1.Мемлекеттің ғылыми-техникалық және инновациялық саясаты. ҒТП-тің әлеуметтік-экономикалық астары мен негізгі бағыттары. 2.Ғылыми-техникалық саясаттың мақсаты мен міндеттері. 3.Мемлекеттік ғылыми-техникалық саясаттың негізгі бағыттары мен басымдықтары. 4. Ғылыми-техникалық саясаттың іске асыру механизмі.
Мемлекеттің ғылыми-техникалық және инновациялық саясатын жетілдіріп, дамыту үшін ғылыми-техникалық прогресс, ғылыми-техникалық революция, ғылыми-техникалық кешен, ғылымитехникалық потенциал, инновация, инновациялық инфрақұрылым, технология, технопарк, технополис сияқты ұғымдардың маңызы зор. Ғылыми-техникалық прогресс – идеялардың пайда болуынан бастап, олардың коммерциялық негізінде жүзеге асырылуына дейін, жаңалықтар енгізу мақсатымен адамдармен саналы түрде қолданып жандандырылатын инновациялық үдеріс.
Ғылыми-техникалық прогрестің кешенді бағдарламасы мынадай бөлімдерден тұрады : жалпы бөлім, мұнда ғылыми прогресс, техника және өндіріс технологиясының негізгі бағыттары көрсетіледі ; әр түлі салалар бойынша ғылыми прогресс, техника және өндіріс технологиясының дамуы көрсетілетін тарау ; ғылыми - техникалық прогресстің мемлекеттің әлеуметтік экономикалық дамуына әсері көрсетілетін тарау ; - мемлекет аймақтары бойынша ғылыми-техникалық прогрестің дамуын көрсететін тарау.
Ғылыми-техникалық прогрестің болжамы ірі салааралық кешендерде ғылым және техниканың бағыттары бойынша жасалады. Олар : машина жасау ; отын-энергетика кешені ; қара және түсті металургия ; аграрлық - өнеркәсіптік кешен ; АӨК тыс халықтың тұтыну тауарлары ; - өндірістік инфрақұрылым (көлік, байланыс, басқару құралдары).
Ғылыми-техникалық саясаттың мақсаты мен міндеттері үш топқа бөлінеді. Бірінші топтағы мақсаттар мен міндеттер келесімен байланысты: - елдің ғылыми техникалық потенциалың сақтандыру және дамыту ; - ғылыми, зерттеу және инженерлі конструкторлық мектептердің дәстүрің сақтау және көбейту.
Мемлекеттік ғылыми-техникалық саясаттың негізгі бағыттары қазіргі заманда Қазақстан үшін келесі: жүйелік, ғылымды көп қажетсінетін өндірісті, елдін жоғары технологиялық кешеннің, ғылымды көп қажетсінетін технико технологиялық экспорттың өсуін қолдау ; 2) ғылыми-техникалық дамудың басымдықтарың таңдау және іске асыру ; 3) НИОКР сферасын құрылымдық жанарту, инновациялық кәсіпкерлікті белсенді дамыту, ұлттық инновациялық жүйені құрастыру ; 4) ғылыми техникалық және инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру,
ХХ ғасырдың 90-шы жылдары басталған ғылыми саланы реформалау, нарықтық экономикаға өтудегі күрделі әлеуметтік экономикалық кезеңге тап болды. Нарыққа мемлекет тарапынан қолданылған шаралар нәтижесінде ғылымға аса көңіл бөлінбеді. Соның себебінен ғылымды қаржыландыру мөлшері едәуір азайып, мемлекеттің ғылыми-техникалық потенциалының сақталмау қаупі төнді. Мемлекетте 80-90 ж.ж. жасалған өзгерістер ғылыми-техникалық кешеннің ресурстық, кадрлық, рухани, психологиялық потенциалын едәуір кемітті. Мемлекеттің даму мақсаттарын шешуде ғылыми-техникалық потенциал мүлде қолданылмады.
Мемлекетті тығырықтан шығаруда ғылым мен оның жетістіктерін тәжірибе жүзінде қолдануда қарама-қайшылық пайда болды. 1990-2000 ж.ж. аралығында ғылымды қаржыландыру 20 есе кеміп, ғылымның кадрлық құрамы 2 есе азайды және ғылым саласында жалақы мөлшері өте төмен болды. Жоғарыда айтылған жағдайлар соңғы жылдары ғылымға деген мемлекеттік көзқарастың өзгеруіне әкелді. Мемлекет ғылыми потенциалды сақтау және ғылыми мекемелерді бюджеттен қайта қаржыландыруды негізгі мақсаттар ретінде қарастырды.
Ғылыми-техникалық прогрестің маңызды бағыттарын қолдау әдістері: - салық төлеу мерзімдерін жылжыту, қарыздың бөлігін өніммен өтеу арқылы іске асырылады; - маңызды технологияларды және бағыттарды дамыту үшін шетелдерден импорттық жабдықтар сатып алуда теңгенің шетел валютасына қарағанда жеңілдетілген инвестициялық бағамын енгізу; - мемлекеттік мұқтаж отандық өнімді сатып алуда бірлесіп қызмет көрсететін салаларды және кәсіпорындарды бюджеттік несиелеу және орталықтан қаржыландыру; - орталықталған валюталық қор есебінен сатып алынатын жабдықтардың кедендік төлемдеріне және қосымша құн салықтарына жеңілдік беру.
Ғылыми-техникалық және инновациялық қызметті жеделдету мақсатында Қазақстан Республикасының үкіметі Қазақстан Республикасының Индустриалдық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясын қабылдап, жүзеге асыруда. Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік стратегиясы мемлекеттің экономикалық саясатын сипаттайды және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған.
ҚР Индустриалдық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясының негізгі міндеттері : - өңдеуші өнеркәсіп саласының жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерінде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнімділігін 3 есе арттыру; - өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігін арттыру; - кәсіпкерлік ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын және бәсекелестікті жетілдіретін қоғамдық институттарды қамту;
ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялық экспортқа негізделген өндірістер құруды ынталандыру ; елдің экспорттық әлеуетін қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердің пайдасына қарай әртараптандыру ; сапаның әлемдік стандарттарына көшу ; - дүниежүзілік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып, аймақтық және дүниежүзілік экономикамен ықпалдасуды күшейту.
Бүгінде Қазақстанда басқа көптеген достастық (ТМД) елдері сияқты ғылыми-зерттеу қызметін қаржыландырудың басым бөлігі мемлекеттік бюджеттен және тапсырыс берушілер есебінен жүргізіледі. Көптеген елдер ғылыми-зерттеу жұмыстарын қаржыландыруға шетел инвестициясын тартады (Украина-26%, Армения, Белорусь, Россия – 8-11%, Молдава -6%). Ал Қазақстанда шет ел инвесторларының ғылыми-зерттеу жұмысына жұмсаған қаржысы небәрі 1%.
Инновациялық жүйенің қалыптасуы және дамуы үшін аймақтық технопарктердің рөлі аса маңызды. Осы мақсатта республикамызда «Ұлттық инновациялық қор» АҚ жұмыс істейді. Қордың негізгі міндеттері: - отандық және шетелдік инвесторлармен бірлесе отырып венчурлық қорларды құру, инновациялық жобаларды венчурлық қаржыландырудың тетіктері мен инфрақұрлымын қалыптастыруға қатысу; - ұлттық инновациялық инфрақұрылымдардың (технополистер, технопарктер, бизнес инкубаторлар, инновациялық орталықтар) элементтерін құруға қатысу; - ғылыми-техникалық өнім нарығын қалыптастыруға қатысу; - «инновациялық технологияларды тасымалдау, игеру және дамыту» саласындағы халықаралық әріптестікті, олардың коммерциялизациясын және енгізілуін дамыту; - ұлттық венчурлық индустрияның оң бейнесін қалыптастыру және жекеменшіктік капитал үшін инновациялық қызметтің тартымдылығын арттыру.
Қазақстанның иновациялық саясатының негізгі элементтерінің бірі – білім саласында инновациялық жүйені қалыптастыру болмақ. Бұл жүйе инновациялық жобаны жасап, оны жүзеге асыратын квалификациялы мамандарды сапалап даярлауды қамтамасыз етуге тиіс. Қазақстан тәуелсіздік жылдарында экономикалық реформаны тиімді дамыта отырып, қазіргі уақытта өндірісті ілгерілетудің сервистік-технологиялық түріне көшуді қолға алды.
Осы мақсатқа сәйкес елдегі өндіріс бес салаға : ақпараттық технология; биотехнология, нанотехнология энергетика және көмірсутегі шикізатын өңдеу технологиялары бірыңғай жүйеге біріктіріледі. Бағдарламаның мақсаты - шикізат бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен өндірістің тұрақты дамуына қол жеткізу
Бұл стратегияның іске асуы негізінен үш кезеңнен тұрады: 2003-2005 жылдарға арналған 1-кезең. Бұл кезең даму институтын, инновациялық орталықтар, технопарктер құруға бағытталды. 2006-2011 жылдар аралығы 2-кезең ғылыми-инновациялық инфрақұрылым құрып өнеркәсіпті жаңарту, экономика құрылымдарын әртараптандыруға бағытталса, 2011-2015 жылдарға арналған қорытынды кезең енгізілген ғылыми-техникалық қуаттарды игеру, шикізатты өз елімізде өңдеу, кез-келген салаларға қажетті өнімдер мен бұйымдарды жасауды іске асыруға бағытталған.
Ғылыми-техникалық саясаттың іске асыру механизмі бірнеше блоктан тұрады : нормативті құқықтық, ұйымдастыру басқарушылық, экономикалық, нарықтық. Нормативті құқықтық блоктін ішіне өкіметпен, парламентпен қабылданатың әртүрлі заңдар, заңдылықтар, бағдарламалар кіреді.
BYE-BYE!!
