Г.К. Есимова З.Н. Джангельдина Р.М.Шайхынбекова Л.М. Байболатова С.У. Умарова А.Б. Мустафин 2015-2016 о.ж.
Ұйқы безі ішкі және сыртқы секреция безі болып табылады. Ол бөлетін пакреатикалық сөл көмірсу мен май алмасуын реттейді, ал гормондары тікелей қанға бөлінеді.
Экзокриндік қызметі - он елі ішекке бөлінетін панкреатиттік сөлдің құрамында асқазандағы қышқылды затты бейтараптандырып және астың қорытылу үрдісіне қатысатын мынадай ферменттер (амилаза, лактаза, липаза, мальтаза, трипсин және т.б.) болады. Эндокринді қызметі – гормондардың (глюкагон, инсулин және т.б.) өндірілуі.
Ұйқы безінің гистологиялық құрылысы
6
Негізінде ұйқы безі дерттерінің негізгі көрінісі болып мына белгілер келеді: 1. Ауыру сезімі 2. Диспепсиялық бұзылыстар 3. Сыртқы сөл бөлу қызметінің бұзылысы ( мальдигестия және мальабсорбция белгілері ) 4. Ішкі сөл бөлу жетіспеушілігі ( панкреатиттік қант диабеті ) 7
Орналасу орны -эпигастрий аймағында немесе сол қабырға доғасы астында Пайда болу себебі – тағамнан кейін, әсіресе майлы мол тағам, - 40—60 мин арасында және 1/2—3 сағатқа дейін. Сипаты – сыздаған (Ұ.Б. паренхимасының қабыныуы, капшығының кернелуі); кейбір жағдайда – қатты, кенеттен (ұстамалы түрде – бауыр-ұйқы безі қышқышының қимыл-қозғалысының бұзылысы ) Асқазандық диспепсиялық белгілер Іш өтуі Жүдеу Қант диабеті белгілерінің қосылуы 8
Жеңілдік әкелмейтін құсық, майлы тағамға жиіркенішті сезім, тәбеттің төмендеуі, жүрек айну, кекіру, іштің кебуі, шұрылдауы – бұл белгілердің даму себебі – асқазан-ішек жолдарының қосымша дерттеріне байланысты (әсіресе -12-елі ішектің төменгі бөлігінде және ащы ішекте) қорытылу мен сіңірілудің нашарлауы. Іш өту – ұйқы безі дерттеріндегі тәндік белгі - бастапқыда қысқа мерзімді (1-5 күн арлығында); кейннен дерт ұлғаюында – “айқын тәндік іш өту”. 9
Жүдеулік – дерттің айқын кезеңінде (сыртқы сөл бөлу қызметі нашарлауында (яғни қорытылу мен сіңірілудің айқын бұзылысы) болады; бастапқыда науқастар салмағын сақтайды – тіпті толық болып келеді. Қант диабеті белгілерінің қосылуы - шөлдегіштік, ауызының құрғауы, полиурия) эндокриндік жетіспеушілік дамуында – негізінде өте кеш пайда болатын белгілер (15 жыл және одан жоғары уақыттан кейін ) 10
Себептері Ретсіз тағамдану Майлы, ащы тағамды жиі қабылдау Ішімдікке салыну Созылмалы холецистит 11
- Төсектегі кейпі Айқын өршуінде - мәжбүрлі – тізесі мен шынтағына тірелген кейіпте немесе алға еңкейіп отырады - Тері түсі – боз немесе сарғыштанған - механикалық сарғаю түрі - Ұ.Б. басы жарақатында - ісіну мен дәнекерленуі – жалпы түтіктің ұйқы безі бөлігінің басылуы. Кейбір жағдайда - зәрдің күңгірттенуі мен нәжістің түссізденуі болуы мүмкін. -Пальпацияда – ауыру сезімінің негізгі орналасуы орны–эпигастрий аймағының сол бөлігі; зақым бөлігіне байланысты: басы - оң қабырға доғасы асты ; денесі – эпигастрий аймағы ; құйрығы - с ол қабырға доғасы асты және сол қабырға доғасы аймағы. - УІІІ-Х қабырғалар сол бөлігі деңгейінде терінің жоғарғы сезімтал, яғни – жоғарғы деңгейде ауыру сезім аймақтары анықталады – Захарьин- Геда аймақтары – иннервацияға байланысты ( Кача белгісі ). 12
13
Ұйқы безінің сыртқы сөл бөлу қызметі бұзылысы синдромы - бұл ұйқы безінің негізгі ас қорыту ферменттері ( трипсин, липаза, амилаза т.б. ) бар сөлі бөлінуінің бұзылысымен сипатталатын белгілердің жиынтығы 14
Біріншілік н/е туа біткен –даму жетіспеушілігі, муковицидоз Екіншілік – паренхимасының зақымы – панкреатит, кисталар, ісіктер, өзегінің бітелуі (тас; ісік) 15
Жүре пайда болған – созылмалы панкреатиттің ақырында –Ұ.Б. ұлпасының құрылымдық өзгерісі салдарынан оның сөл түзу ( ферменттер, гормондар ) қасиеті төмендейді - сөл бөлу жеткіліксіздігі дамиды. Клиникасында - негізгі көрініс - диспепсиялық синдром, мальабсорбция мен мальдигестия синдромдарымен айқындалатын Ұ.Б. сыртқы сөл бөлу бұзылысы. Мальдигестия – тағам бөлшектерінің сіңірілу мүмкіншілігі деңгейіне дейін қорытылуының бұзылысы. Мальабсорбция – бұл тағам бөлшектерінің аш ішекте сіңірілу үрдісінің бұзылысы 16
Ұйқы безі сөлінің ішікке жеткіліксіз түсуіне байланысты ( N -1,5-2л/тәул.) немесе оның құрамында негізгі ферменттер мөлшерінің азаюы мына жағдайларды тудырады: Ішектің құыстық ас қорыту қызметі бұзылыстары; Аш ішекте үдемелі түрде микроорганизмдердің көбеюіне жағдай туады- ішектік дисбактериоз пайда болады. Бұл үрдістер ас қорыту бұзылыстарын үдетеді 17
Негізгі белгі – қоймалжың үлкен дәрет – тәулігіне 2-3 немесе одан көп - “ұйқы безіне тәндік үлкен дәрет”- көп мөлшерде, алтын сары түстес, майлы, жылтыр, жағымсыз, өткір иісті. Іштің кебуі – жоғары деңгейде желденуі ( шіріту, ашыту үрдістерінің бұзылысы ) Жүдеулік: 1 - тағам қабылдау қорқынышы ( ситофобия ); 2 -анорексия ( тәбеттің жоғалуы ); 3 - мальабсорбция ( сіңірілу бұзылысы ); Гиповитаминоз белгілері - тері түсінің қарауытуы (А вит.), қызыл иектік қанауы (К ж/е С вит.); қараңғыда көрудің нашарлауы, Са – сіңірілуінің бұзылысы – тартылулар, сүйектегі ауыру сезімі ( остеопороз ) және т.б. Эндокриндік жетіспеушілік – панкреатиттік қант диабеті. 18
1.Ауыру сезімі Орналасу орны : іштің жоғарғы бөлігі ( эпигастрий ), сол қабырға доғасы асты Таралуы : арқаға, бел аймағы ( белдеме тәріздес ), сол иық Сыздап, қысып, тұрақты немесе ұстамалы, тағамнан кейін, әсіресе майлы әлде ащы – 15-20 минут өткеннен кейін. 2. Сарғаю ( механикалық ) - соған байланысты терінің қышуы 19
Анамнезі : Алкоголдік ішімдікке салыну, майлы тағамдарға шамадан быс қабылдау Соз ылмалы холецистит Жалпы қарау: Жалпы жүдеулік (ҰБ ісігінде ) Сарғаю – қоңыр түсті, жасыл реңді, қасыңған іздері терісі. Сарғаю басым жағдайда –өт жолдарынан өт бөліну бұзылыстарына байланысты - ұйқы безі қабынуы өт тас ауруы салдарынан болса және тағы өт қысқышының қабынуы мен оның тарылуы Терінің құрғауы және серпінділігінің төмендеуі 20
21
Кезеңдері 1 кезеңі - бастапқы, жасырын - ферменттердің шамадан тыс қажеттілігінде - яғни тағамды көп қабылдағанда көрініс береді 2 кезеңі - айқын ұйқы безі жетіспеушілігі - іш өту, стеаторея, креаторея, амилорея 3 кезеңі – дистрофиялық - жоғары деңгейдегі мальдигестия мен и мальабсорбцияға байланысты салмақтың айқын төмендеуі,азу, ағзалар мен тіндерде дистрофиялық өзгерістер 22
Қанда және зәрде – ферменттерді анықтау - диастаза, липаза жоғары; ЖҚА : Л-тоз; лимфопения, анэозинофилия, жоғарылаған ЭТЖ (ҰБ қабынуы ); гипергликемия, гипокальцемия, гиперглобулинемия Копрологиялық ( нәжіс ) зерттеулер : стеаторея – бейтарап майлары, май қышқылдары, амилорея – крахмал; қорытылмаған ет талшықтары - креаторея УДЗ; КТ – ағза көлемі, ұлпасының өзгерістері – қабыну; ошақты немесе таралған дистрофиялық және өспелер (қатерлі, қатерсіз). 23
24
25
Сіздерге бұрын біріктірілген дәрістер (1тақырыпта бірнеше пәндер бойынша ) жүргізілді ме ? Жауап : ия немесе жоқ. 2. Біріктірілген дәрістердің 3 тиімді жағын айтыңыз. 3. Біріктірілген дәрістердің 3 қолайсыз жағын айтыңыз. 4. Келешектеде осы түрде дәріс алуға қалай қарайсыз ? 5. Біріктірілген дәрістердің сапасын жақсарту мақсатындағы Сіздің ұсынысыңыз 26
27
