Қазақтың ұлттық аспаптары дыбыс ерекшелігіне қарай ішекті-шертпелі, үрмелі, ұрмалы деп бөлінеді. Ішекті-шертпелі аспаптарға домбыра, жетіген, шертер, қылқобыз жатады. Үрмелі аспаптар – қамысты қос сырнай, саз сырнай, үскірік, тастауық, керней, сыбызғы. Ұрмалы аспаптар қатарында кепшік, даңғыра, дабыл, дауылпаз, шыңдауыл, асатаяқ, қоңырау бар.
Домбыра әр өңірде жергілікті халықтың тұрмысына, салт-дәстүріне, ән-жыр, күй мектебі мен өнерпаздардың орындаушылық мәнеріне, шеберлердің ісмерлігіне байланысты әртүрлі пішінде дамып, өзгеріп отырған. Мәселен ән-жыр айтуға арналған домбыраның пернелері 8-9, әрі кеткенде 14-15-ке жетсе, күй домбырасында 20-дан астам перне болады. Олардың құлақ бұрауы да қажетіне қарай (кварта, квинта) өзгертіледі. Домбыра негізінен екі ішекті, кейде үш ішекті болып келеді.
Қобыз – қазақтың ең көне аспаптарының бірі Қобыздың мойны имек, шанағы ожау тәрізді қуыс, бет жағы ашық, ал түбі көнмен қапталады. Қобыздың ішегі мен садақ тәрізді ысқышы жылқының қылынан тағылады. Ертеде қобыз үлкен бүтін кептірілген ағаштан жонып жасалған. Қобыздың екі ішегіне және ысқышына аттың құйрығының қылы тағылады. Соль ішегіне 50-60 шақты, ре ішегіне 60-70 шақты қыл таққан. Қылды қобыздың бойына жететіндей етіп талдап алады, жылы сумен сабындап жуып, екі күндей үй температурасында кептіреді. Содан кейін топтастырып, байлап, қобызға тағады. Тиектің соль ішегі тұрған шеті қобыздың қырына орналасады, ре ішегі тұрған шеті терінің үстінде тұрады.
Жетіген – көп ішекті ұлттық музыкалық аспап. Алайда бұл аспаптың атауына қатысты даулы пікірлер бар. Ғалымдардың бір парасы аспапты "ятагаң", "етиген", "етиге", "джатыған" деп атайды. Қазақ халқының аспапты "жетіген" деп атауы музыкалық аспаптың жеті ішегі болуына байланысты. Жетігеннің пайда болуы жайлы аңызда "ерте заманда жұт салдарынан қайтыс болған жеті баласының құрметіне қу ағашты ойып, сорлы әке әр баласына арнап бір-бір ішек тағып, күй шығарып, балаларын жоқтаған екен.
Сыбызғы – қазақ халқының төл аспаптары қобыз, домбырамен қатар аталатын ұлттық үрмелі саз аспабы. Сыбызғы үрмелі аспаптардың көне түріне жатады. Тарихи деректерде сыбызғының 17-19 ғасырларда қазақ даласында кең тарағаны туралы айтылады.
Орталық Азия халықтарының ең танымал музыкалық аспаптары: уд немесе барбад; танбур; қарсаң; екіжақты; бозук; ділли туйдук, гоша ділли туйдук; гамыш баламан.
Аспаптың айырмашылығы - оның басы кішкентай, мойны ұзын. Сыртқы түрі дутерге ұқсайды. Аспаптың негізі ағаштан жасалған, жаңғақ, тұт, өрік ағаштарынан жасалған. Тамбура үш ішекті, ал ілгектер он алтыдан он тоғызға дейін жібек жіптен тұрды. Бұл аспапта ойнау үшін сұқ саусаққа тағылатын күміс немесе металл кіркөкара қолданылған. «Героглы» деп аталатын эпоста, басқа классикалық шығармаларда сияқты түркімендердің тамбурды қолданғаны туралы айтылған.
Грек аспабы - боузуки және оның ирландша нұсқасы саз мен багламадан алынған. Уд немесе ал-уд, егер сіз бұл құралды арабша атайтын болсаңыз. Еуропалық лютаның аты осы аспаптың арабша атауынан шыққан. Аль-уд - қатал, люте - естисің бе? Кәдімгі удда ешқандай тосқауыл болмайды - менің коллекциямдағы осы үлгідегі фреттер менің бастамам бойынша пайда болды
Рубабтың бес ішегі бар. Олардың алғашқы төртеуі екі еселенеді, әр жұп бірыңғай күйге келтіріледі, ал бас жіп бір. Ұзын мойынның хроматикалық шкаласына сәйкес екі октавалық фреты және былғары қабығы бар шағын резонаторы бар. Мойыннан аспапқа қарай төмен қарай қисайған мүйіздер нені білдіреді деп ойлайсыз? Оның пішіні сізге қошқардың басын еске түсіре ме? Бірақ жақсы форма - бұл қандай жақсы! Сіз бұл аспаптың дауысын естуіңіз керек еді! Ол массивтік мойнымен де дірілдейді және дірілдейді, айналадағы барлық кеңістікті өзінің дыбысымен толтырады.
Жоғарғы жағында қоңырауы бар құбырды зурна деп атайды. Ал оның астындағы аспап дудук немесе балабан деп аталады. Мерекелер мен үйлену тойлары Кавказдағы, Түркия мен Ирандағы зурна дыбыстарынан басталады.
Қорытынды Осымен біз сіздерге қазақ халқынынң және орта азия халықтарының кішігірім музыкалық аспаптарын көрсетіп,олардың мағынасын түсіндіріп кеттік.Яғни,әр халықтың өз көңіл күйін, мұңын,қуанышын жеткізетін аспаптары бар екен! Орындаған: Садыхан Дина
