Кіріспе Үш фазалы ток 1 Жүктемені жұздызша жалғау 3 2 Жүктемені үшбұрышша жалғау 4 3 Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер
Электр энергиясын алыс қашықтыққа тасымалдауға үш фазалы токты пайдалану экономикалық жағынан тиімді. Үш фазалы ток көмегімен айнымалы магнит өрісін алу сенімді әрі қарапайым асинхронды қозғалтқыштарды пайдалануға мүмкіндік береді. Үшфазалы электр тізбегі – бұл амплитудасы мен жиілігі бірдей синусоидалы ЭҚК-і бар үш электр тізбегінің жиынтығы. ЭҚК фаза бойынша периодтың үштен біріне ығысқан. Үшфазалы жүйені ХІХ ғасырдың аяғында алғаш жасаған және енгізген М.О.Доливо-Добровольский. Үш фазалы жүйедегі энергия көзі генератордың үш орамасы болып табылады. Орамалар периодтың үштен біріне ығысқан айнымалы ЭҚК – ті индукциялайтын етіп жатқызылады.
Үш фазалы ток, үш фазалы жүйе — жиілігі мен амплитудасы бірдей, ал фаза жағынан периодтың 1/3 бөлігіне ығысқан гармониялық үш ток жүйесі. Үш фазалы ток жүйесін 1888 ж. М.О. Доливо-Добровольский ашқан. Үш фазалы ток энергиясы үш кейде төрт өткізгіш сым арқылы беріледі. Үш фазалы ток техникасының ашылуы – электр энергетикасының пайда болуының алғашқы сатысы ; 3 фазалы асинхронды қозғалтқыштың құрастырылуы электр жетегінің жасалуына себеп болды. Электр энергиясын кеңінен пайдалану нәтижесінде электрхим. өнеркәсіп (алюминий, магний, натрий,т.б. өндірілетін ) дамып келеді. Энергетиканың, электрлендірудің, байланыстың, телемеханиканың, есептеу техникасының және өндіріс пен технол. процестерді автоматтандырудың дамуы айнымалы және тұрақты токты кешенді түрде пайдаланып жұмыс істейтін күрделі жүйелерге негізделген.
Орамасы үш фазалы генератордағы ЭҚК-нің өзгеру қисықтары ЭҚК-ң үшфазалық жүйесін алу принципі ЭҚК-ң үшфазалық жүйесінің, үшфазалық жүктеменің және жалғаушы сымдардың жиынтығын үшфазалық тізбек деп атайды.
Машиналық генератордың орамалары қозғалмайды; суретте А, В, С әріптерімен белгіленген. Генераторда магнит өрісі бойымен тұрақты ток өтетін, катушка оралған айналмалы ротор арқылы пайда болады. Егер ротордың полюстер саны бірге тең болса, онда ротордың айналу бұрышының жиілігі айналмалы магнит өрісінің бұрыштық жиілігіне тең. Мұндай конструкцияның магнит тізбегі кішкене ғана ашық, ол ротор орамасында аз ғана магнит қозғаушы күшіні болған кезде көп ағын алуға мүмкіндік береді. Генераторды құрастырған кезде, оның статоры бойымен магнит индукциясы синусоидалды таралатындай етип жасайды. Суретте пунктирмен кейбір уақыт моментіндегі магниттік күштік сызықтар бейнеленген. Үшфазалы машиналық генератордың жұмыс істеу принципі
Үшфазалық машина генераторының жұмыс істеу принципі Үш фазалы генератор құрылысының схемасы
1-суретте үш фазалы жүйеге жүктемені жұлдызша схемасымен жалғау көрсетілген. Мұнда АА’, ВВ’ және СС’ – желілік өткізгіштер. N және N’ –нейтрал (нольдік) өткізгіш. 1 сур. Жүктемені жұлдызшаға жалғау схемасы Жүктемені жұлдызша жалғау
және желілік тоқтары фазалық тоқтарға тен болады. Нейтрал өткізгіштегі тоқ. Егер симметриялық режим болса. Яғни симметриялық режим әрдайым сақталанатыны белгілі болса нолдік өткізгішті алып тастауға болады. Келесіде нолдік провод фазаға түсіп тұрған кернеулер симметриясын сақтауға қажет екенін көреміз. - жүктеменің фазалық кернеулері. Желілік кернеулер желілер (фазалар)арасында әсер етеді. Кирхгоф екінші заңы бойынша:
2 c ур. Симметриялық кернеулер системасының векторлық диаграммасы
Осы себепті фазалардың кернеулері теңдеулерінен көрініп тұрғандай желінің фазалық кернеулеріне тең болмайды да, электр қабылдағыш номинал әлпінде жұмыс істемейді, мұндай жағдайды болдырмас үшін бейсимметриялы электр қабылдағыштары үш фазалы кернеу көзіне бейтарап сыммен қосылады, әрине бейтарап сымның кедергісі оны елемейтіндей аз болуы керек: Бейтарап сым бейтарап нүктелерінің потенциалдарын теңестіреді де, желінің фазалық кернеулері электр қабылдағыштың фазалырына өзгеріс жеткізілді: Бұл қабылдағышқа оның номинал кернеуіне тең кернеу белгілеу мүмкіндігін туғызады. Бұл теңдіктер егер бейтарап нүктелердің арасындағы кернеу пайда болса онда электр қабылдагыштың фазалық кернеуінің желінің кернеуіне тең болмайтындығын және өзара да әр түрлі болатындығын көрсетеді.
Электр қабылдағыштың фазалық токтары Ом заңы бойынша анықталады: Бейтарап сымның тоғы: Бейтарап сымның кернеуі: 3 сур. Үш фазалық жүйеге қабылдағыштарды нольдік өткізгіші жоқ жұлдызша / жұлдызша схемасымен қосу схемасы
Симметриялы ЭҚК жүйесі үшін: Кирхгофтың біріші заңы бойынша: 4 сур. Кабылдағышты үшбұрыш схемасымен жалғау
5 суреттегі диаграммадан: Үшфазалы тізбектрдің қуаты. Үш фазалы генератордың лездік қуаты : Г енератор дың а ктив қуаты период ішіндегі орташа мәні болады: 5 сур. Желілік және фазалық тоқтардың симметриялы жүйесінң векторлық диаграммасы
Яғни, үш фазалы қабылдағытың актив қуаты бейтарап сымдағы шығынларды ескерсек, реактивті қуаты. Толық қуаты: Үш фазалы симметриялы жүйенің актив қуаты: С имметри ялы режим д е жұлдызша үшін: Ал үшбұрыш үшін : мұнда, φ - фазалық тоқ пен кернеу арасындағы бұрыш Аналоги я бойынша:
Электр энергиясын тасу кезінде және оны техникада қолдану тиімділігін сақтау мақсатында қоректендіру көздері тәуелсіз бірқатар тізбектерді бір жүйеге біріктіреді. Үш фазалы және алты фазалы тізбектер кеңінен қолданылады. Қазіргі кезде үшфазалы жүйе кең қолданылады, ол келесі себептермен түсіндіріледі: 1) бірдей жағдайда үшфазалы токтан қорек алу үш бірфазалы желілерге қарағанда сымдар материалын к ө птеп үнемдеуге мүмкіндік береді ; 2) басқа да бірдей жағдайларда үшфазалы генератор қуаты сондай үш бірфазалы генераторларға қарағанда арзан, жеңіл және тиімді ; ол үшфазалы қозғалтқыш және трансформаторларға да қатысты ; 3) токтың үшфазалы жүйесі айналмалы магнит өрісін үш қозғалмайтын катушка көмегімен алуға мүмкіндік береді, бұл үшфазалы қозғалтқыштардың өндірісі мен қолданысын жеңілдетеді.
Ахметов, А.Қ., Электротехниканың теориялық негіздері. т.2 Электр тізбектеріндегі өтпелі процесстер Ахметов, Ә.А. Ахметова, Т.А. Қабақова. - Астана, 2004. В.Е.Китаев,Л.О.Шляпинтох «Электротехника және өнеркәсіптік электроника негіздері ». Бутырин, П.А. /Электротехника / Под. ред. П.А. Бутырина. М. : Издательский центр «Академия», 2007. Мұхити, И. М. Электротехника / И.М Мұхити. А. : Эверо, 2005. Иванов, И.И. Электротехника / И.И. Иванов, Г.И. Соловьев. Лань, 2008.
