Палеолит. Мезолит. Неолит. Жалпы сипаттамасы, тұрақтары, мәдениеті мен өнері.
палеолит ( ежелгі тас ғасыры ) – б.з.б. 2, 5 млн. – 12 мың жыл мезолит (орта тас ғасыры ) – б.з.б. 12– 5 мың жыл ; неолит ( жаңа тас ғасыры )- б.з.б. 5 мың жыл – б.з.д. III – II мыңж. Ежелгі тас дәуірі адамзат тарихындағы ең ұзаққа созылған және аса маңызды кезеңдердің бірі болып табылады.
ПАЛЕОЛИТ (древний каменный век) ПАЛЕОЛИТ ( ежелгі тас ғасыры ) кейінгі Б.з.б. 40 мың. – 12 мың. Ерте Б.з.б. 2,6 млн. – 140 мың. мәдениеттері: олдувай ашель Мәдениеттері: ориньяк солютре мадлен Тұрақтары: Арыстанды Шахбағатасай Тәңірқазған Бөріқазған Ақкөл Тұрақтары: Ащысай Батпақ Қарабас Қанай Шідерті орта Б.з.б.140 мың. – 40 мың. Тұрақтары: Тоқалы Обалысай Ақкөл Алғабас Ақтоғай
Ежелгі тас ғасыры-адам мен оның шаруашылығының қалыптасуының бастапқы уақыты. Алғашқы адам жабайы өсетін дәндерді жеміс – жидектерді жинап жануарларды аулаған. Ежелгі тас дәуіріндегі адамдардың қоғамдық ұйымы күрделі де ұзақ даму жолынан өтті. Оның бастапқы кезеңі алғашқы төбыр-бірлесіп қорғану және шабуыл жасау, аң аулау және жиын терін үшіп бірлесу болды.
Homo sapiens Адам эволюциясы Homo h а bilis Homo erectus
Ежелгі адам өз дамуында бірінен кейін бірі келетін бірнеше кезеңдерден өтті. Археологияда қабылданған кезеңдерге сәйкес адамзат тарихы тас, қола және темір дәуірлеріне бөлінеді. Адам баласынының ең алғашқы еңбек құралдары тастан жасалған. Осыған байланысты алғашқы тарихи кезең тас ғасыры деп аталған.
Ежелгі ПАЛЕОЛИТ Малтатас мәдениеті: чоппер, чоплинг
Табиғаты. Оңтүстіктегі Үнді мухиты жағынан жылы ауа Қазақстан жеріне келіп турған. Сондықтан Казақстанда субтропиктік ормандар болған. Осы кездегі Қазақстан жерін мекендеген жануарлар : өзен, көлдердің жағасында пілдер, шалғында жылқылар, таулы жерлерде аюлар, мамонттар, бұғылар, бизондар, тауларда арқарлар, тауешкілер т.с.с. Б.з.б. 100-80 мың жыл бұрын ауа райы құрт өзгерген. Осы кезде Қазақстанда ұзаққа созылған ауа райының суытуы басталған. Барлық тауларды мұз басқан. Бұл суық мерзім б.з.б. 12-5 мың жылдарға дейін созылған.
Адамдары. Қазақстан жерін ежелгі адамдар б.з.б. 800-140 мың жылдықтардан бастап мекендеген. Алғашқы адамдар Қаратау жотасы мен Қарасу тұрағында мекендеген. Алғашқы адамдардың айналысқан істері : аң аулау, терімшілік. Алғашқы адамдар баспанасы : табиғи үңгірлер, үңгіме қуыс, тау шатқалдары т.б. Адамдар табиғаттың дүлей күшіне қарсы тұру үшін, бірігіп аң аулап тіршілік етіп қиындықты жеңу ұшін топпен өмір сүрді.
Орта ПАЛЕОЛИТ Тастан жасалған еңбек құралдары ( сы қпалы ретушь)
Орта палеолитте Қазақ даласындағы жер құрылымында күшті тектоникалық ( құрылу, өзгеру процестері –грек сөзі ) қозғалыстар болып өтті. Соның нәтежесінде таулар, төбелер пайда болып, жерді екі рет топан суы басты. Солтүстік Мұзды мұхиттың суы көтеріліп, ол Қазақстан жеріне дейін келді. Орталық Қазақстанда жер деңгейі 500 метрге дейін көтерілді. Бірнеше мың жылдардан кейін Оңтүстікте басталған мұздардың еруіне байланысты Қазақстан жерінде құмды, шөлді, суы тапшы жерлер пайда болды. Өзеңдердің қазіргі арналары қалыптаса бастады.
Еңбек құралдары және археологиялық ескерткіштер. Тасты өңдеу әдісі жетілді. Еңбек құралдары негізінен, нуклеуістен ( тастан ) жасалды. Пышақ, қару ретінде үшкір тас, ағаш, тері өңдеу үшін қырғыш тас пайдаланылды. Археологиялық ескерткіштер Оңтүстік Қазақстандағы Топалы шатқалы мен Қызылрысбек тұрағынан таблыған заттар : үшкір тас, қырғыш т.б.
СОҢҒЫ ПАЛЕОЛИТ Өнердің тууы. Қазақстан территориясында петроглифтердің пайда болуы
C ОҢ ҒЫ ПАЛЕОЛИТ Өнердің қ алыптасуы. Мүсіндердің, « Палеолиттік Венераның» пайда болуы . Сонымен, аналы қ ру ө зара қ андас туысты ғ ы ар қ ылы біріккен ж ә не шешелері жа ғ ынан шы ққ ан тегі бір адамдарды ң экзогамиялы қ тобы болд ы. Рулы қ қ ауымдар барлы қ жерлерде алдымен отбасыны ң қ ам қ оршысы, бала ө сіруші ана т өң і рігінде топтасты, осы ғ ан байланысты ә йелдер ал ғ аш қ ы қ ауымда ү стемдік жасады, м ұ ны ң ө зі аналы қ – матриархатты қ д ә уір деп аталды
СОҢҒЫ ПАЛЕОЛИТ Баспаналарды салу
Соңғы палеолитте ірі хайуанаттардың азайюы адамдардың тұрмыс жағдайларын едәуір өзгертті. Енді орташа және ұсақ аңдарды аулау үшін жетілдірілген жаңа құралдар қажет болды. Аңшылар қолдарына қару алып, тамақ іздеп, ұсақ сапар шекті. Әр түрлі іске қолданылатын еңбек құралдары пайда болды. Соңғы палеолитте Қазақстан жерінде адамзат қоғамының үздіксіз ілгері дамып отырғаннын көрсетеді.
ПАЛЕОЛИТ (древний каменный век) МЕЗОЛИТ (орта тас ғасыры ) Б.з.д. Х II - V мыңж. Каспий маңы – Тұран аймағы Тұрақтар: Дұзбай Селети Ерейментау Шахбағатасай Мезолит д ә уірі ( б.з.б. 12-5 мы ң жылды қ тар ). Кейінгі палеолит д ә уірінен кейін орта тас д ә уірі ( грекше « мезос » — орта деген с ө зден шы ққ ын ) мезолит д ә уірі келді. Б ұ л д ә уір тарих ғ ылымында ө те аз зерттелгендіктен, осы д ә уірді ң ескерткіштері Қ аза қ стан жерінен аз табыл ғ ан.
МЕЗОЛИТ Салынбалы еңбек құралдары Мезолит д ә уіріні ң е ң ма ң ызды ө нертабысы- сада қ пен жебе. Сада қ пен жебені ң ойлап табылуы ө ндіргіш к ү штер дамуында шы н м ә нінде революция еді. Сайып келгенде б ұ л ежелгі адамны ң шаруашылы қ ө міріндегі т ү бірлі ө згерістерге жеткізді. Сада қ пен жебеден бас қ а осы кезде микролиттер - ұ шб ұ рыш, ромб, трапеция, сегмент т ә різді ұ са қ қ ала қ тар пайда болды.
ПАЛЕОЛИТ (древний каменный век) НЕОЛИТ (жаңа тас ғасыры ) Неолит дәуірі : ( б.з.б. 5-3 мың жылдықтар ). Б.з.д. V – III мыңж. Мәдениеттері: Қараүңгір Атбасар Тюлуз Маханжар Оюклы Тұрақтары: Сарықамыс, Құлсары, Атбасар, Қараүңгір, Барыбас Алғашқы қоғамдық еңбек бөлінісі
Неолит дәуірінің аса маңызды белгісі табиғаттың дайын өнімдерін иемдену яғни терімшіліктің орнына келген өндіруші шаруашылыққа негіз болған мал шаруашылы мен егіншіліктің шығуы болып табылады. Шаруашылықтың жаңа түрлері шығуының адамзат қоғамының дамыу үшін орасан зор маңызды болды, адамның еңбек кәсібінің саласын кеңейтті, сонымен қатар оның сипатын сапасы жағынан өзгертті. Өндіруші шаруашылықтың шығыу « неолиттік революция» деп аталды. Тамақ өндіруге, жеуге жарайтын өсімдіктерді саналы түрде өсіруге, жануарларды қолға үйретуге, өсіруге және іріктеуге көшу адамзат тарихында адамның от жағу өнерін меңгергенінен кейінгі асқан зор экономикалық революция болды
НЕОЛИТ Кәсіптердің пайда болуы, « неолиттік революция».
Неолит дәуірінде еңбек құралдары жетілдіріліп, жаңадан бұрғылау, тастарды тегістеу ағашты арамен кесу сияқты жаңа технологиялық әдістері шықты, бірте-бірте қиын өнделетін тастар тұрмысқа, шаруашылыққа пайдаланылды, тас балталар, кетпендер, дән үккіштер, келілер, келсаптар жасала бастады.
Дереккөздер ↑ Қазақстан тарихы ( Ерте заманнан қазіргі кезге дейін ) 4-томдық. – Алматы. Т. 1, 1996. Тағы рефераттар
