Та мақтану ережелері. Алиментарлы жолмен жұғатын аурулар
Тамақтану режимі мыналарды қамтиды : тамақты қабылдау мерзімділігі, тамақ қабылдау аралығындағы үзіліс, тәуліктік рационға кіретін калорияны бөлу. Төрт мезгіл тамақтану анағұрлым тиімді болып табылады, өйткені асқазанға күш біркелкі түсіп, тамақ шырындарының тағамды толық өңдеп шығуын қамтамасыз етеді. Тамақты күн сайын белгілі бір мезгілде қабылдау асқазан сөлін неғұрлым шұғыл бөлу рефлексін қалыптастырады. Төрт мезгіл тамақтану кезінде тәуліктік рационды бөлу күн тәртібіне және әдеттенуіне байланысты істеледі. Рационды мынадай тәртіппен бөледі : таңертеңгі асқа 15-20%, түстікке 40-45%, ек інші түскі ас 10-15%,кешкі тамаққа 20-25%. Ақырғы тамақ қабылдау ұйқыға дейін 2 сағат бұрын болуы тиіс.
Тамақтану пирамидалары Өмір сүрудің салауатты мәнерінің, дене белсенділігінің негізі ретінде қолданылатын XXI ғасырдың тамақтану пирамидасы.
1. Адам күніне 3-4 рет ас қабылдауы керек. Әрбір қабылдау барысында астың мөлшері 2 алақанды қосқандағы уыс көлеміне тең болуы тиіс. Сонда қабылдаған ас, асқазанның 3/4 бөлігін ғана толтырады. Асқазандағы астың дұрыс араласуына және ас қорыту сөлімен әрекеттесуі үшін, бұл ережені қатаң түрде сақтау қажет. 2. Астың негізгі мөлшерін қабылдау 12.00-14.00 аралығына сәйкес келуі тиіс. Бұл кезде От элементі мен бауырдың белсенділігі жоғары болады. Сондықтан қуатты, майлы астар тәуліктің осы кезінде қабылдануы тиіс. 3. Суық кезде жеміс пен көкөністерді қолдануды шектеу керек. Суық мезгілдерде піспеген затты жеу салқын тиюге, ісіктің пайда болуына, ас қорыту мәселелерінің туындауына алып келеді. 4. Жаңа пісірілген тағамды жеу. Ұзақ сақталған тағамдарда улы заттар мен салқындық қасиет жиналады. Ал, етке бұл қасиет тән емес, суықта сақтаған сайын жылылық қасиеті арта түседі. 5. Тамақты мұздай немесе ыстық күйде пайдалануға жол бермеу керек. Астың жоғары немесе төмен температурада болуы асқазан сөліне зиян келтіреді. 6. Тағам қабылдау барысында сұйықтық ішуге болмайды, ішкен жағдайда ас қорыту сөлінің шоғырлануы азайып, асқазанның ас қорытуы төмендейді. 7. Ас қорыту шоғырлануының Оты жоғары болғанда, бірінші қою тағамды жеп, 20-30 минуттан кейін сұйық тағамды ішкен дұрыс. 8. Асты қабылдаудан 20-30 минут бұрын бал, тұз немесе лимон шырыны қосылған бір құты ыстық су ішу қажет. Аталған барлық қоспалар ас қорыту жүйесін жақсартып, асқазанды кілегейлерден тазартып, асты қорытуға дайындайды.
Тамақтанумен байланысты ауруларды алиментарлық аурулар деп атайды. Дүние жүзілік денсаулық сақтау (ДДСҰ) ұйымының жіктеуі бойынша олар : I. Дұрыс тамақтанбаудан пайда болатын аурулар. II. Жарамсыз тағамдарды қабылдаумен байланысты аурулар. III. Ағзаның жеке ерекшеліктерімен байланысты аурулар деп бөлінеді ( тұқым қуалайтын және жүре пайда болған ферментопатиялар, тағам аллергиялары ).
Тамақпен уланудың микробты түрін патогенетикалық белгісіне байланысты былай бөледі: - токсоинфекциялар - токсикоздар - микстер
Ішек таяқшасы тудыратын тағамдық токсикоинфекциялар Энтеропатогенді ішек таяқшалары адамдар арасында асқазан-ішек жұмысының бұзылуын тудырады, бұл қоздырғыш тудыратын ауру жаппай немесе топтасқан болуы мүмкін. Энтеропатогенді ішек таяқшасының көзі болып ауру адам немесе бактериотасымалдаушы болып табылады. Ересек адамдар арасында энтеропатогенді ішек таяқшасын тасымалдаушылар 4-7 %, ал балалар арасында 8-12 % құрайды.
Бактериалды токсикозға ботулизм және стафилакоккты токсикоз жатады. Тағамдық токсикоздар – тағам құрамында микроорганизмдердің жетілуі және көбеюі кезінде, бөліп шығарған токсиндердің түсуінен пайда болады.
Ботулизм – қазақ тілінен аударғанда шұжық деген мағынаны білдіреді. Яғни бұл аурудың негізгі себебі осы шұжықты жегеннен пайда болады.Ботулизм – ботулотоксиндермен улану, ол негізінен ет,балық,саңырауқұлақ қалбырында жиналады. Ботулотоксиндер ол ерекше бір бактериялардың омір сүруі үшін онім болып табылады. Оның 7 серологиялық варианты бар. Клиникалық белгілеріне іштің ауырсынуы,дене температурасының көтерілуі,лоқсу,құсу,іш өту жатады.Жеңіл,орташа,ауыр түрлері болады. Ауыр түрі тіпті өліммен аяқталады.
