№ 19 дәріс 28.10. 2020 жыл КМ 11 « Жануарлардың жұқпалы ауруларын диагностикалау » Оқытушы: Булат Кабланович Балабаев
Тiрi дүние жүйесiнде бактериялар клеткалылар империясына, Прокариоттар дүние тармағына немесе Бытыраңқылылар (Монера) дүниесiне жатады. Молекулалы-биологиялық зерттеулерге байланысты бактерияларда екi дүние тармағын: Архебактериялар және Эубактериялар (Серавин, 1991) немесе үш дүние тармағын: Архебактериялар, Эубактериялар және Оксифотобактериялар (Мамонов және т.б., 1992) қарастырады. Бактерияларды микроскопиялық ядросы жоқ организмдердiң тобы ретiнде және ескi оқулықтардағы бактерияны бiр бактериялар дүние деңгейiнде қарастыру, қазiргi кезде ескiрген. Л.Н. Серавиннiң (1991) пiкiрiнше, бактериялар - бұл ерекше клеткаға дейiнгi (прокариотты) бактериоидты деңгейлi құрылысы бар организмдер, оның құрылысы: процитке, процит отарына, полипроциттерге бөлiнедi. Бактериялар бiздiң планетаның қарапайым организмдерi болып табылады, олар құрылысы және тiршiлiк ету процестерi бойынша әртүрлi болып келедi
Бактериялар – ядросыз, микроскопиялық б i р клеткалы организмдер ( құрылымның прокариоттық тип i). Бактериялардың тұқым қуалау материялы ( нуклеоид ) цитоплазмада орналасқан сақина тәр i зд i нуклеин қышқылымен ( ДНК ) бер i лген. Бактериялардың нуклеин қышқылындағы гендерд i ң саны адам клеткасындағыдан 500 есе аз. Бактерия клеткасы жарғақшамен қоршалған. Оның i ш i нде с i лемейл i капсуланы, клеткалық қабықшаны, және цитоплазмалық жарғақшаны керуге болады.
Клеткалар б i р i гу ерекшел i ктер i н i ң түрлер i жағынан б i рнеше топқа бөл i нед i: шартәр i здес – кокктар, жұп байланысқан кокктар – диплококктар, ж i п тәр i здес стрептококктар, жүз i м шоғы тәр i здес – стафиллококктар, ж i п тәр i зд i – таяқшалар мен бациллалар, спиральд i и i р i лген – спириллалар, ұзын, қатты иреленген - спирохеттер. Кейбiр бактерияларда қозғалыс органоидтары талшықтары болады. Спораның түзiлуi тек кейбiр бактерияларға ғана тән, мысалы клостридиуль бациллалары.
Боялған препараттың дайындалуы келесі кезеңдер арқылы өтеді: жағыңды дайындау, кептіру, фиксациялау, бояу.
Жағынды дайындау Майсыздандырылған зат әйнегінің астына қарындашпен d – 10 – 15мм болатын шеңбер сызады. Бактерия дақылын алардың алдында бактериологиялық ілмекті от жалынында шоқтанғанша қызыдырып аламыз, ілмекті сабынан оң қолымен ұстайды. Дақылы бар пробирканы сол қолға дақыл бетімізге қарайтындай етіп ұстаймыз да, оң қолдың кішкентай бөбек және шылдыр шүмек саусақтарымен (4,5) тығынын алақанға қысып ұстап пробирка аузын от жалында бір өткізіп өңдеп, ішіне ілмекті енгізіп зерттеу затын алады; ілмекті абайлап шығарып, пробирканың аузын өңдеп, тығыны мен тығындап жабады.
Егер препаратты тығыз қоректік ортада өскен бактерия дақылынан дайындасақ, онда зат әйнегіне алдымен 1 тамшы физиологиялық ерітінді тамызамыз. Алынған дақылды бірыңғай бағытпен, айналдырып отырып шеңбердің ішіне жағып шығамыз, ілмекті дереу от жалынында өңдеу керек. Бұл кезде тірі микроорганизмдермен жұмыс жасалып жатқанын естен шығармау керек, икемсіз қимылдар зерттеу затының қолды жіне айналадағы заттарды ластауына әкеледі.
. Жағындыны ауада немесе от жалынының жылы лебінде кептіруге болады.Жағымдыны фиксациялау үшін зат әйнегін (жағымдысы жоғарыда) от жалынының үстінен ұш рет өткізеді. Фиксация кезінде микроорганизмдер зат әйнегінің бетіне жабысып, өледі, өңдеулер кезінде шайылып кетпейді. Аса ұзаақ қызыдыру жасуша құрылысын бұзуы мүмкін.Бұлай фиксациялаған кезде бактериялардың формалары, споралары, болютин дендері сақталады, бірақ бұл әдістері қаннан дайындалған, ағзалардан отпечатка – жағымдыларды дайындаған кездерде талшықтарды анықтауда қолдануға болмайды. Бұл кездерде фиксацияны этиль спирттерінде (20мин), Никифороф қоспасында (сприт пен эфирдің мөлшері біркелкі-20мин), Салқын ацетонда жүргізеді.
Қарапайым және күрделі бояу әдістері. Қарапайым бояу әдістерін ммикроорганизмдердің формаларын анықтау үшін қолданады. Бұл кезде жағымдыларды қандай да бір бояумен бояиды. Негізгі бояулардың ішінде көбінде негізгі, фенолды фукцинді, сафранилді, бейтарапты қызғылт, безуви, генциан күлгін қолданылады. Қышқыл бояулардын – қышқыл фуксин, эозин, қызыл канго, эритрозин
Күрделі бояу әдістерін жасуша құрылыс мен микроорганизмдердің дифференциациясын жасауда қолданылады. Күрделі және сонымен бірге универсалды бояу Грамша бояу әдісі. Соған бойланысты барлық микроорганизмдердің грамм оң және грамм терістерге бөлінеді.
Боялған микрорганизмдерді зерттеу. Микрорганизмдердің боялған денелері препараттың жалпы фонынан ерекшеленіп тұрады да ол зерттеу объектісіндегі микроб пейзажының құрамын болжамдауға, дақылдың тазалығын, микроорганизмдердің морфологиялық ерекшеліктерін (пішінін, мөлшерін, спораларының боуын, талшықтарын, капсулаларын) анықтауға мүмкіндіктер береді.
Клеткалық қабықша муреиннен тұрады. Клеткалық қабықшалардың бояғыштармен бояу қаб i лет i не қарай грамм оң және грамм тер i с деп ажыратады ( бұл әд i с дат ғалымы Грамм ұсынған ). Грамм оң бактериялардың муреин қабақшасына басқа заттардың – полисахарид және ақуыздардың молекулалары енд i р i лген, ал грамм тер i с бактерияларда клеткаларының қабықшаларына ерекше қасиет берет i н муреин үст i нде липидтер қабаты ( майтәр i здес заттар ) орналасқан. Кейб i р бактериялардың плазмалық жарғақшасы клетканың i ш i не майысып, фотосинтезбен тыныс алуда қатысатын ферменттерд i ң нег i здер i н құрайды. Бактериялардың цитоплазмасында клетка органоидтарынан тек рибосомалар ғана бар. Эукариот клеткаларына тән органоидтар ( ядро, митохондриялар, пластидтер, Гольджи аппараты ) бактерияларда болмайды.
Грамм теріс бактериялардың жасуша қабығында диаминопимилен қышқылы болады. Грамм оң микробтардың жасуша қабығында пефтидогликан көп, ол көпқабатты және жасуша бетінде магний йиодтарын тұрақтандыратын тейхой қышқылдарымен байланысқан. Сонымен бірге грамм оң бактериялардың беткі қабатында прибонуклеин қышқылының магний тұздары орналасады. Бұл спирттен бірнеше иқайтара өңделген кезде бұзылмайтын белокпен генцианвиолетқен және йодпен тұрақты химиялық кешен түзеді
Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет !!!
