Девиация, қылмыс және әлеуметтік бақылау
1. Девиация ұғымы, мәні. 2. Девиантты мінез - құлықтың себептері және түрлері. 3. Әлеуметтік бақылау.
1. Социальные отклонения. Введение в общую теорию. М., 1984. 2. Кудрявцев В.И. Социальные деформации. Причины, механизмы и пути преодоления.М, 1992. 3. Социология преступности. М, 1966. 4. Социология экономической преступности. М., 1988.
Әлеуметтануда девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын жасап ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда « заңның болмауы » дегенді білдіреді.
Егер де индивидтер қоғамдағы жалпыға ортақ нормаларды сақтағысы келмейтін болса, онда аномия пайда болады. Аномия – қоғамның мүшелерінің өздеріне міндеттелетін нормалардың бар екендігі жөнінде біле - тұра оларға бейжай қарайтын қоғамның жай - к үйі
ЖЕКЕ ДЕҢГЕЙ БҰҚАРАЛЫҚ ДЕҢГЕЙ
Девиантты мінез - құлықты талдаудың биологиялықтан басқа да тәсілдері бар. Девиацияны психологиялық тұрғыдан түсіндіруге тырысқан өткен дәуір ойшылдары «ақыл - ой» ақаулары, «азғындық», «ақылдың кемдігі», «есалаңдық» сияқты жалпы жай - күйлерді талдаудың маңыздылығын атап көрсетті. Психоаналитиктер девиантты мінез - құлық пен көптеген психологиялық проблемалардың арасындағы байланыстарды анықтайтын теорияны ұсынды.
Шоу мен Маккей негізін салған әлеуметтік азғындау теориясы бойынша девиацияның көптеген түрлері мәдени құндылықтар, нормалар мен әлеуметтік байланыстар әлсіреген кезде, немесе олар қарама - қайшылыққа ұшыраған кезде, немесе мүлдем болмаған кезде туындайды.
Девиацияны түсіндірудің мәдениеттанулық теориясының (Селлин, Миллер, Сутерленд, Клауорд) негізгі идеясы бойынша субмәдениет пен үстемдік етіп тұрған мәдениеттің нормаларының арасындағы шиеленіс девианттық мінез - құлықты туындатады. Радикалды криминология теориясы (Турк, Квинни, Тейлор, Уолтон, Янг) девиация капиталистік қоғамның нормаларына қарсы әрекет етудің нәтижесі болып табылатындығын көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген теориялардың алуан түрлілігіне қарамастан олардың бәрін девиацияның себептерін анықтауда алуан түрлі әлеуметтік факторлар біріктіреді: нормалардың болмауы, қоғамның мақсаттары мен оған қол жеткізу тәсілдерінің арасындағы алшақтық;адамдарды девианттық мінез - құлыққа итермелейтін мәдени құндылықтар және т.б.
Девиацияның себептерін әлеуметтанулық тұрғыдан түсіндірудің әр түрлі аспектілері Э.Дюркгейм мен Р.Мертонның теорияларында егжей - тегжейлі қарастырылған. Олар тұлғаның «сәтті» және «сәтсіз» әлеуметтендірілуі процесіне ерекше назар аударды.
Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді.
