Психология 5-д әріс Б.Ш. Байжуманова пс.ғ.к., психология кафедрасының доценті Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Тұлғаның даралық - типологиялық ерекшеліктері
Темперамент анықтамасы. Жүйке жүйесінің қасиеттері темпераменттің негізі ретінде. Темперамент типтері : холерик, сангвиник, флегматик және меланхолик. Мінездің анықтамасы. Мінез акцентуациясы және тәрбие. « Ұлттық мінез » ұғымы Тұлғаның қабілеті мен нышандары.
Темперамент (лат. temperamentum - бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның психикалық әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақты жеке даралық ерекшеліктері. Ол адамның эмоциялық қозғыштығынан, қимыл-қозғалысынан, жалпы белсенділігінен жақсы байқалады. Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер Гиппократтан бастау алады. денені жылытып тұратын – қан, лат. sangius денені салқындататын тұратын – шырын (слизь), – гр. phlegma денені құрғататын тұратын – бауырдағы сары өт, гр. chole және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ ), гр. melaschole Рим дәрігері Гален – 13 темперамент типі Неміс анатомы Гейне - темперамент жүйке тонусы Орыс антропологы Н.Л. Зеланд - ми қабықшасындағы молекулярлық қозғалысы Орыс педагогы П.Ф. Лесгафт темперамент - қан сауыттары
Жүйке жүйесіндегі қозу процестерінің қасиеттері Жүйке жүйесіндегі тежелу процестерінің қасиеттері Адамның даралық ерекшеліктері
И.П. Павлов жоғары жүйке қызметінің күшті және әлсіз қызметіне орай түсіндіреді : 1. Күші - жүйке жүйесінің күшті ынталандыруларға төтеп беру қабілеті ( жүйке жасушаларының төзімділігі мен жұмысымен сипатталады ). 2. Тепе- теңдік - қозу мен тежелу процестерінің арақатынасының көрсеткіші. 3. Қозғалғыштығы - жылдамдықтың көрсеткіші қозу және тежелу процестерінің өзгеруі.
Жоғары жүйке қызметінің түрі Жоғары жүйке қызметінің түрі ( ЖЖҚ) - жүйке жүйесінің негізгі қасиеттерінің үйлесімі ЖЖҚ түрлері к үшті әлсіз Теңдестірілген (уравновешенный) Теңгерілмеген (неуравновешенный) инертт і жылжымалы
https://www.youtube.com/watch?v=s9rd889l7WY Темперамент - бұл жеке тұлға әлеуметтік болмыс ретінде қалыптасатын биологиялық негіз. Темперамент мінез-құлықтың динамикалық аспектілерін көрсетеді, негізінен туа біткен, сондықтан темперамент қасиеттері адамның басқа психикалық ерекшеліктерімен салыстырғанда ең тұрақты болып табылады.
сензитивтілік (сезімталдық), реактивтілік, белсенділік, Ригидтік (инертті), икемділік, эмоциялық қозу, экстраверсия-интроверсия.
Әлсіз Пессимист Еңбекқор Перфекционист Баяу Байсалды Тұйық Пассивті Ұстамсыз Сенімді Жігерлі Өктем Ширақ Мейірімді Әлсіз Көпшіл С а н гв ин и к Холерик Меланхолик Фле г м а т и к
Мінез ( грек тілінен. χαρακτήρ " белгісі, ерекшелігі ») - адамның қарым-қатынасы мен мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтайтын тұрақты психикалық қасиеттердің құрылымы. Мінез - адамның негізгі өмірлік ұстанымдарын білдіретін даралық психологиялық ерекшелігі : дүниетаным, мүдделер, моральдық нанымдар, мұраттар және адам іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігінде жүзеге асырылады.
Аристотель - әр адамның өзіндік адамгершілік қасиеттері мен адамгершілік ойлары болады; Оның шәкірті, ежелгі грек философы Теофраст (б.э.д. 372-287) адами ерекшеліктерді жүйелеп, оның 30 қасиетін көрсеткен; Теофраст өзінің «Этические характеры» трактаты арқылы ғылымға «мінез» (грек. сharacter – қасиет, сапа) терминін енгізген. Кейіннен, француз жазушысы Ж. Лабрюйер (1645-1696) ұзақ уақыт бойында зиялы қауымның мінез-қылықтарын бақылай келе, мінездің мыңнан аса типтік қасиеттерін сипаттаған. А.Ф. Лазурский (1874-1917) психологияның басты мақсаты тұлға мен мінезді зерттеу деп есептеп, мінездің мәнін, құрылымын, типтерін және дамуын қарастыратын психология ғылымының бір саласы – характерологияны жасады.
Мінездің акцентуациясы - бұл белгілі бір мінез белгілері шектен тыс күшейетін, нәтижесінде басқаларға жақсы қарсылық көрсете отырып, психогендік әсердің белгілі бір түріне селективті осалдығы анықталатын норманың экстремалды нұсқасы. « Екпінді тұлға » бұл терминді неміс психиатры Карл Леонгард енгізген.
Мiнез өмiр бойы қалыптасуы мүмкiн. Мiнез қалыптасуы адам ойымен, сезiмдерiмен және ынталарына да байланысты болады. Сонымен адамның өмiр сүру ерекшелiгiмен қатар, оның мiнезi де қалыптасады. Осыған орай, өмiр бейнесi, қоғамдық талаптар және нақты өмiрлiк жағдайлар мiнез қалыптасуында мәндi рөлге ие.
Лептосоматикалық тип Пикникалық тип 3. Атлетикалық тип 4. Диспластикалық тип
Гипертимді тип Циклоидті тип Лабильді тип Астеникалы-невротикалық тип Сензитивті тип Психоастесникалық тип Шизоидті тип Эпилептоидті тип Истероидті тип Тұрақсыз тип Конформды тип
Ұлттық мінез адамдардың тарихи қалыптасқан бірлестігі мен ірі топтары болып саналатын этностың, ұлттың, халықтың өмір тіршілігі мен әлеуметтік жағдайының тұтастығы арқылы танылады. Отансүйгіштік. Халқымыз кір жуып, кіндік кескен атамекенін аялап, елінің тілі мен мәдениетін, әдебиеті мен тарихын, біртуар аяулы перзенттерін мақтан тұтып, қадірлеп-қастерлеуді ұрпағына аманат еткен. Намысқойлық. Бұл әр этностың өз халқының ар-ожданын, имандылық қадір-қасиетін көздің қарашығындай сақтай білуінен, қажетті жерінде бұл үшін жанын пида етуден көрінетін қасиет. Шешендік. Халқымыздың жайсаң психологиясын аса биіктен көрсететін ұлттық ерекшеліктерінің бірі – суырып салма шешендік. Бейнелі, астарлы, тұспалдап айтатын шешендік сөзге аса үйір халықпыз Әдептілік. Бұл халқымыздың ұлттық психологиясының өзегі имандылық пен адамгершілігінің басты белгісі, оның ғасырлар бойы қалыптасқан қоғамдық санасының практикалық көрінісі, барлық кісілік қасиеттердің жиынтығы.
Нышан – қабілеттердің дамуына негіз болатын жүйке жүйесінің ерекшеліктері. Қабілет дегеніміз - белгілі бір іс-әрекет түрін сапалы орындаудың алғышарты болып табылатын адамның жеке психологиялық ерекшеліктері. Жалпы Арнайы Кәсіби
Тұлғаның даралық психологиялық ерекшеліктері Іс-әрекетке қатысымен айқындалады Білім және дағдымен ғана шектелмейді ҚАБІЛЕТ
НЫШАН ДАМУ ШАРТТАРЫ ҚАБІЛЕТ Физиологиялық механизмдер
Жалпы ( ақыл-ой,оқу, коммуникативті ) Арнайы ( математикалық, музыкалық ) Іс-әрекет саны мен сипаты бойынша Қарапайым ( сезім, көз, муз.есту ) Күрделі ( оқу, еңбек, қарым-қатынас ) Құрамы, құрылымы бойынша Іс-әрекетте негізгі рөл атқаратын жетекші Көмекші, қосымша Іс-әрекеттің маңыздылығы бойынша Даму деңгейі бойынша Репродуктивті ( үлгі бойынша әрекет ету қабілеті ) Шығармашылық ( жаңа заттар жасау мүмкіндігі )
Бейімділік, ептілік – қабілеттіліктің көрініс сипатындағы белгілері Дарындылық – адам үлкен жетістікке жете алатын іс-әрекеттің ауқымын анықтайтын жалпы қабілеттердің даму деңгейі. Талант – бұл арнайы қабілеттердің дамуының жоғары деңгейі. Данышпан – қабілетті адамның қоғам өмірі үшін ерекше маңызды шығармашылық іс-әрекетте жоғары нәтижелерге қол жеткізуі
Дарындылық - адам үлкен жетістікке жете алатын іс-әрекеттің ауқымын анықтайтын жалпы қабілеттердің даму деңгейі. Талант- бұл арнайы қабілеттердің дамуының жоғары деңгейі. Т алант жоғары деңгейдегі жетістіктерге жету мүмкіндігімен сипатталады, бірақ адам қол жеткізген шегінде қалады. Д арынды адам тиісті қызмет түрін оңай игереді, оның орындалуына шеберлік, әсемдік әкеледі, сапалы орындауға қол жеткізеді. Д анышпан - бұл қабілеттер дамуының ең жоғары деңгейі - жалпыға да, жекеге де. Данышпандық туралы адам қоғам өмірі үшін ерекше маңызды шығармашылық қызметтің осындай нәтижелеріне қол жеткізген кезде ғана айтуға болады. Данышпанды сонымен қатар « ұзақ жылдар бойы басқа адамдарға айтарлықтай әсер ететін үлкен жұмыс жасаған » адам деп атайды.
Адамның табиғи қасиеті ретінде темперамент дегеніміз не? Темпераменттің физиологиялық негізі неде ? Темпераменттің әр түрінің артықшылықтары мен кемшіліктері қандай ? « Мінез » ұғымының мәнін кеңейтіңіз. Мінездің типтік ерекшеліктері туралы не білесіз ? К.Леонгард ұсынған мінез акцентуациясының тұжырымдамалары туралы айтып беріңіз ? Мінез бен темпераменттің өзгешеліктері мен өзара байланысын түсіндіріңіз. « Бейімділік » және « қабілеттер » терминдеріне анықтама беріңіз. Қабілеттердің қандай түрлерін білесіз ?
Психология индивидуальных различий / Под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер, В.Я. Романова. – 3-е изд., перераб. и доп. – М.: АСТ: Астрель, 2008. – 720 с. Руденко А.М. Психология в схемах и таблицах: учебное пособие. – М: Феникс, 2016. – 379 с. Рубинштейн, С. Л. Основы общей психологии / С. Л. Рубинштейн. - Санкт- Петербург [и др.] : Питер, 2015. – 705 с. - (Мастера психологии). Столяренко Л. Д. Психология личности : учебное пособие по специальности "Психология" и рабочая программа по курсу "Психология личности" / Л. Д. Столяренко, С. И. Самыгин.? Изд.3-е. Ростов-на-Дону : Феникс, 2014. 574 с.
Байжуманова Бибианар Шаймерденовна пс.ғ.к., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, психология кафедрасының доценті E-mail: bibianar.bayzhumanova.70@mail.ru m.phone : +77018153467
