Организмнің шығару жүйесі мүшелері Асқорыту жүйесінің соңғы бөлімі Өкпе Тері (тер бездері) Зәршығару жүйесі
Бөліп шығару дегеніміз - ағзадан соңғы өнімнің шығуын айтамыз.
ЗӘР ШЫҒАРУ ЖҮЙЕСІ Зәр түзуші мүше Зәр шығарушы мүше Бүйрек Зәрағар Қуық Зәр шығару өзегі
Зәр түзуші мүше – бүйрек Үрме бұршақ пішінді жұп мүше Бүйректің жоғарысында эндокрин безедері –қыртыс және ми қабатынан тұратын бүйрік үсті бездері орналасқан Бүйректің салмағы 150 г, сырты қоңырқай түсті қабаттан ішкі бозғұлт түсті ми затынан түрады. Бүйректің қызметі. Бүйрек зат алмасуға қатысады.Бүйрек шумақтарында нәруыздар түзеледі. Ағзаларда амин қышқылдарының қорын калпына келтіруге мүмкіндік жасайды. Қорғанышты қызметі (зат алмасу процесінде бөлінетін улы заттарды шығарады); Ағзаның ішкі ортасының қалыптасуына қатысады.
Нефрон- бүйректің негізгі қызметін атқаратын бірлігі болып табылады.Бүйректе 1млн дай нефрон болады. Нефрон капсуладан капилляр түйнегінен және иілген өзекшеден (түтікте) тұрады.Нефронда қаннан зиянды заттар,артық су, тұздар,дәрумендершығарылатын процестер жүреді. Капсулаға капиллярлардан тұздар, глюкоза, амин қышқылдары мен басқа заттар еріген су түзеді. Нефронның құрылысы мен атқаратын қызметі
Зәрдің пайда болуы 2 құбылыстан тұрады. 1)Алғашқы зәр түзілу фильтрация(сүзілу) 2) Соңғы зәр түзілу реабсорбция (кері сіңіру) Алғашқы зәр бүйрек шумақтарында фильтрация қылтамырлар арқылы өтеді.Алғашқы зәрдін құрамында қан плазмасының нәруыздары жоқ. Бір тәуліктің ішінде 150 – 170л алғашқы зәр пайда болады. Соңғы зәр ( реабсорбция)түзілу құбылысы бүйрек түтікшелерінде өтеді. Глюкоза,амин қышқылдары, витаминдер, су, тұздар кері қанға өтеді. Осыдан 150 л алғашқы зәрден 1,5 л соңғы зәр пайда болады.
Зәр түзілудің кезеңдері Құбылысы Қайда түзіледі I. Бірінші реттік зәр Фильтрация (сүзу) Бүрек капсуласында II. Екінші реттік зәр Кері сіңіру (реабсорбция) Иілген өзегінде
Диссимиляция нәтижесіндегі заттар қанға түсіп, одан соң сыртқа шығады: Бүйрек арқылы ( NH 3, H 2 O, мочевина, тұз); Өкпе арқылы: (СО 2, Н 2 О); Тері арқылы: көмірқышқыл газының қалдықтары; тері бездерінен суды, тұзды, 1% мочевина мен аммиакты шығарады; Ішектер арқылы: өт пигменттері және ауыр металдардың тұздары шығады
Бүйрек Қуық Несепағар Зәр шығару өзегі Зәр шығару мүшелері Зәр түзу мүшелері
Бүйректің өлшемі ұзындығы 10 см ені 6 см салмағы 120-150 г Тәулігіне бүйрек арқылы 1500-1800 л қан сүзіледі
Тығыз қабықша Ми қабатындағы пирамидалар Қыртыс қабаты Ми қабаты Бүйректің кіші табақшасы Астаушы Бүйректің үлкен табақшасы Бүйрек артериясы Бүйрек венасы Несепағар
Нефрон - бүйректің негізгі құрылымдық бірлігі.
Бір нефронның ұзындығы 3 см Бір бүйректе шамамен 1 млн нефрон болады
(нефронның құрылысы) Бүйректің микроспопиялық құрылысы
Барлық нефронның иілгіш өзекшесінің ұзындығы шамамен 100 км Ал мына көшенің ұзындығы 109 км
Н Н - нәруыз Гл Гл - глюкоза С С – тұздар және несепнәр в В - су в Нефронның жұмысы
1500 литр 150 литр 1,5 литр Жауабы: Капилляр түйнекшелері тәулігіне 1500 л қанды сүзгіден өткізеді. 150 л алғашқы зәр түзіледі; 1,5 литр – екінші реттік зәр.
Мәлім: екі бүйрек қызметінің бұзылуынан организм түгел уланады да адам 5 күннен соң өледі. Түсіндір: а) Бүйректің бұзылуынан адам қандай заттармен уланады, егер адам қоршаған ортадан ешнәрсе қабылдамаса? б)Бүйрек қандай қызмет атқарады? Бүйрек қызметі: 1) шығару(ертінді түрінде зиянды,улы заттарды, тұздарды) 2) қорғаныштық (улы қоылыстардан организмді қорғайды) 3) гомеостаз тұрақтылығын сақтауға қатысады 4) Биологиялық активті заттардың түзілуіне қатысады 5) Артериальді қысымды реттеуге қатысады. 6) Эритроциттер түзілуін реттейді.
Баспа, тұмау, кариес, т.б. аурулардың асқынуынан кейін Гигиеналық ережелерді сақтамаудан Суық тиюден (әсіресе белден төмен бөлікке) Шамадан тыс тамақтанудан ет, ащы тамақтар, алкоголь Улы заттар ( алкоголь, темекі түтінінің компоненттерінен, кейбір дәрілерден т.б.
Зәрдің жалпы анализі Зәрдің жалпы анализі Түсі – ашық- сары Глюкоза – жоқ Нәруыз – жоқ Эпителий – ізі бар Эритроциттер- 0-3 көрінгені Лейкоциттер – 0-3 көрінгені Шырыш – жоқ Бактерия – жоқ Түсі – сары Глюкоза – жоқ Нәруыз – ізі бар Эпителий – ізі бар Эритроциттер – 3-6 көрінгені Лейкоциттер - толық аймақты алып жатыр Шырыш – бар Бактерия – көп Қорытынды: Қорытынды:
астауша ПИРАМИДА бүршік табақша
Бүйрек қақпасынан артерия кіріп, вена және несепағар шығады. Адам бүйрегі күрделі құрылысты:қыртысты, милы қабаттан және бүйрек астаушасынан тұрады. Нефрон-бүйректің құрылымдық-функциональдық бірлігі.
Нефрон -бүйрек капсуласынан,капилляр түйнегінен,иілгіш өзекшеден, капилляр қимасынан және жинағыш түтіктен тұрады.
Қыртысты затында нефрон капсуласы түзіледі Милы затында нефронның иілгіш өзекшесі болады Бүйрек астаушасына организмнен шығарылатын зәр тамшылары келеді
Зәршығару жүйесі Зәр түзілетін мүше Зәрді шығаратын мүше
Зәр түзілу кезеңдері Процесс Қайда түзіледі Құрамы I. Бірінші реттік зәр түзілу ультрафильтрация Бүйрек капсуласында нәруызсыз плазма II.Екінші реттік зәр түзілу Кері сорылу (реабсорбция), секреция Иілгіш түтікшелерде мочевина, зәр қышқылы, креатинин, креатин
