Қазақстан тарихы март 18 2023 1
Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық даму сатыларын талдау Оқу мақсаттарымыз
Неліктен нарықтық экономикаға көшу кезінде қиыншылықтар орын алды? Қазақстанның әлеуметтік саясатының бағыттары Ауыл шаруашылығының реформалаудың алғашқы табыстары Зейнетақы реформасы
Инвестиция - (латынша «і nvest і re» – « киіндіру») – табыс алу, меншікті капиталын молайту, елдің материалдық байлығы мен материалдық емес сипаттағы қоғамдық құндылықтарын еселей түсу үшін шаруашылық жүргізуші субъектілер салатын инвестициялық қаражат. Жекешелендіру – меншік қатынастарын реформалау арқылы мемлекеттік меншікті меншіктің басқа нысандарына айналдыру процесі. Инвестор – бұл өзіндік немесе несиеге алынған немесе басқа жақтан тартылған қаражатты инвестициялық жобаларға құятын заңды немесе жеке тұлға.
1992ж 6 қаңтарда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы :Бағаны еркіне жіберу 1992 ж нарықтық жүйеге көшуге байланысты туындаған қиыншылықтар: шаруашылықтың құлдырауы, бағаны босату Жеке кәсіпкерлікті қорғау, қолдау туралы заң қабылданды: 1992ж «Тарихи ақтаңдақтарды» әйгілеп, бұқаралық сананы көтеру мақсатында Республика Президентінің жарлығымен 1998ж: «Халықтар тұтастығы мен ұлттық тарих жылы» Қазақстанда зейнетақымен қамтамасыз ету туралы Заң күшіне енді: 1998ж Республиканың экономикасы дағдарыстан шығып, әлеуметтік реформаларды іске асыруға қолайлы кезең басталды : 2000 жыл
Бірінші кезең — 1991—1992 жылдар ы Екінші кезең — 1993—1995 жылдар аралығы Үшінші кезең — 1996—1998 жылдарды қамтуға тиіс болды.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғанға дейін даму бағытымен жүрді. Оның негізгі белгілеріне келер болсақ : тек қана мемлекеттік меншіктің болуы, өндірушінің тұтынушыдан басым болуы, экономикалық еркіндіктің болмауы, экономиканы орталықтан басқару. Енді мемлекет дағдарыстан шығу жолдарын іздестіріп, жоспарлы экономикадан бас тартып, нарықтық қатынастарға көше бастады. Жоспарлы экономиканың негізгі белгілері : жеке тұлғалардың қолында өндіріс орындарының болмауы, қоғамдағы әлеуметтік бөлінушіліктің төмен болуы, жекеменшіктің болуы, бағаның еркін болуы. 1995 жылдың соңында мемлекет экономикалық дағдарыстан шығу бағдарламасын жасаған болатын, ол он бес айға есептелді. Бұл экономикалық бағдарламаның негізгі көздеген мақсаты инфляцияны жою, баға либерализациясы мен сыртқы экономикалық жұмыс, екінші кезеңін аяқтау болған.
Қоғамдық және өндірістік қатынастарды реформалауға байланысты мемлекеттік аппараттың әлеуметтік саясатты жүзеге асырудағы қызметі мен мүмкіндіктері де өзгереді. Экономикалық дағдарыс жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерден жөне басқа көптеген мекемелерден түсетін бюджеттік қаржы әсіресе егемен Қазақстанның алғашқы өмір сүру жылдарында азая түсті. Қалыптасқан жағдай мемлекеттің әлеуметтік саясатты бұрынғы деңгейінде жүргізу мүмкіндіктерін айтарлықтай тарылтты. Қазақстанның әлеуметтік саясатында өзгерістер байқалды. Енді бұл саладағы басты міндеттердің бірі — жеке кәсіпкерлік әрекет мүмкіндіктерінің теңдігін қамтамасыз ету, оның белсенді дамуы ақыр соңында мемлекетті бұрынғыша халықты кеңінен әлеуметтік көтермелеу кажеттілігінен босатар еді.
Нарықтық экономикаға көшу мәселелерімен айналысатын жаңа мемлекеттік басқару органдары құрылды. Олар : Мүлік жөніндегі, Монополияға қарсы саясат жөніндегі комитеттер, Салық инспекциясы, Кеден жэне т.б. Сондай-ақ нарықтық экономикаға тэн инфрақұрылымның кейбір түрлері : биржалар, коммерциялық банктер, сауда үйлері, жекеменшіктік кәсіпорындар мен шаруашылықтар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік қоғамдар, холдингтік компаниялар өмірге келді.
Алғашқы кезеңнің барысында 1991—1992 жылдары 5000-ға жуық нысандар жекешелен-дірілді, олардың қатарында ұжымдық меншікке берілген 470-тен астам кеңшар болды.
Мемлекеттің әлеуметтік саясатындағы негізгі объект - адам. Адамның өмірі мен қызметіне байланыстының барлығы әлеуметтік салаға жатады. Әлеу меттік сала тарихи қалыптасқан институттар мен мекемелер жүйесін — білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, еңбек заңдары жүйесін құрайды.
Қоғам айқын мақсаттар мен оларға қол жеткізу жолдары баяндалған стратегиялық бағдарламалық құжатқа мүқтаж болатын. Олар “ Қазақстан - 2030” ел дамуының Стратегиясын - да түжырымдалды. 1997 жылдың қазан айында Президент Н.Ә.Назарбаев республика халқына “ Қазақстан - 2030” деген атпен жолдау қабылдап, онда еліміздегі дағдарыстан шығудың және жүріп жатқан реформаларды аяқтаудың, сондай-ақ алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қатарына қосылудың, немесе “ Қазақстан барысын ” қалыптастырудың жаңа бағдарламасын ұсынды.
Жалпы ауыл шаруашылық өнімі 1992-1998 жылдары аралығында 55 пайызға қысқарған, астық өндіру 30 миллион тоннадан 12 миллион тоннаға азайған. Аграрлық сектордың басты бір саласы – мал шаруашылығы едәуір төмендеді. Малдың саны азайып кетті.
Егер 1991 жылы 9,8 млн. бас ірі қара болса, 2002 жылы 4,4 млн. бас қана қалды, тиісінше қой мен ешкі 35,7 млн. бастан, 10,4 млн. басқа дейін, жылқы 1,6 млн. бастан 1,0 млн. басқа дейін азайып кетті. 2000 жылдан басталған ауыл шаруашылығындағы тың серпіліс мал шаруашылығы саласының дамуынан да көрініс тапты. Мәселен, 2000—2002 жылдары ірі қара мал 8%- ке, қой басы 9%- ке, жылқы 1%- ке, қүс өсіру 25%- ке артты. Қазір республикадағы мал басының 90%- тен астамы жеке шаруа қожалықтарының қолында жинақталған. Қазақстандағы ауылды көтеру жылдары 2003-2005 жж.
18 Тәуелсіз Қазақстанның алдына қойып отырған басты мақсаттарының бірі – адамдардың жақсы тұрмысын іс жүзінде қамтамасыз ететін қоғам орнату. Осы орайда әрбір адамға кәсіпкерлік еркіндік пен мүмкіндік туғызып, жоғары әлеуметтік мәртебеге жетуін қамтамасыз ету, зейнетақыны және жәрдемақыны арттыру бүгінгі күннің қажеттілігінен туындап отыр. Әлеуметтік саладағы басты міндеттер : ұлттық байлықты көбейту, халықтың тұрмыс-тіршілігі жөнінен дүние жүзіндегі озық дамыған елдермен арамыздағы артта қалушылық пен алшақтықты азайту, яғни технологиялық дамудағы және тұрмыс жағдайы деңгейіндегі айырмашылықты қысқарту.
20 Зейнетақы – бұл мемлекеттік базалық зейнетақы төлемдерінің және ( немесе ) жасына байланысты төленетін зейнетақы төлемдерінің және ( немесе ) еңбек сіңірген жылдары үшін және ( немесе ) бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан, және ( немесе ) ерікті жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін зейнетақы төлемдерінің жиынтығы. Егер заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетелдіктердің және Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдардың зейнетақы төлемдерін алуға құқығы бар.
21 Елімізде ерлер үшін биылғы зейнеткерлік жас - 63, әйелдер үшін - 58 жас 6 ай. " Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы " ҚР Заңының 11 бабы бойынша, әйелдер үшін зейнет жасы 2027 жылға дейін 10 жыл ішінде жыл сайын 6 айға көтеріліп отырады. Қазақстандықтардың зейнет жасы қандай ?
1. Тек қана мемлекеттік меншіктің болуы. 2. Жеке тұлғалардың қолында өндіріс орындарының болмауы. 3. Экономикалық еркіндіктің болмауы. 4. Жекеменшіктің болуы. 5. Экономиканы орталықтан басқару. 6. Бағаның еркін болуы. Жоспарлы экономика Нарықтық экономика Берілген тапсырма бойынша кезеңдерге сандарды орналастырыңыздар.
1.1993 жылы 15 қарашада қандай оқиға орын алды ? А. Қазақстан тәуелсіздігін жариялады В. Қазақстан тұңғыш Конституциясын қабылдады С. Мемлекеттік рәміздер қабылданды D. Қазақстан ұлттық валютасын енгізді 2. Нарықтық экономиканың негізгі белгілерінің бірі. А. Экономиканы орталықтан басқару В. Жекеменшіктің болуы С. Мемлекеттік меншіктің болуы D. Экономикалық еркіндіктің болмауы 2.Тапсырма. Тест.
24 ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ 1. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы аймақтардың үлесі.
Бүгінгі сабақтан мен не білдім? Сабақ барысында қандай қиындыққа кездестің? Сабақ барысында қандай сұрақ туындады 25
1. https://e-history.kz/kz/contents/view/1061 2. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1200002012 3. https://7kun.kz/aza-stan-respublikasynda-y-ekonomikaly-damudy-erekshelikteri/
