Орындаған: Сансызбаева Аяжан Топ: 132 Қабылдаған: Абдрахманова Б.М.
К іріспе...................................................................................3 Негізгі бөлім......................................................................................4 Дәстүрлі емес ( классикалық емес ) типті тұқым қуалайтын аурулар.............................................................4 Геномды импритинг аурулары.........................................16 Қорытынды.......................................................................32 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі …………………….33
Адам геномында әке мен ана гендері онтогенездің алғашқы кезеңдерінде дифференциалды белсенділікті анықтай алады. Бұл жағдайда жеке белгілерді мұрагерлеудің Мендель ережелерінің айқын бұрмалануы байқалады. Импринтингке ұшыраған геномның учаскелерінде ( ағылш. imprint- басып шығару, Басып шығару ), тек бір аллель (аллель — геннің балама күйі ) — ӘКЕ немесе ана. Басқаша айтқанда, ұрпақтағы денеде басылған геннің көрінісі оның ата-аналық шығу тегімен анықталады, яғни ол спермий немесе жұмыртқа геномы арқылы берілетініне байланысты. Геномдық импринтингтің молекулалық механизмдері толығымен түсініксіз. Алайда, таңбаланған гендердің жұмысын реттеудегі негізгі рөл эпигенетикалық ( генетикалық емес ) механизмдерге жататындығы дәлелденді.
Мұрагерліктің дәстүрлі емес түрі -Мендель заңдарына бағынбайды ! Себебі: Зиготаның пайда болу кезіндегі жасушаның тұқым қуалайтын аппаратының бұзылуы. Ядролық емес мұрагерлікті генетика таңында к.Корренс (1908) және Э. Бауэр (1909) сипаттаған. Әкенің ұрығынан шыққан митохондрия жұмыртқаға сирек енеді.
Дәстүрлі емес ( классикалық емес ) типті тұқым қуалайтын аурулар : 1.Митохондриялық аурулар 2.Біртекті дисомиялар 3.Геномдық импридинг аурулары 4.Экспансия аурулары 5.Гендік экспрессияның эпигенетикалық реттелуінің бұзылуынан туындаған аурулар
Кейбір гендерде ата-ананың жынысына қатысты " із " бар деген сөз. Ұрпақта ұрық жасушалары пайда болған кезде бұрынғы " із " жойылады, гендер осы ағзаның жынысына сәйкес белгіленеді. Геннің белсенді емес көшірмесі таңбаланған. Бүгінгі таңда әртүрлі хромосомаларда әр түрлі көрінетін 30 ген анықталды.
Импринтинг аурулары Гендік импринтинг аурулары Хромосомалық импринтинг аурулары Аурудың геномдық импритингі Импринтинг қателіктерінің аурулары
Геномдық импритинг -геннің, хромосоманың немесе геномның ата-аналық ( аналық немесе әкелік ) шығу тегіне байланысты организмнің даму процесінде гомологиялық гендердің экспрессиясын реттеудің эпигенетикалық механизмі. Impint - із, белгі.
Тышқандардағы эксперименттерде геномдық импринтингтің мысалдары Зигота 2 пронуклеус- әкенің және ананың болса қалыпты тышқан туылады . Егер екеуіде әкеден болса Егер екеуі анадан болса плацента үлкен және эмбрион дамымаған болады эмбрион қалыптасқан және плацента дамымаған болады..
Адамдарда солай Егер 2 сперма жұмыртқаны ядросыз ұрықтандырса. Егер диплоидты жұмыртқа дами бастаса. Истинный пузырный занос Плацента жоқ эмбриональды тератома.
Яғни, геномдық импринтингке ұшыраған геномның кейбір бөліктерінде тек бір ( әке немесе ана ) аллель көрінеді, яғни әдеттегі диаллелдік экспрессияға қарағанда басылған гендердің моноаллельді көрінісі байқалады.Белгілі бір ата-аналық ( әкелік немесе аналық ) хромосомалардағы басып шығарылған учаскелер ұрпақта таңдамалы репрессияға ұшырайды. Осыған байланысты тек басқа ата-анадан алынған ақпарат фенотиптік түрде көрінеді, яғни моноаллельді өрнек бар. Демек, мутантты аллельдің фенотиптік көрінісі оның ұрпағына қандай жыныстық жасуша ( жұмыртқа немесе сперма) берілгеніне байланысты.
200-ге жуық ұқсас гендер бар деп болжанады. Импринтинг ауруының классикалық мысалы - Прадер -Вилли және Ангелманның тұқым қуалайтын синдромдары. Олар үшін тән : - Ақыл -ой кемістігі. - Ауыр неврологиялық бұзылулар.
Синдром Прадера - Вилли
Тұқым қуалау типі - геномдық импринтинг Орналасуы – 15-ші хромосома. Таралуы кездесу жиілігі тірі туылған нәрестелерде 1:12 000-15 000 Көптеген жағдайлар спорадикалық болып табылады, сирек сипатталған жанұялық жағдайларға тән. Этиологиясы, патогенезі - себебі 15 q11-13 хромосома бөлігінің әкелік көшірмесі болмайтын сирек кездесетін тұқымқуалайтын ауру. 15 хромосоманың бұл бөлігінде реттеуіне геномдық импринтинг қатысатын гендер болады. Бір ата-аналық дисомияның пайда болуына анасының жасы әсер етеді (15хромосоманың трисомиясының немесе моносомиясының бастамасына әсер етеді. )
Мұндай жағдайлар аналық ажырамаумен түсіндіріледі, бұл кезде жұптың гомологиялық хромосомалары ажырамай, жасушаның бір полюсіне бағытталады. Мұндай гамета ұрықтанғаннан кейін хромосоманыңтақ саны болатын зигота түзіледі. Көпжағдайда артық хромосома эмбрион дамуына дейін жойылады. Фенотиптік белгілері – егер әкелік болмаса, аналық белсенді болады Прадер -Вилли синдромы. Бассүйектің маңдай бөлігі бүйірлерінен қысылған, бадам тәрізді көз кескіні,езулері түсіңкі, қол-аяқ бастары кішкентай, ақыл-есінің дамуы тежелген, мінез-құлық бұзылыстары, физикалық дамуы тежелген, бойы кішкентай, гипотония, гипогонадизм.
Туылғанға дейінгі:ұрықтың төмен қозғалғыштығы ; жиі — ұрықтың дұрыс орналаспауы ; семіздік ; артық тамақтануға бейімділік ; бұлшықет тонусының төмендеуі ( гипотонус ); қозғалыстарды үйлестірудің төмендеуі ; кішкентай қолдар мен аяқтар, төмен өсу ; ұйқышылдықтың жоғарылауы ; n страбизм (страбизм); сколиоз ( омыртқаның қисықтығы ); N сүйек тығыздығының төмендеуі ; жыныс бездерінің функциясының төмендеуі ( гипогонадизм ); нәтижесінде, әдетте, бедеулік ; сөйлеу кідірісі, ақыл -ой дамуының тежелуі ; жалпы және ұсақ моторика. кейінірек жыныстық жетілу. Сыртқы белгілері : ересектерде мұрын көпірі айқын ; маңдайы жоғары және тар; көздер, әдетте, бадам тәрізді ; еріндер тар.
Диагноз синдромға бұлшықет тонусының төмендеуі ( гипотонус ) бар нәрестелерге ұсынылған генетикалық талдау арқылы диагноз қойылады. Кейде дәрігерлер " Прадер — Вилли синдромы" диагнозының орнына "Даун синдромы" диагнозын қате қояды ( өйткені Даун синдромы жиі кездеседі ).
Тұқым қуалау типі — геномдық импринтинг. Орналасуы гендердің 15-хромосомада делециялануы мен Инактивациясы. q11-q13 15- ші хромосомалар аймағында. Кариотип 46 XX или ХҮ, 15 q. Таралуы – 1:10 000 Этиологиясы, патогенезі – Ангельман синдромы геномдық импринтингтің классикалық мысалы болып табылады.Ауру пайда болуының себептері әкелік дисомия, транслокация немесе осы аймақтағы бір геннің мутациясы.
Фенотиптік белгілері 75% жағдайда тамақтану, әсіресе емшек сүтімен тамақтандырудың қиындықтары болады, мұндай нәрестелердің салмақ қиын ; Назар аудару тапшылығы және гипербелсенділік ; эпилепсия (80% жағдайда ), бұзылыстар электроэнцефалографияда да анықталады ; себепсіз жиі күлу ; жүргенде аяқтарының иілмеуі осы ерекшеліктеріне байланысты бұл синдром бар балаларды кейде қуыршақпен салыстырған ; Акыл-есінің және моторлық дамудың ауыр тежелулері, атаксия, гипотония,себепсіз күлкі ұстамасы, шапалақтау, шүйдесінің жалпақтануымен жүретін микробрахицефалия, төменгі жақсүйегінің үлкен болуы, тілі шығып, аузы ашық тұруы, макростомия, сирек өсетін тістер, гипопигментациялар.
75% Тамақтану проблемалары ; жалпы моториканың дағдыларын дамытудың кешігуі (отыру, жүру қабілеті ); сөйлеуді дамытудың кідірісі, дамымаған сөйлеу ( барлық балаларда ); балалар айтқаннан немесе білдіргеннен гөрі көп түсінеді ; назар жетіспеушілігі және гиперактивтілік ; оқытудың қиындығы ; эпилепсия ( жағдайлардың 80%), бұзылулар электроэнцефалографиямен де анықталады ; Ангелман синдромы бар балаларда қайталама ( симптоматикалық ) эпилепсия байқалады ; ерекше қозғалыстар ( ұсақ дүмпулер, хаотикалық қозғалыстар ); аяқ-қол ); себепсіз жиі күлу ; аяқтарсыз жүру - осы ерекшелігі үшін осы синдромы бар балаларды кейде қуыршақтармен салыстырды ; бастың мөлшері орташадан аз, көбінесе бастың артқы жағын тегістейді ; жоғары температураға сезімталдықтың жоғарылауы ; суда өзін жайлы сезінеді.
Синдромға генетикалық талдау арқылы диагноз қойылады (15 хромосома), бұлшықет тонусының төмендеуі ( гипотонус ), жалпы моториканың дамуында және сөйлеудің дамуында артта қалған нәрестелер үшін ұсынылады. Ата-аналар мен дәрігерлер аяқ-қолдардың хаотикалық, серпінді қозғалысы, аяқтарымен жүру жағдайларына назар аударуы керек ; кейбір жағдайларда бет әлпеті, тым жиі күлкі..
Видеман- Беквит синдромы импринтинг тұрғысынан жақсы зерттелген, сонымен қатар келесі негізгі белгілері бар Беквит —Видеман синдромы ( BVS): макросомия, макроглоссия, кіндік грыжасы, ісіктерге бейімділіктің жоғарылауы. Оның көмегімен 11 хромосоманың қысқа иығының критикалық аймағының құрылымдық және функционалдық ауытқулары анықталады. Беквит -Видеман синдромына үміткер гендер ( CDKN 1 C және IGF 2) осы аймақта орналасқан (11 p 15. 5) таңбаланған гендердің кластері орналасқан жерде.
Беквит —Видеман синдромының отбасылық жағдайларының ішінде CDKN 1 C генінің мутациясы шамамен 40%, ал спорадикалық жағдайда 5%—дан аспайды. Әкелік хромосомадан көрінетін гендерде мутация анықталмайды, бірақ осы синдромы бар науқастарда геннің диаллельді өрнегі табылды, яғни ген аналық хромосомадан көрініс бере бастайды немесе диаллельді өрнек әкелік ord нәтижесі болып табылады.
Бұл құбылыс импринтингтің жоғалуы деп аталады, ол Беквит — Видеман синдромымен ауыратын науқастардың 20% - ында кездеседі. Сонымен қатар, осы аймақта орналасқан гендік кластердің көптеген басқа гендері ауруға әкелуі мүмкін импринтинг әсерін көрсетеді. Беквит -Видеман синдромындағы жалпы құрылымдық және функционалдық патологияны 85-95% жағдайда анықтауға болады. Беквитт -Видеман синдромы (СБВ) популяцияда жиілігі 1:10 - 12 мың болатын жалпы тұқым қуалайтын ауруларға жатады.
Тән : кіндік грыжа, макроглоссия, гигантизм ( туудың орташа салмағы - 3900 г), беттің ортаңғы үштен бір бөлігінің гипоплазиясы, гемигипертрофия, висцеромегалия, маңдайдағы гемангиома, нефробластомалар, гепатобластома және т. б.
Синдром Рассела- Сильвера ( Расселл-күміс ергежейлілігі ) — тұқым қуалайтын ауытқулар кешені ( мұрагерліктің аутосомды-рецессивті түрі болжанады ) эмбриональды дамудың бұзылуы нәтижесінде туа біткен ергежейлі өсу : туудың төмен салмағы, төмен өсу, жалпы дамудың кідірісі, үшбұрышты тұлға, ауыздың бұрыштары, қысқарған және бүгілген саусақтар, синдикат. Алғашқы ауру өткен ғасырдың ортасында сипатталған. Популяциядағы жиілік 1: 30 000. Бұл көп жағдайда кездейсоқ кездеседі, бірақ бұл патологиясы бар жалғыз асыл тұқымдылар да сипатталған. Мұрагерлік түрі анықталмаған.
Дене дамуының пренатальды кешігуі масса жетіспеушілігінің басым болуы " Псевдогидроцефалия » Бет микроаномалиясы : үшбұрышты тұлға, кішкентай ауыз, бұрыштары төмен тар еріндер Дененің және / немесе аяқтың асимметриясы Клинодактилия V саусақтар " Сүт қосылған кофе" түсті терідегі дақтар » Несеп-жыныс жүйесінің ауытқулары : жамбас пен несепағардың кеңеюі, крипторхидизм, гипоспадия Ерте жастағы балаларды тамақтандырудағы қиындықтар.
Эмбрионның қалыпты дамуы үшін екі ата-ананың да қосқан үлесі қажет. ХХ ғасырдың 70-ші жылдарында сүтқоректілердің қалыпты дамуы үшін белгілі бір аналық немесе әкелік гендердің гаплоидты көрінісі маңызды екендігі көрсетілді. Адамның 100-ге жуық гені моноаллельді экспрессиямен сипатталады, яғни.геномдық импринтингтен өтеді. Бұл гендердің көпшілігі эмбриональды және босанғаннан кейінгі өсуді реттейтін факторларды кодтайды. Осылайша, жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, геномдық басып шығаруды эпигенетикалық тұқым қуалаушылықтың нұсқаларының бірі ретінде сипаттауға болады.Осылайша, импринтинг аурулары оның негізінде таңбаланған гендердің бұзылуы адам патологиясында маңызды рөл атқарады. Қарастырылған аурулардан басқа, геномдық импринтингтің бұзылуы онкологиялық аурулардың дамуына себеп болуы мүмкін. Имплантацияланған гендердің репродуктивті жүйенің патологиясындағы рөлі қандай, атап айтқанда гаметогенездің бұзылуы және эмбриональды дамудың алғашқы кезеңдері белгісіз болып қалады және арнайы зерттеуге лайық.
Б.С. Мамбетпаева «Медициналық генетика мәселелері» Житкевич Т. И. «МОЛЕКУЛЯРНАЯ МЕДИЦИНА:МОЛЕКУЛЯРНЫЕ ОСНОВЫГЕННЫХ БОЛЕЗНЕЙ» https://ppt-online.org/672126
