Тақырыбы: Элементтердің өсімдіктердің тіршілігіндегі маңызы. Тыңайтқыштар.
2 Бағалау критерийлері Оқу мақсаты : 7.4.1.4 - минералды тыңайтқыштардағы азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызын танып білу минералды тыңайтқыштардағы азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызын танып біледі
3 Өсімдіктерде элементтердің жетіспеушілігі Азот Фосфор Калий Магний Кальций Су
4 Өсімдктер Тыңайтқыштар Органикалық Бейорганикалық Азот Калий Фосфор Магний Калций Қарашірік Қи Шымтезек Құс саңғырығы Табиғи Жасанды
Азот жетіспеген жағдайда жапырақтар өңсіз жасыл болады, тіпті сарғайып, уақытынан бұрын түсіп қалады. Өсімдіктердің өсуі баяулайды, бүйір өркендері нашар түзіледі, тамырлардың тарамдануы азаяды. Өсімдіктердің азоттық ашығуын болдырмау керек, себебі азотсыз жаңа нәруыздар түзілмейді. Мысалы, жүгеріде жапырақтың ортаңғы жүйкесінің ұлпалары өлі ұлпаларға айналады, жапырақтың шеттері ширатылады. Орамжапыраққа азот жетпеген жағдайда төменгі жапырақтары ал қызыл және ашық сары ерекше түске ие болады. 5
Фосфорлық ашығу жапырақтарда көкшіл жасыл, сирек жағдайда қола тәрізді түстің пайда болуына әкеледі. Өсімдіктің өсуі, гүлдеуі, содан кейін жеміс және тұқым беруі тоқтайды. Топырақта калий жетіспеген жағдайда тамырлар нашар өседі, түйнектер мен пиязшықтар баяу дамиды. Жапырақтары су жетіспегендей солыңқы көрінеді, ал олардың жиегінде күйік тәрізді қоңыр дақтар пайда болады. Өсімдіктердің өнімділігін арттыру үшін топыраққа тыңайтқыштар түрінде қоректік заттарды енгізу қажет. Тыңайтқыштар органикалық және минералдық болып екіге бөлінеді. 6
Органикалық тыңайтқыштар — организмдердің тіршілік әрекеттерінің қалдықтары ( көң, құс саңғырығы, шымтезек, қарашірік ) немесе өлі дене бөліктері. Оларда өсімдіктің қоректенуі үшін қажетті заттардың барлығы болады, бірақ органикалық тыңайтқыштар толықтай шіріп, микроорганизмдер әсерінен минералды заттарға айналғаннан кейін ғана өсімдіктер сіңіреді. Сондықтан органикалық тыңайтқыштарды топыраққа олар көктемге дейін ыдырап ( шіріп ) үлгерулері үшін күзде енгізеді. Минералдық ( химиялық ) тыңайтқыштардың құрамында топырақта жетіспейтін азот, фосфор, калий элементтері болады. Оларға суперфосфат, калий хлориді, мочевина ( несепнәр ), аммоний сульфаты, селитра жатады 7
8 Әлемдік рекорд Шығанақ Берсиев Ыбырай Жақаев
