Қазақстан Республикасының 30 б ə секелі елдердің қатарына енуге ұмтылуы, Ə лемдік Сауда Ұйымына енуі, Еуразиялық экономикалық одаққа мүше болуы отандық ауыл шаруашылығы үшін үлкен сын. Өйткені ауыл шаруашылығы Қазақстан экономикасының негізгі салаларының бірі ж ə не қоғамның экономикалық ж ə не қоғамдық-саяси тұрақтылығын анықтайтын факторы болып табылады. Сондықтан да аграрлық сектордың дамуы мемлекет үш i н экономикалық ж ə не ең бастысы ə леуметт i к негізде стратегиялық жағынан маңызды. Нарықтық экономика жағдайында Қазақстан Республикасының ə леуметтік-экономикалық дамуын нығайту үдерісі өндірістің, ə сіресе ауыл шаруашылығының тиімділігін тұрақты ə рі бекем арттыру үшін шаруашылық жүйенің түбегейлі қайта құрылуын талап етеді. Қазіргі таңда отандық экономиканы қайта құру кезінде бірқатар м ə селелер туындады. Ə сіресе Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін анықтайтын аса маңызды стратегиялық қызмет саласы ретінде агроөнерк ə сіп өндірісінің тиімділігін арттыруға елеулі назар аударылды. Қазіргі уақытта агроөнерк ə сіп к ə сіпорындары шаруашылық механизмнің жетілмеуінен, коммерциялық ақпараттың жеткіліксіздігінен, сыртқы орта факторларының ( тұтынушылардың іс - ə рекеті, нарықтық конъюнктураның өзгеруі, жаңа тауарлардың пайда болуы т.б.) ə лсіз талдануынан ж ə не нарықта жұмыс істеу т ə жірибесінің жоқтығынан тұрақсыз шарттарда ə рекет етіп келеді. Сондықтан ауыл шаруашылық өнімін тұтынушыға дейін тиімді жеткізуге бағытталған ғылыми зерттеулер өзекті м ə селелердің бірі болып келеді.
Ауыл шаруашылығын дамытуға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар, оның ішінде «Агробизнес — 2020» бағдарламасы [1] отандық ауыл шаруашылығы өнімінің б ə секеге қабілеттілігін ж ə не азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жиынтығын қамтиды. Бірақ саладағы еңбек өнімділігінің төмен деңгейі, қолданылатын технологиялардың жетілмеуі, ауыл шаруашылығы өндірісінің ұсақтығы оны кең көлемде дамуға мүмкіндік бермей отыр. Ол үшін ауыл шаруашылығы қолда бар материалдық, еңбек ж ə не басқа да ресурстарды экологиялық талаптарға с ə йкес толығымен қолдануды қамтамасыз ету керек [2]. Қазіргі жағдайда экономиканың аграрлық секторындағы экономикалық агенттердің мүдделерін үйлестіру, көбінесе оларды нарықтық ж ə не мемлекеттік реттеу нысандарын пайдалана отырып жүзеге асырылатын ынталандыру арқылы қол жеткізіледі. Мемлекеттің ауыл шаруашылығын реттеу ə дістері экономикалық тепе- теңдікті сақтаудан, ауыл шаруашылығы өндірісін өндіруден ж ə не қайта өңдеуден, сонымен қатар шикізат пен азық-түліктің объективті қажеттілігінен туындаған. Өйткені ауыл шаруашылық өнімдері кез келген мемлекеттің экономикалық ж ə не ə леуметтік тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған. Сол себептерден экономиканың ауыл шаруашылық секторын мемлекеттік реттеу қажеттілігін екі топқа бөлуге болады : ауыл шаруашылығы өндірісінің өзіндік ерекшеліктері бар. Басқа салаларға қарағанда, т ə уекелдік сипатының ( құрғақшылық, су тасқыны ж ə не т.б.) болуымен, ауыл шаруашылығына деген сұраныс пен ұсыныстың ауытқымалығымен, техникалық үдерістің жылдамдығымен ілесе алмауымен сипатталады ; ауыл шаруашылығы нарығы қызметін реттеу механизмінің жетілмеуі. Ауыл шаруашылығы өндірісіне үстемдік бағаны енгізуді бақылаумен, қоршаған ортаны қорғаумен, табиғи ресурстарды тиімді қолданумен ерекшеленеді.
Экономикада ауыл шаруашылық секторды мемлекеттік реттеу жұмыстарын қалыптастыру ə р түрлі кезеңдер бойынша жүргізіледі. Ең алғашқы қадам бұл мемлекеттің қандай күрделі кезеңдерде болсын, сонымен қатар қаржылық дағдарыс кезінде ауыл шаруашылық секторына деген қарым - қатынасын анықтау [3]. Аграрлық сектор саласында мемлекет тарапынан қолданылатын шараларға экономикалық агенттер арқылы сараптама жасау. Қойылған мақсаттар арқылы ауыл шаруашылығының даму қажеттілігі анықталады, ал бюджеттік мүмкіншіліктер арқылы мемлекеттік реттеу құралдарының тізімі бекітіледі. Аграрлық сектор саласын қалыптастыру барысында негізінен тиімді аймақтардың ғылыми жүйесі зерделенеді, яғни қолданыстағы құралдардан ə сер алу элементтерін айқындау керек : ауыл шаруашылық салалары, ауыл шаруашылық саласын өндірістік қамтамасыз ету, өнерк ə сіп саласын жетілдіру, ауыл шаруашылық тауарларын жеткізу ж ə не сақтау орындарын қарастыру, тауарларды соңғы тұтынушыға дейін жеткізу. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығы экономика саласында ерекше орын алады. Ауыл шаруашылығының дамуынан мемлекетің азық түлік қауіпсіздігі ж ə не халықтың ə леуметтік экономикалық жағдайы өзгереді. Ауыл шаруашылығының Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) қалыптастыруда 6 % мөлшері кездеседі (1-сур.). Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығын жетілдіруде ж ə не жандандыруда кең көлемде ресурстар кешеніне ие болып отыр, олардың қатарына мал шаруашылығын дамыту, көкөніс өнімдерін, мақта өсіру, егін жай өнімдерін саралау жатқызылады. Еңбек өнімділігін арттыру ж ə не егін жайдың құнарлық сапасын жақсартуда көптеген мүмкіншіліктер кездеседі, яғни ресурстарды тиімді қолдану ж ə не егіс алқаптарының көлемін көбейту.
Қазақстанда шағын к ə сіпкерліктің дамуына, қоғамның тұрақтылығының негізіне ж ə не мемлекеттің экономикасына ə рқашан тұрақты түрде көп көңіл бөлінуде. Бұл негізінен көптеген м ə селелерді шешудегі мемлекеттің нақты қызметтерінің н ə тижелерімен байланысты. Олардың қатарына, біріншіден, мемлекет шағын к ə сіпкерліктің дамуы арқасында қоғамдық тұрақтылықтың негізін салатын орта буынды қалыптастыру м ə селесін шешеді, екіншіден, халықты жұмыспен қамту м ə селесін реттейді, үшіншіден, жалпы ішкі өнімнің өсуіне септігін тигізеді. Шағын к ə сіпкерліктің дамуының негізін ауылдық жерлерден байқауға болады. Ауыл шаруашылықпен айналысатын кез келген аймақтарда шаруа қожалықтарының құрылуын ж ə не қалыптасуын байқауға болады, сонымен қатар осы шаруашылықтардағы, яғни жылдан жылға өсімдік ж ə не мал шаруашылықтарындағы материалдық-техникалық базаның нығаюын байқауға болады. Қазіргі таңда ауыл шаруашылық саласында Қазақстанда бұрын-соңды болмаған экзотикалық өнімдер дайындау, страус өсіру жұмыстары ж ə не қоян өсіру салалары дамып келуде. Аграрлық саладан басқа, к ə сіпкерлер ауылдық жерлерде ə р түрлі бағыттағы қызметтер түрлерін қарастыруда, мысалы : бөлшек сауда саласында, күнделікті сұраныс көп болатын тауар түрлерін шығару, қызмет саласы ( киім тігу, өнерк ə сіп техникасын жөндеу, көлік саласындағы қызмет түрлері ).
Жоғарыда аталып өткендей, алдымызда ел i м i здег i агробизнест i ң б ə секелест i к жүйес i н қалыптастыруды шешу м i ндет i тұр. Ол үш i н заң акт i лер i н i ң, б i р i нш i кезекте, Жер, Су ж ə не Орман кодекстер i н i ң қалтқысыз орындалуын қамтамасыз ету қажет. Д ə нд i дақылдар нарығын реттеу жөн i ндег i мемлекетт i к саясаттың ти i мд i л i г i н арттыру керек. Ауыл шаруашылығы өн i мдер i н қайта өңдеуд i ж ə не өн i м сапасын арттыруды жаңғыртуға ерекше назар аударылғаны жөн. Қаз i рг i заманғы аграрлық ғылымды дамытуды да естен шығаруға болмайды. Ауылдық жерлердег i кедейш i л i кт i жою үш i н шағын несиелер беру жұмысын кең i нен өр i стету қажет, оның үст i не ол өз i н i ң өм i ршеңд i г i н көрсете де б i лд i. Осы жылдан бастап ауылдық аумақтарды дамытуға арналған мемлекетт i к аграрлық саясат бағдарламасы i ске қосыла бастады. Ауыл шаруашылығы Қазақстан экономикасының негізгі салаларының бірі болып табылады. Аграрлық сектордың даму деңгейі қашан да қазақстандық қоғамның экономикалық ж ə не қоғамдық - саяси тұрақтылығын анықтайтын факторы болып келді ж ə не ə лі де солай. Республика экономикасы дамуының басым бағыттарының бірі бола отырып, ауыл шаруашылығы аса зор ə леует пен үлкен қорға ие. Қазақстанның ə р түрлі климаттық жағдайлары қоңыржай жылы белдікте барлық дерлік дақылдарды өсіруге ж ə не мал шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасында аграрлы өндірісті дамыту үшін келесі шаралар кешенін қарастыру ж ə не қалыптастыру қажет : аграрлы сектор экономикасын ұйымдық-құқықтық объект ретінде қалпына келтіру керек, сонымен қатар ауыл шаруашылық министрлігінің құзыретін ұйымдастырушы ж ə не координаторлық ролін жоғарылату ; аграрлық секторды қаржыландыру кезінде республикалық бюджеттен бөлінген қаражаттарды мемлекеттік бағдарламалар аясында қажетті түрде тиімді қолдану жұмыстарын орындау, сонымен қатар бюджеттің мүмкіншілігіне қарай реттеу ; ауыл шаруашылығын дамыту барысында қаржылық тұтқаларды іс -т ə жірибеде қолдану шараларын жетілдіру қажет, олардың қатарына ауыл шаруашылық саласында несиелік серіктестіктерді құру ж ə не ауыл шараушылық тауарлар өндірушілерін мемлекеттік несиелендіру жұмыстары жатқызылады ; ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін қызметін жақсартуда бюджеттік көмек көрсету жұмыстарын ұйымдастыру ж ə не солардың маңайында басқа да к ə сіпорындарды ашу жұмыстарын қарастыру ; аграрлы секторды мемлекеттік қолдау жүйесін жетілдіру жұмыстарын ə рі қарай жалғастыру, яғни, қайтару қорларын қалыптасыру арқылы қаржыландыру ; лизингтік қор құру, жеңілдетілген несие беру қоры, республикалық ж ə не аймақтық жерлерде азық-түлік қорларын құру.
Ауыл шаруашылығы
ауылшаруашылық және өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру түрлерін сипаттайды (қазақстандық компонентті қосымша қамту негізінде); ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп салаларын жоспар бойынша сипаттайды ауылшаруашылық және өнеркәсіп өндірісін орналастыру факторларын талдайды
Ауыл шаруашылықтың тұтынушылық, тауарлы түрлеріне жіктейді; Қазақстанның өнеркәсіп орындарының табиғи, шикізаттық, көліктік, энергетикалық, тұтынушылық факторларын талдайды; шаруашылық түріне өздері құрастырған жоспар бойынша талдайды Жетістік критерийлері:
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістің екінші жетекші саласы. Бұл салада шамамен 1,3 млрд адам жұмыс жасайды. Ауыл шаруашылығының 50 түрлі типтері бар. Және жалпы 2 топқа бөлінеді : тауарлық және тұтынушылық.
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістегі өнеркәсіптен кейінгі жетекші сала болып табылады. Әлемдік ауыл шаруашылығының үлесі жайлы келесі ақпараттардан көруге болады : - әлемнің 50 % жуық эбх ауыл шаруашылығында жұмыс жасайды. Жалпы саны 1,3 млрд. адамды құрайды. в мировом валовом продукте доля сельского хозяйства составляет около 10 % (вспомните, а какова доля промышленности в мировом ВП); 1970 ж ауыл шаруашылығы әлемдік экспортта 20 % құраса, 1990 жылдардың соңына қарай бұл көрсеткіш 10 % дейін төмендеді. Ауыл шаруашылығында жұмыс жасайтын елдердің үлесі. ( барлық жұмыс жасайтын халықтың ішіндегі пайызы ) Елдер Ауыл шаруашылығында жұмыс жасайтындар Елдер Ауыл шаруашылығында жұмыс жасайтындар АҚШ Канада Ресей 3 % 4 % 14 % Польша Китай Танзания 25 % 60 % 85 % Картадан қара Дүниежүзінің ауыл шаруашылығы географиясы
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ТИПТЕРІ ТАУАРЛЫҚ ТҰТЫНУШЫЛЫҚ ИНТЕНСИВТІ ЖЕР ӨҢДЕУ ИНТЕНСИВТІ МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ Бұл типке құрамында жалданған жұмысшылары бар және машиналарды, түрлі тыңайтқыштарды қолданатын және ішкі, сыртқы саудаға бағытталған ірі, үлкен плантациялар, фермалар жатады. СОҚАМЕН ЖЕР ӨҢДЕУ ЖАЙЫЛЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КӨШПЕЛІ МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ Бұл типке тек қана отбасының тамағын қамтамасыз ете алатындай аз тауарлы ауыл шаруашылығы жатады.
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ТИПТЕРІ ТАУАРЛЫ ТҰТЫНУШЫЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕ Тауарлық типте техниканың дамыған түрлері, соңғы нұсқалары қолданады. Мысалы, АҚШ-да бір фермер 50-70 адамды тамақтандыра алады. Бұл типке ауыл шаруашылығының ұсақ салалары, ал техникаларына соқа, кетпен және т.б жатадаы.
Тауарлы а/ш Венн диаграмасы Тұтынушылық а/ш
Жасыл төңкеріс - дәнді дақылдардың өнімдерін жоғарлату мақсатында және астықты көбейтетін жаңа әдістерді а/ш е ң гізу. Мексикада 1950 жж. басталды және 60-жж. күріш пен бидайдың жаңа мол астықты сорттары « Үшінші әлемнің » көптеген елдерінде жасала бастады
Жер шарында шамамен 1,3 млрд адам ауыл шаруашылығында жұмыс жасайды. Жан басына шаққандағы агрокешеннен бастапқы орындағы елдер : Греция, Швейцария, Дания, Финляндия, Норвегия.
А/Ш ӨНДІРУДЕН БАСТАПҚЫ ЛИДЕР АЙМАҚТАР «Ауыл шаруашылығы» картасына анализ жасаңыз. Жан басына шаққандағы ауыл шаруашылығы өндірісі бойынша қай аймақтар лидер болып табылады ? АҚШ пен Канада Бразилия мен Аргентина Шетелдік Еуропа Аустралия Жапония
Картаға талдау жазыңыз. Ауыл шаруашылығындағы эбх қай аймақтарда жоғары дәрежеге ие ? Дамушы елдерде эбх 30% ауыл шаруашылығында жұмыс жасайды. Осы картаны дж саяси картасымен сәйкестендіріңіз және картаға а\ш жұмысшылар 80 % жоғары аймақтарды белгілеңіз
« Жасыл төңкеріліс » түсінігі « Жасыл төңкеріліс » түсінігі ХХ ғ.60 ж кең тарала бастады. Ол ауыл шаруашылығының ғылым мен техника негізінде қайта қалыптасуы нәтижесінде пайда болды. Бұл жолды ең алғаш 50 жылдаыған елдер бастан кешірді. Кейінірек бұл процесс дамушы елдерде де кең таралды. «ЖАСЫЛ РЕВОЛЮЦИЯ» ҚҰРАМЫНА 3 КОМПОНЕНТ КІРЕДІ. I II III Ауыл шаруашылығында тез пісетін сұрыптар пайда болды. Құнарлы мал шаруашылығы болды. Суарудың кең таралуы. Ауыл шаруашылығының индустриалануы,, заманауи техниканың а\ш кең қолданысқа ие болуы.
ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫ Өсімдік шаруашылығы – дж ауыл шаруашылығындағы басты сала. Өсімдік шаруашылығының құрамындағы салалары : - дәнді дақылдар өндіру ; қантты дақылдар өндіру ; майлы дақылдарды өндіру ; тағамдық емес немесе техникалық дақылдарды өндіру ; - Жемісті дақылдарды өндіру
ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР Өсімдік шаруашылығының саласы ; Мәдени өсімдіктерді өсіру.
Өнімдерді жинау бойынша қай мәдени өсімдіктер жетекші ? Диаграмма. Мировое производство продовольственных культур.
ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР ШАРУАШЫЛЫҒЫ Дәнді дақылдардың 55% тамақ өнімдеріне қолданылады, ал 45% жемшөп (фуражный) ретінде қолданылады. Дәнді дақылдарға бидай, күріш, жүгері, арпа, қара бидай, сұлы, тары, ақ жүгері (пшеница, рис, кукуруза, яч-мень, рожь, овес, сорго, просо). Жер көлемі бойынша 3 ірі дәнді дақылдар : бидай, күріш, жүгері. Рис. 1. Дәнді дақылдардың егіс алаңдары %. Бидай өндірудегі лидер елдер Күріш өндірудегі лидер елдер Жүгері өндірудегі лидер елдер Қытай, АҚШ, Үндістан, Ресей, Франция. Китай, Индия, Индонезия, Бангладеш, Вьетнам. США, Канада, Бразилия, Мексика, Франция. 15 % дәнді дақыл әлемдік нарыққа түседі. Басты экспорттаушы елдер : Канада, США, Аргентина, Австралия, Франция. Мьянма, Таиланд. США, Франция, Канада.
млн. га Ауыл шаруашылығы салаларының жалпы аудандары Дәнді дақылдар дж. ½ бөлігін құрайды. Ал дәнді дақылдарды өндіру жылына 2 млрд. т. жетті.
Страна Валовой сбор, млн. тонн На душу населения, кг Китай 440 370 США 340 1350 Индия 220 250 Россия 85 570 Франция 60 1000 Индонезия 60 270 Канада 50 1700 Бразилия 50 320 Украина 35 680 Турция 30 470
Бидай б.з.д 5-6 мың жылдықта Алдыңғы Азияда пайда болған. Ұлы географиялық ашылулардан кейін басқа елдерге жіберіле бастады. Күріш – б.э.д 5 мың ж бұрын Қытайда пайда болды. Ұлы географиялық ашылулар кезінде күріш Америкаға жіберіле бастады. Жүгері бұл Америкадан Европаға жіберілді
Бидай Кукуруза Күріш елдер Жалпы түсім, млн. тонн елдер Жалпы түсім, млн. т елдер Жалпы түсім, млн. т Китай 110 США 250 Китай 195 Индия 70 Китай 105 Индия 120 США 70 Бразилия 32 Индонезия 50 Россия 35 Мексика 20 Бангладеш 28 Франция 34 Франция 13 Вьетнам 26 Канада 25 ЮАР 12 Таиланд 21 Австралия 20 Индия 10 Мьянма 21 Германия 20 Аргентина 10 Япония 15
Елдер Жалпы түсім, млн. тонн Китай 180 Индия 132 Индонезия 49 Бангладеш 34 Вьетнам 32 Мьянма 30 Таиланд 25 Филиппины 13 Япония 11 Бразилия 10
Күріш экспорттайтын негізгі елдер – Таиланд, Индия, Пакистан, Италия. Жүгері – Мексикада дүниеге келген. Негізгі өндірушілер АҚШ ( жүгері белдеуі Жоғары көлдердің оңтүстігі, әсіресе Айова штаты). Сонымен қатар Қытай және Бразилия
Страна Валовой сбор, млн т США 250 Китай 105 Бразилия 32 Мексика 20 Франция 13 ЮАР 12 Индия 10 Аргентина 10 Румыния 9 Италия 8
США, Китай, Бразилия. Наибольший экспорт зерна осуществляют: США, Канада, Австралия, Франция, Аргентина.
Майлы дақылдардың ішіндегі аса маңыздылары : соя (США, Бразилия, Китай), подсолнечник (Украина, Россия, Балканские страны), арахис (Индия, страны Западной Африки), олива (страны Средиземноморья).
Рис. 2. Қант қызылшасы. Рис. 3. Қант құрағы. ҚАНТТЫ ӨСІМДІКТЕР Қантты дақылдардың негізгі екі түрі бар: 65% Қант құрағынан алынады ; (сахара производят из сахарного тростника) 35% Қант қызылшасынан алынады ; (сахара производят из сахарной свеклы) Қоңыржай белдеуде Франция США ФРГ Украина Россия Субтропиктік белдеуде : Бразилия Индия Куба Китай Пакистан Негізгі өндірушілер Қантты экспорттайтын негізгі елдердің қатарына : Бразилия, Таиланд, Австралия, Куба, Франция, Украина.
қант құрағы (сахарный тростник ) - Бразилия, Куба, Индия, Китай Қант қызылшасы (сахарная свекла) - Украина, Россия, Франция, ФРГ, США.
Әлемде жылына 120 млн. т. Қант өндіріледі : оның 2/3 бөлігі қант құрағынан, ал 1/3 бөлігі қант қызылшасынан алынады. Қант құрағының отаны – Бангладеш, бірақ қант құрағын оның екінші отаны Америкада, субтропиктік және тропиктік белдеулерде көп өндіреді. Қант қызылшасының отаны – Евразияның қоңыржай белдеу, ең алғашқы қант зауыты – Германияда пайда болды. Оның басты өндірушілері – Россия, Украина, Шетелдік Европа елдері мен Солтүстік Америка елдері болды.
Родина чая – Китай, и теперь 4/5 мирового сбора чая дают страны Азии, особенно Индия, Китай и Шри-Ланка. Родина кофе – Африка, а 2/3 его сбора дают страны Латинской Америки, особенно Бразилия и Колумбия. В Латинской Америке преобладает кофе сорта « арабика », в Африке и Азии – « робуста » (быстрорастворимый кофе). Родина какао – Америка, но теперь основные его производители находятся на Гвинейском побережье Африки ( Кот-д′Ивуар, Гана, Бразилия).
шай (Үндістан, Китай, Шри-Ланка, Кения), кофе (Бразилия, Колумбия, батыс Африка елдері - Кот-д-Ивуар какао (Гана, Бразилия).
Техникалық өсімдіктерді өсіру
Мақта (Хлопчатник) : (Китай, Үндістан, Пәкстан, Өзбекістан ), (АҚШ, Бразилия, Аргентина, Мексика), тұтынушылар – шетелдік Еуропа, Жапония, О-Ш Азия. Зығыр (Лен): производители и потребители Ресей мен Беларусь. Табиғи каучук: өндіретін – Индонезия, Малайзия, Таиланд; тұтынушылар –шетелдік Еуропа и Жапония. Темекі (Табак) : производители – Китай (2,7 млн. тонн), США, Индия, Бразилия, страны СНГ; потребители: развивающиеся страны, поскольку в развитых ширится массовое движение против курения. Наркотические растения: производители – страны «золотого полумесяца» (Пакистан, Афганистан, Иран), страны «золотого треугольника» (Таиланд, Лаос, Мьянма), Колумбия и США.
ТАҒАМДЫҚ ЕМЕС (ТЕХНИКАЛЫҚ) ӨНІМДЕР техникалық өнімдер басқа өнеркәсіп салаларына шикізат үшін өндіріледі. Техникалық өнімдерге : талшықты (волокнистые) заттар : (хлопчатник, лён, сизаль, джут), гевея (источник натурального каучука), табак. Аса маңыздысы мақта болып табылады. Мақта өндіруден 1 орын – Азияда, 2-ші Америка, 3-ші Африка. Зығыр өндірудің 70% Ресей мен Белоруссияға келеді. Ал табиғи каучуктың 85% Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне тиесілі. Әсіресе Тайланд, Индонезия және Малайзия елдері өндіреді. Карта. «Главные районы производства во-локнистых куль-тур и натураль-ного каучука в ми-ре».
Техникалық мәдени өсімдіктерге мақта да жатады : өндіру көлемі 18 819 млн. т, Китай, США, Индия, Пакистан, Узбекистан, латын Америка мен Африканың кейбір елдері ; Табиғи каучук на 85% О-Ш Азия (Малайзия, Индонезия, Таиланд).
МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ — әлемдік ауыл шаруашылығындағы екінші жетекші сала болып табылады. Бұл саланың құрылымын бірнеше салааралық топтарға бөлеміз: Мүйізді ірі қара сиыр ; қой ; ешкі;шошқа ; жылқы ; түйе ; және құс шаруашылығы, ара шаруашылығы;
Производство мяса Всего, млн. т Чел. кг Животного масла Всего, тыс. т Чел. кг Молока Всего, млн. т Чел. кг США 31 125 Россия 850 6 США 67 270 Китай 28 25 Германия 700 10 Индия 55 65 Россия 10 60 Франция 565 10 Россия 52 350 Германия 8 110 США 540 2,2 Германия 32 450 Франция 6 110 Украина 450 8 Франция 28 490 Бразилия 6 45 Польша 270 7 Украина 24 460 Аргентина 4 125 Нидерланды 180 12 Польша 16 430 Украина 4 75 Чехия 155 10 Великобритания 15 265 Великобритания 3,8 65 Великобритания 140 2,4 Нидерланды 13 900 Япония 3,8 30 Австралия 115 7 Бразилия 13 90 Всего 170 35 Всего 7700 1,5 Всего 550 110
МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ қазіргі таңда мал шаруашылығы көп салалы болып келеді : ірі қара, қой, ешкі, жылқы, ара шаруашылығы, құс шаруашылығы және т.б. Басты үш саласы : - Ірі қара сиыр малы; шошқа шаруашылығы; қой шаруашылығы. Диаграмма. Структура производ-ства мяса в мире. Крупного рогатого скота Овец Свиней Индия 210 Бразилия 163 США 102 Китай 117 Аргентина 52 Австралия 130 Китай 130 Индия 57 Иран 52 Нов. Зеландия 48 Китай 470 США 56 Бразилия 37 ФРГ 24 Россия 20 Таблица. Страны – лидеры по поголовью (млн. голов) :
Қара малдың жалпы саны 4,5 млрд. құрайды.
Регионы Виды скота, млн. голов КРС Овцы и козы Свиньи Мировое поголовье 1280 1700 870 В том числе: СНГ 110 100 55 Зарубежная Европа 120 155 180 Зарубежная Азия 380 700 465 Африка 190 380 20 Северная Америка 115 10 70 Латинская Америка 330 150 75 Австралия и Океания 35 200 5
Молочное направление (густонаселённые районы Европы и Сев.Америки) Мясо-молочное (в районах умеренного пояса с интенсивным С/Х) Мясное (засушливые районы У и С/Т)
Страна Поголовье, млн. голов Индия 210 Бразилия 165 Китай 115 США 100 Аргентина 52 Россия 36 Эфиопия 30 Мексика 27 Австралия 26 Колумбия 25
Страны-лидеры 1.Новая Зеландия 2.Северная Европа 3. Россия 4. Аргентина 5. Бразилия 6. Мексика 7. США( юж. штаты)
Говядина и телятина : Австралия, Германия, Франция, США, Нидерланды, Ирландия, Новая Зеландия, Бельгия, Великобритания
Говядина- Германия, Франция, США, Нидерланды, Венгрия, Дания, Новая Зеландия
Страна Производство Страна Производство Всего, млн т На душу, кг Всего, млн т На душу кг США 71,4 265 Новая Зеландия 11,1 2800 Россия 33,2 226 Италия 10,9 190 Индия 29,6 30 Аргентина 9,7 270 Германия 28,8 345 Австралия 9,7 520 Франция 25,0 430 Турция 8,9 140 Бразилия 21,6 135 Япония 8,6 68 Великобритания 13,9 235 Мексика 8,5 85 Украина 13,8 275 Канада 7,4 255 Польша 11,8 305 Китай 7,4 6 Нидерланды 11,1 710 Испания 6,1 155 ПЕРВЫЕ ДЕСЯТЬ СТРАН ПО РАЗМЕРАМ ПРОИЗВОДСТВА КОРОВЬЕГО МОЛОКА В КОНЦЕ 1990-х г
Страны-лидеры: Австралия Новая Зеландия ЮАР Аргентина Индия Великобритания Испания Турция Китай
Страна Поголовье, млн. голов Австралия 165 Китай 110 Новая Зеландия 65 Россия 58 Индия 52 Турция 40 Казахстан 36 Иран 35 Великобритания 30 ЮАР 30 Аргентина 30
Новая Зеландия Австралия Великобритания
США, Франция, Нидерланды, Бразилия,
½ мирового поголовья свиней приходится на страны Азии. Лидеры: Китай, Япония, Южная Корея, Украина, ФРГ, Франция, Италия, Польша, США
Китай, Нидерланды, Бельгия Дания, США, Канада, Венгрия
Страна Поголовье, млн. голов Китай 350 США 55 Россия 38 Германия 35 Бразилия 33 Польша 20 Украина 19 Мексика 18 Испания 16 Румыния 15
Продукты животноводства Страны-экспортёры Говядина и телятина Австралия, Германия, Франция, США, Нидерланды, Ирландия, Новая Зеландия, Бельгия, Великобритания Свинина Нидерланды, Дания, Бельгия, Китай, Канада, Франция, Германия Баранина и ягнятина Новая Зеландия, Австралия, Великобритания Мясо птицы США, Франция, Бразилия, Нидерланды, Таиланд, Бельгия
Рыболовство – один из древнейших промыслов человечества. В наши дни это важная отрасль мирового хозяйства, обеспечивающая существование 15 млн. человек. Значение этой отрасли определяется, прежде всего, тем, что рыба и рыбопродукты – важнейший элемент сбалансированного питания, источник ценных белков.
Тунец красный
Страна Улов, млн. тонн Китай 36,5 Перу 9,5 Чили 7,6 Япония 6,8 США 5,6 Индия 5,3 Россия 4,1 Индонезия 4,4 Таиланд 3,6 Норвегия 2,8
