Орындаған: Тастанбек А. Тобы:402 «А» ФК Қабылдаған:Патсаева К.Қ. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Фармакогнозия және химия кафедрасы
Кіріспе Негізгі бөлім Дәрілік өсімдік шиізатының сапалылығы Дәрілік өсімдік шикізатының ылғалдылығы Жалпы күлі Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Дәрілік өсімдік шикізаты – жаңадан жиналған және кептірілген, дәрілік заттарды алу үшін пайдаланылатын шикізат. Биологиялық белсенді заттар – тірі ағзаға спецификалық әсері бар және дәрілік өсімдік шикізатының терапиялық эффектісін анықтайтын табиғи қосылыстарды айтады.
Өсімдік шиізатының сапалылығы - шикізат сапасының келесідей техникалық шарттарға сай болуы : сапалық көрсеткіштер ( ылғалдылығы, күлділігі, экстрактивті заттардың мөлшері ), сыртқы көрінісі, қосылыстың сапасы мен саны.
Флавоноидтар – табиғи полифенолды қосылыстардың класына жатады. Олар табиғатта өте жиі кездеседі. Оның құрамында көптеген әртүрлі бояушы пигменттер болады ( флавондар, флавонолдар, антоциондар, және т.б.). Бұл пигменттер өсімдіктердің жоғарғы және төменгі бөліктерінде көп мөлшерде кездесіп отырады.Қарақұмық, бұршақ, қолшатырлы (зонтичных), астра және қызылгүлділер тұқымдасты өсімдіктер флавоноидтарға бай болады. Күнбағыс, түймедақ және итошаған тамырларында флавоноид көп болғандықтан, халық медицинасында бұл өсімдік түрін пайдаланады.
Флаваноидтар өсімдіктердің барлық бөліктерінде кездеседі, оларды бөлу тәсілі өсімдіктің қабығындағы, жапырағындағы, түбіріндегі, сабағындағы мөлшеріне және флаваноидтар түріне байланысты. Құрғақ шөп өңделетін болса, онда гидролиз тудыратын фермент әсерін тоқтату үшін, экстракция әдісін өзгертеді. Экстракциялау үшін еріткішті таңдап алу, флаваноидтардың полярлылығына тәуелді болады. Полярлығы көп еріткіштер гликозидтерді және антроциандарды экстракиялау үшін қолданылады. Флавоноидтарды өсімдік шикізатынан бөлудің қолайлы әдісі жоқ. Әр кезде өсімдік шикізатындағы химиялық құрамына байланысты зат табиғатына жақын және тиімді әдісті қолданады. Ең көп қолданылатындары - таңдамалы экстракция, ауыр металл тұздарын тұндыру және хроматографиялық әдістер. Егер қышқылдар, көмірсулар, полисахаридтер, гидролизденген тері илегіш заттар және гликозидтенген формалары болса оларды төмен процентті спирт қоспасынан бөледі, егер тері илегіш заттар мен флавоноидтардың агликондары табылса, оларды бөлу 90-96% (70%) спиртпен жүргізіледі.
« Сапонин» немесе « сапонозид » ( латынша sapo – сабын )1811 жылы Шрайдер Saponaria officinalis – мыльнянка өсімдігінен бөліп алған, ол сумен көп мөлшерде көбік беретін зат, ал 1819 жылы «сапонин» терминін Мэлон ұсынған болатын. Сапониндер – жоғары молекулалық массасы бар, күрделі гликозидті органикалық, өздеріне тән арнайы қасиеттері бар қосылыстар, құрамында сапониндер кездесетін шикізаттың сулы ерітінділері көп көбік түзеді ; қанға түсіп, эритроциттің гемолизін тудырады ; салқынқандыларға ( бақа, балық, құрттар ) улы, миллион есе сұйылтса да өлімге әкеледі.
Үлгіні тәжіриб e жүргізуг e дұры c д a йындау ө c імдік шикіз a тын з e рттеуде н a қты нәтиж e a луда, әсір e се, с a ндық жән e с a палық с a раптаумен шикіз a т құр a мындағы күлділік, ылғ a лдылық, экстр a ктивті з a ттарды анықт a уда м a ңызды. Бұл з e рттелетін шикіз a ттағы әс e р e туші з a ттардың мөлшерін e б a йланысты : көбін e се 0,1-5% a ралығында б o лады. С o нымен қ a тар o лардың әр бөлікт e гі мөлш e рі ә p тү p лі. Мөлш e рдің өзг e руі айт a рлықтай б o луы мүмк i н, мыс a лы, әс e р e туші з a ттар өсімдік с a бағына қ a рағанда ж a пырағында көп мөлш e рде б o лады. К e йде ж a пырақтың ә p бөлігінд e д e әс e р e туші з a ттар мөлш e рі ә p түрлі б o луы мүмк i н. С o ндықтан өс i мдіктің қ a й бөл i гі ( тамыры н e месе ж a пырағы ) көп мөлш e рде a лынғанына б a йланысты нәтиж e сі д e ж o ғары н e месе төм e н мәнд e рді көрс e туі мүмк i н. O сыған б a йланысты a нализ жүрг i зер к e зде шик i заттың б a рлық бөл i ктерін б i рдей қ a тынаста a лу к e ректігін e скеру қ a жет.
Орт a ша үлг i ні д a йындауда жән e од a н a налитикалық үлг i ні бөл e рде фит o химиялық a нализге қ a жетті e режелерді қ a таң с a қтау к e рек. Қ a таң с a қталатын e кінші e реже – шик i затты қ a лдықсыз б i рдей мөлш e рде ұнт a қтау. Ол a й б o лмаған ж a ғдайда өс i мдік шик i затының бөлш e ктерінің қ a тынасының бұзылуын a a лып к e леді.
Шикізат ылғалдылығы - шикізатты тұрақты массаға дейін кептіргенде құрамынан гигроскопиялық ылғал мен ұшқыш заттардың жойылуы нәтижесінде жоғалған масса. Өсімдік шикізаты құрамында ылғалдылық қалыпты мөлшерден аспауы керек, себебі жоғары ылғалдылық сақтау кезінде оның сапасын төмендетеді. Өсімдік шикізаттары үшін ылғалдылық шегі 12-15%.
Өсімдік шикізатының күлділігі дегеніміз - шикізатты жаққаннан кейін қалған бейорганикаклық қалдықты тұрақты массаға дейін келтіру. Өсімдік күлі ( жалпы күлі ) әртүрлі бейорганикалық заттар қоспасы мен минералды қосылыстардан ( топырақ, құм, тас, шаң ) тұрады. Олар өсімдікті жинауда және кептіруде қосылуы мүмкін. Өс i мд i к Абсолютт i құрғақ шик i затқа санағандағы %-т i к үлес i Ылғалдылық Жалпы күлділік Zygophyllum Rosovi і 8,25 20,50
Экстрактивті заттар дегеніміз өсімдік шикізатын сәйкес келетін еріткіштерде ерітіп, одан органикалық және бейорганикалық заттар комплексін бөлу және құрғақ қалдықты сандық анықтау. Өсімдік шикізатында экстрактивті заттардың болуы оның сапалылығын анықтаудың негізгі сандық көрсеткіші болып табылады. Өсімдік шикізаты мен қолданылған еріткіштің химиялық құрамына байланысты ондағы әсер етуші және қосымша заттар еріткішке өтуі мүмкін. Экстрактивті заттарды анықтау үшін әртүрлі концентрациядағы сулы -этил спиртін (20%, 50%, 70%) және таза этил спиртін (96%) қолданамыз.
1. Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П. Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил. 2. Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т.1. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – 592 с. 3. Государственная Ф армакопея СССР : Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1987. – 336 с. 4. Государственная Ф армакопея СССР : Вып. 2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.
СПАСИБО ЗА ВНИМЕНИЕ!!!
