Сөйлеу бұзылыстарының негізгі түрлері Орындаған:Айдарханқызы Нұрай
2 Мазмұны Сөйлеу бұзылыстары дегеніміз не? Олардың бала дамуындағы рөлі. Сөйлеу бұзылыстарының негізгі түрлері.
3 Дисилия Б ұл жазу дағдысындағы бұзылыстың бір түрі, көбінесе балаларда кездеседі және кейбір әріптерді алмастыру, сөздерді дұрыс жазбау, сөздердегі әріптердің орнын ауыстыру секілді қателіктермен көрініс табады. Ол оқудың негізгі дағдыларын дұрыс игермеуге байланысты дамиды және жиі дисграфиямен қатар жүруі мүмкін.
4 Дисилияның түрлері : Артикуляторлы - акустикалық дисилия : Бұл кезде бала есту мен айтылу қателіктерін жазуға көшіреді. Мысалы, дыбысты дұрыс айта алмағандықтан, жазу кезінде оны дұрыс жаза алмайды. Аграмматикалық дисилия : Бұл жағдайда бала сөздердегі грамматикалық құрылымды сақтай алмайды. Мысалы, сөздерді септік немесе жекеше / көпше түрде дұрыс қолданбауы мүмкін. Оптикалық дисилия : Бұл түрінде бала әріптердің көрнекі түрін ажырата алмайды, сол себепті жазу кезінде әріптерді шатастырады ( мысалы, «п» мен «н» әріптерін ). Моторлы дисилия : Қол мен көздің үйлесімді жұмыс істемеуіне байланысты бала әріптерді дұрыс жазуға қиналады. Бұл әсіресе қолмен жазу кезінде байқалады.
5 Болу себептері : Неврологиялық себептер : Дисилияның негізгі себебі – мидың белгілі бір бөлімдерінің ( әдетте сол жақ жартышардың ) дұрыс жұмыс істемеуі. Бұл оқу және жазу дағдыларын игеруге кедергі жасайды. Генетикалық бейімділік : Егер ата-анасының немесе туыстарының арасында оқу және жазу бұзылыстары болған болса, балада да осындай қиындықтардың пайда болу ықтималдығы жоғары. Сөйлеу бұзылыстары : Егер балада сөйлеу қабілетінде қиындықтар болса, бұл жазу қабілетіне де әсер етуі мүмкін. Сөздердің дұрыс айтылмауы олардың жазылуына да әсер етеді. Көру немесе есту мәселелері : Көру немесе есту жүйелеріндегі бұзылыстар да дисилияның дамуына әсер етуі мүмкін. Сәйкесінше оқу жағдайының болмауы : Баланың ерте жаста оқуға және жазуға үйретілмеуі, даму үшін тиісті жағдай жасалмауы дисилияның пайда болуына әсер етуі мүмкін.
6 Дисилияны түзету жолдары : Арнайы педагогикалық әдістер : Мұғалімдер және логопедтер баланың жазу дағдыларын дамыту үшін арнайы әдістемелер қолданады. Мысалы, сөздер мен әріптерді бірнеше рет қайталау, жазу кезінде әріптерді бөлу және дұрыс байланыстарды қалыптастыру сияқты тапсырмалар беріледі. Дефектологпен жұмыс: Арнайы педагог-дефектолог баламен жүйелі түрде жеке жұмыс жүргізеді. Ол оқу және жазу қабілеттерін дамытуға бағытталған жаттығуларды қолданады. Бұл жаттығулар балаға әріптерді дұрыс қабылдауды, сөздерді дұрыс жазуды үйретеді. Сөйлеу және есту жаттығулары : Егер дисилия сөйлеу бұзылыстарымен байланысты болса, сөйлеу терапиясы көмектеседі. Баламен жұмыс істей отырып, әріптерді дұрыс айтуға және есту қателіктерін түзетуге бағытталған жаттығулар жасалад ы.
7 Б ұл сөйлеу кезінде дыбыстардың дұрыс артикуляциясының бұзылуы, мұрын резонаторының қалыпты жұмыс істемеуіне байланысты сөйлеудің мұрыннан шығатын сияқты естілуімен сипатталады. Бұл бұзылыс дауыс дыбыстарын дұрыс қалыптастыратын тыныс алу жолдары мен резонаторлардың дұрыс жұмыс істемеуінен туындайды. Ринолалия бар адамдардың сөйлеуінде мұрындық рең байқалады, яғни дауыстың көп бөлігі мұрын арқылы шығады. Ринолалия
8 Ринолия түрлері Ашық ринолалия : Бұл түрінде ауыз және мұрын қуысы арасындағы тығыздық жоғалады. Салдарынан сөйлеу кезінде ауа мұрын арқылы көп мөлшерде өтеді. Бұл дауысқа мұрындық реңк береді. Ашық ринолалия көбінесе жұмсақ немесе қатты таңдайдың жеткіліксіз жабылуына ( мысалы, жырық таңдайдың салдары ) байланысты болады. Жабық ринолалия : Мұнда мұрын қуысына ауа жетпейді немесе өте аз мөлшерде жетеді. Нәтижесінде дыбыстар тұмсықтан шығатындай бұлыңғыр естіледі. Жабық ринолалия көбінесе мұрын жолдарының бітелуінен туындайды ( мысалы, мұрын полиптері, аденоидтар, мұрын қалқасының қисаюы ). Аралас ринолалия : Бұл жағдай кезінде ринолалияның екі түрінің де белгілері байқалады. Ауа ағысы бірде ашық, бірде жабық жолдармен өтуі мүмкін. Ринолалияның себептері Ринолалияны тудыруы мүмкін себептерге мыналар жатады : Жырық таңдай және ерін ( туа біткен ауытқулар ) Жұмсақ таңдайдың бұлшықеттерінің әлсіздігі немесе параличі Мұрынның және оның қуыстарының патологиялары ( мысалы, аденоидтар, полиптер, мұрын қалқасының қисаюы ) Неврологиялық бұзылыстар (бас миының жарақаттары немесе инфекцияларынан кейін ) Фарингопластикадан кейінгі асқынулар (тамаққа жасалған операциялар )
9 Ринолалияны түзету әртүрлі тәсілдермен жүзеге асырылады : Логопедиялық түзету : Логопед мұрындық реңкті азайтуға, дыбыстарды дұрыс айтуға көмектесетін арнайы жаттығуларды ұсынады. Хирургиялық емдеу : Егер мәселе анатомиялық бұзылыстарға байланысты болса ( мысалы, жырық таңдай), хирургиялық араласу қажет болуы мүмкін. Физиотерапия : Жұмсақ таңдай бұлшықеттерін күшейту үшін арнайы жаттығулар немесе физиотерапия әдістері қолданылады. Медициналық емдеу : Егер ринолалия мұрын полиптері немесе аденоидтар секілді мәселелерден туындаса, оларды емдеу немесе алып тастау қажет болуы мүмкін. Емдеу әдісі
Дизартрия – бұл сөйлеу моторикасының бұзылуы, яғни сөйлеу процесіне қатысатын бұлшықеттердің жұмысы нашарлаған кезде пайда болатын сөйлеу бұзылысы. Бұл бұзылыс көбінесе орталық немесе перифериялық жүйке жүйесінің зақымдануынан туындайды және сөйлеу дауысы, ырғағы, темпі, артикуляция және интонацияға әсер етеді. Дизартрияның негізгі сипаттамалары : Артикуляцияның бұзылуы : Сөздердің айтылуында нақты артикуляциялық қиындықтар байқалады. Дизартриясы бар адамдар дыбыстарды анық айтпайды, бұл олардың сөйлеуін түсінуді қиындатады. Тыныс алудың бұзылуы : Тыныс алу дұрыс емес немесе жеткіліксіз болады, бұл сөйлеудің үздіксіздігіне әсер етеді. Дыбыстаудың бұзылуы : Дауыстың реңкі өзгереді. Сөйлеу өте әлсіз, бірқалыпты, немесе керісінше, шамадан тыс қатты және үйлесімсіз болуы мүмкін. Сөйлеу ырғағының бұзылуы : Дизартриясы бар адамдардың сөйлеуі баяу, үздікті немесе біркелкі емес болуы мүмкін. Кейде сөйлеу тым тез немесе керісінше, тым баяу болады.
Дизартрия түрлері Дизартрия зақымдалған мидың бөліміне байланысты бірнеше түрге бөлінеді : Бульбарлы дизартрия : Бұл дизартрия түрі мидың бульбарлық бөлімінің ( сопақша ми) зақымдануынан туындайды. Бұлшықеттердің әлсіздігі және тіл, жақ, жұтқыншақтың моторикасы бұзылғандықтан, сөйлеу өте түсініксіз болады. Дауыстың әлсіреуі және тыныс алудың қиындықтары байқалады. Псевдобульбарлы дизартрия : Бульбарлы дизартрияға ұқсас, бірақ себептері ми қыртысының жоғарғы бөлімдерінде. Пациент тіл мен ерінді дұрыс қимылдата алмайды, сөйлеу түсініксіз болады. Дауыстың қатты және монотонды болуы мүмкін. Экстрапирамидалық ( гиперкинетикалық ) дизартрия : Бұл түр экстрапирамидалық жүйенің зақымдалуынан туындайды. Науқаста ерікті және еріксіз қозғалыстар пайда болып, сөйлеу ырғағының бұзылуы және түсініксіздігі байқалады. Дауысы біресе қатты, біресе әлсіз болуы мүмкін. Мишықтық дизартрия : Мишықтың зақымдануына байланысты сөйлеу үйлесімсіз және бірқалыпты емес болады. Бұл науқастың сөйлеуінде қатты әрі тұтқыр дыбыстардың болуымен сипатталады. Кортикальды дизартрия : Ми қыртысының артикуляциялық аймағының зақымдануынан туындайды. Сөйлеу жылдамдығының төмендеуі, дыбыстарды айқын айтуда қиындықтар байқалады.
Дизартрияның әсері Тілдік қарым-қатынасқа қиындықтар : Дизартриясы бар адамдар басқалармен қарым-қатынаста сөздер мен дыбыстарды дұрыс айтуда қиындықтарға тап болады. Бұл қарым-қатынастың толыққанды болуына кедергі келтіреді. Өзін-өзі төмен бағалау : Балалар мен ересектер өздерінің сөйлеу қабілетіндегі кемшіліктерді байқағандықтан, өздерін басқалардан төмен сезінуі мүмкін. Оқу және жазу қиындықтары : Дизартриясы бар балаларға жазбаша тіл мен оқуды меңгеру қиын болуы мүмкін, өйткені дыбыстарды дұрыс айту олардың тілдік дамуына тікелей әсер етеді.
С өйлеу ырғағының бұзылуы, сөздердің немесе дыбыстардың еріксіз қайталануы, созылуы немесе сөйлеудің тоқтап қалуы арқылы сипатталады. Бұл сөйлеу жүйке жүйесінің белгілі бір бөліктерінің дұрыс жұмыс істемеуіне байланысты болуы мүмкін. Заикание әртүрлі жаста пайда болуы мүмкін, бірақ көбінесе бала кезінен байқалады. Заикание
14 Себептері 1. Неврологиялық факторлар : мидың сөйлеу функцияларын реттейтін бөлімдеріндегі бұзылыстар. 2. Психологиялық факторлар : қорқыныш, стресстік жағдайлар, психологиялық жарақаттар. 3. Тұқымқуалаушылық : егер отбасында заикание мәселесі бар адамдар болса, баланың да осындай мәселеге ұшырау мүмкіндігі жоғары . 4. Даму ерекшеліктері : сөйлеу қабілеті ерте немесе кеш дамыған балаларда жиі кездеседі.
15 Түрлері Невротикалық заикание : әдетте, психологиялық жарақаттардан немесе стресстік жағдайлардан кейін пайда болады. Органикалық заикание : ми құрылымындағы зақымданулардан туындаған бұзылыстар. Емі Логопедиялық жаттығулар : дұрыс сөйлеу дағдыларын дамытуға бағытталған жаттығулар. Психотерапия : психологиялық қиындықтарды жеңуге көмектесетін терапия. Тыныс алу жаттығулары : сөйлеу кезінде тыныс алуды бақылауды үйрету. Медикаментозды емдеу : кейбір жағдайларда дәрі-дәрмектер қолданылады, бірақ бұл негізгі ем әдісі емес.
