғасырдың басындағы қытайдың « Таньшу » хроникасында көрсетілген қарлұқтардың құрамындағы тайпалар: яғма, жікіл, ташлық 32. Араб тарихшысы әл- Марвизидің хабарлауынша қарлұқтардың құрамына кірген тайпалардың саны: 9 * Үш жікіл, үш бескіл, бұлақ, көкеркін және тухси (лазана мен фаракия рулары да аталған.) 33. Араб- парсы деректері бойынша қарлұқтар: ежелгі түріктер. 34. Қарлұқтардың негізгі топтасқан жерлері Алтай тауынан Балқашқа дейін. * Әл- Марвизи өз еңбегінде: « Қарлұқтар бұрын Тулис(Алтай) тауында тұрды және тоғыз –оғыздарға құл болды. Мұнан кейін олар өздерінің билеушілеріне қарсы көтерілді. Түргештердің елін жаулап алды, ал ол жерден мұсылман елдеріне қарай жылжыды.» деп жазады. * 742 жылы қарлұқтар басмыл және ұйғырлармен бірігіп Шығыс Түрік қағанатын жеңеді. Нәтижесінде Моңғолияда құрылған жаңа мемлекет: Ұйғыр қағанаты(742-840жж.) 35. V ІІІ ғасырдың ортасы (746 жылы) қарлұқтар: Ұйғыр қағанатынан жеңіліп, Жетісуға қарай қоныс аударды. 36. Қарлұқтар Түргеш қағанатының әлсірегенін пайдаланып, өздерінің мемлекетін құрды : 756ж. * Қарлұқтар жерін шығыстан батысқа қарай жүріп өту үшін 30 күн керек - деп көрсеткен: Ибн Хау Кәль (Хаукәл) 37. Қарлұқ қағанатының орталығы: Суяб. 38. Қарлұқ қағанатының жоғарғы билеушісі: Қаған (840 жылға дейін жабғу)
•Қағанаттың саяси жағдайы. 39. Қарлұқтар Қытайдан төнген қауіпті жою үшін жаулап алды: 766-775 жылдары Қашқарияны 40. ІХ ғасырдың басында қарлұқтар жеңіліс тауып, тәуелді болды: Ұйғырларға 41. 840 жылы қарлұқтар Ұйғыр қағанатын талқандады: Енисей қырғыздарымен 42. Қарлұқтардың Ұйғыр қағанатына қарсы жиырма жылға жуық уақытқа созылған күресі: Жеңіспен аяқталды. 43. Ұйғыр қағанатын жеңгеннен кейін өзін «қаған» жария еткен Испиджаб қаласының билеушісі: Білге-күл Қадырхан 44. ІХ ғасырдың ортасында қарлұқтарға қарсы « ғазауат соғыс » жариялаған: Самани әулеті. 45. Қарлұқтарға қарсы «ғазауат соғыс» жариялаған, саманилердің басып алған қалалары : Тараз, Испиджаб. * Саманилер Таразда мешіт салдырды, ал қала билеушісі оғұлшақ қаған уақытша Қашғар қаласына көшуге мәжбүр болды. 46. Саманилерге қарсы күрес жүргізген Білге күл Қадырған екі баласы: Базар Арслан, Оғұлшақ. 47. қарлұқтардың арабтарға қарсы күресі созылды: ІІ ғасырға. * Бұл мезгілді екі үлкен кезеңге бөлуге болады: 1) 712-713 -756 жылдары Соғды, Шаш ферғаналықтармен бірігіп жүргізген күрес кезеңі. 2) ҮІІІ ғ. екінші жартысы- ІХ ғ. аяғы қарлұқтардың арабтардан жиі жеңіліс тапқан кезеңі. Оның себебі, арабтар ислам дінінің идеялық қару ретінде қолданды. 48. Қарлұқтардың қиын жағдайын пайдаланып, Баласағұн қаласын басып алып, қарлұқ қағанатын талқандаған: 940 жылы Қашғардың түрік билеушілері. 49. Қарлұқ қағанаты Жетісуда үстемдік етті : ІІ ғасыр (184жыл.)
•Шаруашылығы 50. Қағанаттың шаруашылығының дамуы негізінен екі бағытта болды: * Жартылай көшпелі, жартылай отырықшы мал шаруашылығы. *Отырықшы мал шаруашылығы. 51. Қарлұқтардың (түріктердің) балық аулаумен айналысқандығын дәлелдейтін балық аулауға қажетті құрал- саймандардың атаулары кездеседі: «Диуани- лұғат ат Түрік» М.Қашқари, Араб –қыпшық сөздігі. 52. « Қарлұқтар елінде 25 қала мен қоныс бар. Олардың ішінде : Құлан,Мирки, Атлах, Балық, Барсхан, Талғар сияқты атақтылары бар.» деп хабарлаған қолжазба: «Хұдут әл- алам» (Әлемнің шекаралары) 53. Қарлұқтар тұсында Шу және Талас өзендері маңында пайда болған қазбалар: Құлан, Мерке, Барсхан. * « Қаған қаласының халқы көп, бекінісі мықты, әскері және қару –жарағы мол » деп жазған: Әл- Идриси. •Мәдениеті. 54. Қарлұқтар ата- баба аруағына табынып, оларға құрмет көрсеткен. 55. Аталар зиратының басына қойылған тастан жасалған мүсіндер: Балбал. 56. Зират басына құлпытас орнату, оған жазу жазып қою әдеті дами бастайды: ҮІІ- ҮІІІғғ. 57. Көне түрік жазуының алғашқы даму кезеңі: б.з.б. І мыңжылдық (б.з.б. Ү ғ.) * Дәлел : Жетісуда табылған, мәйіттің жанына қойылған күміс зереннің түбіндегі жазу.
