ҚР «Медиация туралы» Заң 2011 жылдың 28 қаңтары бекітіліп, 2011 жылдың 5 тамызында өз күшіне енді 1-тарау. Жалпы ережелер (1-8 бап) 2-тарау. Медиаторлардың және медиацияны жүргізуді қамтамасыз ететін ұйымдардың құқықтық жағдайы (9-16 бап) 3-тарау. Медиацияны жүргізу (17-27 бап ) 4-тарау. Қ орытынды ережелер (28 бап )
Медиация ( латынның mediare де ген сөзі – екі көзқарастың немесе екі жақтың ортасында болу, орта жолды ұсыну, бейтарапты болу деген мағынаны білдіреді ) – бұл, дау – жанжалға қатысушылардың, біріге отырып, пайда болған келіспеушілікті шешу процессі.
БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕДИАЦИЯСЫ
Талаптар Медиативтік жабдықтарға оқытылған Медиатордың куәлігі бар Реестрға еңгізілген Рөлі мен міндеттері Сындарлы бағытта келіссөздерді бағыттайды Шешімдерді қабылдауға қатыспайды Мүдделеріне жұмыс істейді Медиатор деген кім?
Корпоративтік қақтығыстар Иелерінің арасындағы Ішкі корпоративтік Корпоратив аралық Коммерциялық кикілжіңдер Сату-сатып алу Жалға алу Жеткізу Қызмет көрсету Отбасылық кикілжіңдер Мүлікті бөлу Мұрагерлік Баланы бірлесіп тәрбиелеу Жақын туыстарымен қақтығыстар Еңбек даулары Еңбек ақы Жұмыстан босату Жеңілдіктер мен өтемақы Еңбек жағдайлары Азаматтық қақтығыстар Зияткерлік меншіктер Жер дауы Жылжымайтын мүлік Құрмет, іскерлік бедел Медиацияны қолдану аясы
Медиация кезеңдері Жанжалды сотсыз шешуге деген ниет Кеңес беру және медиаторды таңдау Медиация туралы келісім қолдану Келіссөздер (медиациялық сессиялар) Екі жақтың жанжалын тиімді шешу жолдарын қарастыру Медиативті келісімге қол қою Медиативті келісімді орындау
Медиацияның тиімділігі Адамгершілік және іскерлік қарым-қатынасты сақтайды Физикалық және психологиялық қысымды жеңілдетеді Қатысушылардың қызығушылығына байланысты әділетті шешім Қатысушылар келіссөздердің барысын қадағалайды Уақытты және ақшаны үнемдейді Әркелкі икемді шешім Құпиялық және жариялылықтың болмауы
« Мектеп медиациясы : білім беру саласындағы жанжалды жағдайларды болдырмау және шешу »
Мектеп медиациясы әдісі - бұл білім беру ортасында ( мектепке дейінгі мекемелерде, мектепте, колледжде, жоғары оқу орындарында және т.б.) даулар мен келіспеушіліктердің алдын алу мен шешудің инновациялық тәсілі. Бұл татуласу қызметі мен мектеп медиаторының көмегімен дауды ( жанжалды ) реттеу рәсімі.
Мектеп медиациясының мақсаты : шешім қабылдауға және олардың іс-әрекеттеріне жауап беруге қабілетті жеке тұлғаны дамыту үшін қауіпсіз орта құру ; жанжалдағы сындарлы мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу, адам өмірінің құндылығын, әр адамның бірегейлігін тану, әркімнің өз қажеттіліктерін қанағаттандыру және өз мүдделерін қорғау құқығын қабылдау, құрметтеу ( бірақ басқалардың мүдделеріне зиян келтірмеу ); оң қарым-қатынасқа, құрметке, ашықтыққа, ізгілікке, ересектер мен балалар тобында да, осы топтар арасында да өзара қабылдауға негізделген медиативті тәсіл арқылы оқу процесінің барлық қатысушыларының өмір сүру сапасын және оқу процесінің нәтижелерін жақсарту.
Өсудің барлық кезеңдерінде адам өзін қауіпсіз сезінуі керек, өзін қабылдаған, бағалайтын, құрметтейтін және оған маңызды адамдар сүйетін сезінуі керек. Мұндай жағдайларда баланың қалыпты психофизикалық және интеллектуалдық дамуына мүмкіндігі бар.
« Мектеп медиациясы » бізге не береді ? оқу процесінің барлық қатысушылары арасындағы келіспеушіліктер мен дауларды тиімді шешуге мүмкіндік береді ; этносаралық, конфессияаралық, әлеуметтік және т. б. даулардың, жанжалдардың, зорлық-зомбылық көріністерін алдын алуға, туындауына және өршуіне ықпал етеді.; қиын балалар мен жасөспірімдер мінез-құлқының бейәлеуметтік нысандарын болдырмау, кәмелетке толмаған құқық бұзушылардың мінез-құлқын түзету үшін жағдайлар жасайды ; тұлғааралық отбасылық байланыстарды сақтауға және отбасындағы, білім беру кеңістігіндегі өзара іс-қимыл сапасын жақсартуға ықпал етеді.
1) Конфликт - бұл адам өміріндегі қалыпты құбылыс ; 2) оны жойылуға әкелетін бірегей деструктивті құбылыс ретінде қабылдауға болмайды, бұл әлеуметтік тұтастықтың өміршеңдігі мен тұрақтылығын сақтауда сындарлы рөл атқаратын негізгі процестердің бірі ; 3) қақтығыс оң әлеуетті мүмкіндіктерді қамтиды және өзгеруге әкеледі, өзгеріс бейімделуге әкеледі, бейімделу өмір сүруге әкеледі ; 4) жанжалды басқаруға болады ; оның жойқын салдарын азайтып, жұмыс істеуге болады.
Мектептегі дау- дамайдың ішінде ең үлкен орын алатыны – оқушылар арасындағы кикілжің. Балалар арасындағы қақтығыстардың көп бөлігінің себебі – оқушылардың психологиялық және оқу жүктемелерін жеңе алмауы ( студенттер, мұғалімдер, ата-аналар немесе жалпы мектеп жағдайы ) және өзара келіспеушіліктер. Бастауыш сыныптағы кикілжіңдер баланың оқушы статусын қабылдамаудан басталады : 1. Көшбасшылыққа таласу. 2. Мұғалімнің сүйіспеншілігне бөлінуге таласу. 3. Оқушы статусына таласу.
« Мұғалім-оқушы » арасындағы дау- дамайдың туындау себептері мұғалімнің сабақта оқушылардың мінез-құлқын болжау мүмкіндігі аздығы ; жағдайлардың куәгерлері басқа оқушылар болып табылады, сондықтан мұғалім өзінің әлеуметтік мәртебесін кез-келген тәсілмен сақтауға тырысады және сол арқылы жағдайды жиі қақтығысқа әкеледі ; мұғалім оқушының жеке әрекетін емес, оның жеке басын бағалайды, мұндай бағалау көбінесе басқа мұғалімдер мен құрдастардың ( әсіресе бастауыш мектепте ) оқушысына деген көзқарасты анықтайды ; оқушыны бағалау көбінесе оның іс-әрекетін субъективті қабылдауға және оның мотивтері, жеке басының ерекшеліктері, отбасындағы өмір жағдайлары туралы аз білуге негізделген ;
мұғалім жағдайды талдауға қиналады, оқушыны қатаң жазалауға асығады ; мұғалім мен жеке оқушы арасында қалыптасқан қарым-қатынас сипаты маңызды емес ; олардың жеке қасиеттері мен стандартты емес мінез-құлқы олармен үнемі қақтығыстардың себебі болып табылады ; көбінесе мұғалімнің жеке қасиеттері қақтығыстардың себебі болып табылады ( ашуланшақтық, дөрекілік, кек алу, өзін-өзі қанағаттандыру, дәрменсіздік және т.б.). Қосымша факторлар – оқушылармен өзара әрекеттесу кезінде мұғалімнің жағымсыз көңіл-күйі, педагогикалық қабілеттердің болмауы, педагогикалық жұмысқа деген қызығушылық, мұғалімнің өмірлік проблемалары, педагогикалық ұжымдағы жалпы климат және жұмысты ұйымдастыра алмаушылық.
Үшінші жиі кездесетін жанжал - " мұғалім-ата-ана ", оған бала да тартылады. Мұғалімдермен және сыныптастарымен шешілмеген қақтығыстар баланың мектепке барғысы келмеуінің негізгі себептерінің бірі болып табылады, кемшілік кешенінің жетілуіне, жеке дамудың деформациясына және оқуға деген теріс көзқарасты шоғырландыруға әкеледі.
Мектеп әкімшілігі мен педагогтар арасындағы дау- дамайлар " Мұғалім - көшбасшы " жанжалының бұл түрі өте кең таралған және оны жеңу қиын. Себептері : • мектеп өмірін қатаң реттеу, бағалау-императивті сипатытағы талаптарды қолдану ; • мұғалімге « өзге » қызметті жүктеу ; • мұғалімнің қызметін бақылаудың жоспарланбаған түрлері ; • ұжымды басқару стилінің жеткіліксіздігі ; • басшылықтың жиі ауысып отыруы ; • мұғалімнің кәсіби амбициясын басшының дұрыс бағаламауы ; • мұғалімдердің қоғамдық тапсырмалармен жүктеу ; • педагог тұлғасының индивидаулдылығын бұзу ; • мұғалімнің оқушыға деген біржақты қарым-қатынасы ; • бағаны жүйелі түсіру ; • мұғалімнің бағдарламада көзделмеген және балалардың нормативтік оқу жүктемесінен асып кететін оқушылардың білімін тексеру саны мен нысандарын өз еркімен белгілеуі және т. б.
Түсінісу – бұл медиацияның атқаратын қызметтерінің басты аспектісі. Ол бұзылған немесе деформацияланған байланысты түзетеді, тараптардың өздерін және бір-бірін түсінуі үшін жағдай жасайды. Мектеп - бұл қарым-қатынастың ұзақтығымен сипатталатын шағын қоғам, сондықтан, Мектеп медиациясы әдісі қолайлы және тиімді, өйткені ол ұзақ мерзімді ынтымақтастыққа бағытталған.
Мектептегі дау-дамайларды шешу алгоритімі : 1-ші қадам – дау- дамайлық жағдайлармен танысу, анализ жасау ; 2-ші қадам – психологиялық қысымды босату ; 3-ші қадам – мүмкін болатын шешім қабылдау және оны жүзеге асыру.
Мектеп медиаторының рөлі - жанжалдың себептерін жоюға, жанжалға қатысушылардың мінез-құлқын түзетуге, жанжалға қатысушылардың бір-бірін тыңдауы және олардың арасындағы адам арқылы естуі үшін мүмкіндігінше жақсы пікір алмасуды қамтамасыз етуге бағытталған әсер ету. Жанжалдағы медиатор үшін жанжалдың тақырыбы мен материалы маңызды емес, бірақ өзара әрекеттесудің ресми жағы, яғни оның ұйымдастырылуы.
Медиация жүргізу кезіндегі мектеп жанжалдарының өзіне тән ерекшеліктері : 1. Оқушылар адамдар арасындағы қарым-қатынастың әлеуметтік нормаларын үйренуі үшін, медиатор жанжал жағдайын дұрыс шешу үшін кәсіби жауап береді ; 2. Дау- дамай медиатордың және балалардың көзімен әр түрлі көрінеді, сонымен қатар, қатысушылардың оқиғалары мен олардың себептерінің әр түрлі болуынан делдал өз шешімін таңдай алмайды. 3. Жанжал кезінде басқа балалардың болуы оларды куәгерлерден қатысушыларға айналдырады, ал жанжал тәрбиелік мәнге ие болады. 4. Делдалдың кәсіби ұстанымы-жанжалды шешу бастамасын қабылдау және балалардың мүдделерін бірінші орынға қою. 5. Балалар дау- дамайының алдын алу оны сәтті шешуден оңайырақ.
Медиацияны оқыту ұжымда салауатты жағдай жасауға мүмкіндік береді, оның көмегімен топтың әрбір жеке мүшесінің мүдделері анықталады. Мектептегі медиация баланың мәселелерімен тығыз айналысуға мүмкіндік береді, өйткені ол адамның қажеттіліктеріне назар аударады. Мектеп медиациясын оқыту ата-аналарға пайдалы, өйткені бұл оларға балаларымен қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.
«Медиация туралы » Заңның талаптарына сәйкес кәсіби және кәсіби емес негізде медиация жүргізу үшін тараптар тартатын тәуелсіз жеке тұлға. Медиатордың қызмет i кәс i би нег i зде ( кәс i пқой медиатор) және кәс i би емес нег i зде ( қоғамдық медиатор) жүзеге асырылуы мүмк i н.
