Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі ә л - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Тақырыбы: Жасуша және оның құрылысы Орындаған : Бексултанова Л.Б Тексерген: Ахтаева Н.З
I. Кіріспе: Жасуша - тіршіліктің негізгі өлшем бірлігі II.Негізгі бөлім: 2.1 Жасушада кездесетін органоидтар 2.2 Жасуша органоидтарының қызметі. III.Қорытынды: Жасуша − тіршіліктің тынысы
• Жасуша – тірі ағзалардың құрылымының ең қарапайым бөлігі. •Жасушаны зерттейтін ғылым « Цитология» деп аталады.
Жасуша теориясының қалыптасуы Неміс ботанигі М.Шлейден мен зоолог Т.Шванға жасушаның құрылымы туралы ортақ тұжырым жасауға мүмкіндік туады. 1858 жылы Р.Вирхов : « Әр жасуша өзіндей жасушаның бөлінуі арқылы пайда болады» деген қорытынды жасады. Жасуша теориясының негізі осылай қаланды.
Жасуша Я дро Жасуша қабықшасы Ц итоплазма органоидтар Мембранасыздар: Рибосома Жасуша орталығы Қос мембраналылар: Ядро Митохондрия пластидтер Бір мембраналылар: Лизосома Вакуоль ЭПТ Гольджи аппараты
• Жасуша қабықшасы ( лат. Membrano – өң, жұқа қабықша ) жасушаның сыртын қаптайды, май мен нәруызды заттардан түзілген. • Қызметі : Өткізгіштік, зат алмасу процесіне қатысады, заттарды тасымалдайды. сыртқы орта жағдайларынан қорғайды.
• Н егізгі құрамы гиалоплазмадан, о рганеллалардан және қосынды- лардан тұрады. •Цитоплазманың сыртын қоршай п лазмалемма орналасады. Ақуызды қ абықша. • Гиалоплазма− цитоплазманың негізгі з аты. • Органеллалар — жасуша тіршілігі үшін әртүрлі қызмет атқаратын жасуша цитоплазмасындағы тұрақты құрылымдар. Жасуша жарғақшасы мен ядро арасын толтырып тұратын қоймалжың сұйықтық
Гранулярлы, агранулярлы; Гранулаярлы рибосомалар болады. ф ерменттерді синтездейді, байланысты қамтамасыз етеді. • Агранулярлы ЭПТ эфир майларын, Каучукты зерттейді Ұзынша келген қуысты түтікшелер мен өзекшелерден тұратын, қабырғасы биологиялық жарғақтармен шектелген жасуша цитоплазмасының органелласы.
Нәруыз биосинтезін іске асырады Митохондрия құрамында болады Рибосомалар цитоплазмада бос жеке-жеке орналасуы мүмкін, кейде топтар құрайды. Осындай топтарды полирибосомалар деп атайды.
Полисахаридтер мен липидтердің синтезіне қатысатын липидтер болады,олар биосинтез реакцияларының жүруін тездетеді. Жасуша бөлінген кезде пайда болатын жарғақша синтезіне қатысады. ЭТ синтездеген ақуыз, көмірсу, липид молекулалары Г.Ж жеткізіледі. • Лизосома қалыптасады. Негізгі қызметі Ыдырату.
Пішіні алуан түрлі Қозғалысқа бейім АТФ синтездейді Арттық заттарды бөліп шығарады жіпше және түйіршік тәрізді органоид.өсімдік және жануар клеткасында міндетті түрде кездеседі
Тек өсімдіктерге ғана тән Өсімдікте үш түрі кездеседі: Хлоропласт − жасыл түс береді Хромопласт − сары қызыл Лейкопласт − түссіз •Құрылысы жағынан митохондрияға ұқсас
Белоктар мен ферменттердің түзілуін қамтамасыз етеді. • тұқымқуалаушылық ақпаратын сақтайды. Ядро қабықшасы, хромосома, ядрошық және кариоплазмадан т ұрады.
Ядро қабықшасы − ядроішілік заттарды цитоплпзмпдпн бөліп тұрады. Екі қабат мембранадан тұрады, арасында перинуклеарлық кеңістік болады. Ішкы мембранасы агранулярлы, ал сыртқы мембранада рибосомалар болады. Хромосомалар − өте жіңішке жіп тәрізді құрылымдар. Боялуға қабілетті болып келеді. ДНҚ − дан және белоктан тұрады. Тұқымқуалаушылықты сақтайды. Ядрошық − сфера тәрізды денешік. Белоктан және РНҚ дан тұрады. Рибосоманың бастамасы болып саналады. Кариоплазма − ядроның қаңқасы қызметін атқаратын түпнегізден: сұйық бөліктен және басқа қоспалардан тұрады. Шырынның сұйық бөлігін,цитоплазманікі сияқты, ферменттер және жартылай ыдыраған бейорганикалық заттар құрайды. Ядроның түпнегізі шырын мен ядрошықты түгел қамтитын қышқылды ақуыздан тұрады. Ядро шырынында цитоплазмадан әр түрлі заттар өтеді және ядродан цитоплазмаға өтетін заттардың бәрі соған жиналады.
Ғаламшарымыздағы бүкіл тірі ағзалар сияқты өсімдіктер де жасушадан тұрады. Жасуша дегеніміз - тыныс ала алатын, қоректене алатын, көбейе алатын тірі ағзаның ең кішкене бөлшегі. Жасушаның тіршілігі ондағы органеллалардың жұмысымен және қоршаған ортамен тығы байланысты.
Ә.Ә.Әметов, Ботаника; Алматы 2005 жыл. Қ.Ә.Сапаров, Цитология және гистология; Алматы 2005 жыл. www.google.kz интернет желісі. Пайдаланылған әдебиеттер:
