Атом құрылысы Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті Жаратылыстану факультеті Экология және хими я кафедрасы ОҚЫТУШЫ: САРБАЕВА М.Т.
Атом құрылысы - 1897 жылы көптеген электр құбылыстарын түс i нд i руге мүмк i нд i к берет i н жаңалық ашылды. Ағылшын ғалымы Дж. Дж. Томсон элементар заряд тасымалдаушысы болып табылатын бөлшект i тапты. Бұл бөлшекті электрон деп атады.
Электрон Электрон массасы m=9,1*10-31 кг- ға тең және табиғаттағы ең жең i л сутег i атомы массасынан 3700 еседей аз болып шықты. Электр зарядын арттыруға және азайтуға болады. Яғни олар әр түрлі мәнге ие болуы мүмкін. Ендеше электр заряды физикалық шама. Екі электрометр алып олардың біреуін зарядтайық. Сосын оқшаулағыш тұтқасы бар жіңішке сыммен екі электрометрді жалғайық. Сонда біз зарядтың теңдей екіге бөлінгенін көре аламыз. Атом құрылысы 1911 жылы ағылшын ғалымы Э. Резерфорд басқарған тәж i рибелер нәтижес i нде ашылған. Электрон заряды тер i с: q эл = – е = – 1,6 • 10–19( дәрежесі ) Кл. Бұл заряд электронның ерекше сипаттамасы болып табылады. Жәй денелерд i зарядтауға немесе разрядтауға болады, ал электронды зарядынан “ айыру ” мүмк i н емес. Сондай-ақ электрон зарядын азайтуға немесе көбейтуге болмайды. Электрон заряды барлық уақытта тек б i р мәнге ие. Химия курсынан с i здер электронның атом құрамына к i рет i н i н б i лес i здер. Электрондар атом ішінде орналасқан оң зарядталған атомдық ядроны айнала қозғалады. Резерфорд тәж i рибелер i н жоғары сыныптарда егжей-тегжейл i қарастырылады. Мұнда б i з оның тәж i рибе нәтижес i нде жасаған қорытындыларымен шектелем i з.
Атом құрылысы Резерфорд атомының құрылысын Күн жүйес i не ұқсатты. Күн жүйес i ндег i планеталар оған тартылып айналғаны сияқты, электрондар да ядроға тартылып оны айнала қозғалады. Осындай ұқсастығы үш i н Резерфорд ұсынған модельд i планетарлық модель деп атаған. Ядро мен электронның ара қашықтығы олардың өлшемдер i не қарағанда өте үлкен. Егер атомды ойша үлкейткенде ядроның диаметр i он теңгел i ктей болса, онда ядро мен электрон ара қашықтығы шамамен б i р километрдей болар ед i. Егер барлық электрондар атомдық ядроларға тығыз орналасса, онда ересек адамның денес i н i ң көлем i б i р куб миллиметрд i ң миллионнан б i р бөл i г i ндей болатындығы есептелген. Бұдан адам денес i н i ң 99%- ын ( кез-келген денен i ң) бостық жайлайтындығын көрем i з. Б i р тект i атомдар жиынтығы химиялық элемент деп аталады. Әр түрл i химиялық элементтерд i ң атомдары б i р-б i р i нен ядроларының зарядымен және сол ядроны айнала қозғалатын электрондар санымен ерекшеленед i. Мысалы, сутег i атомында жалғыз электрон бар, оттег i атомында – сег i з электрон, ал уран атомында – тоқсан ек i. Атомдағы электрондар саны элементт i ң Д.И. Менделеев кестесіндегі ретт i к нөм i р i мен сәйкес келед i.
Осы нөм i р атом ядросының зарядын да анықтайды. Белг i леу енг i зей i к: Z – элементт i ң ретт i к нөм i р i, е = атомдағы электрондар саны. Онда атом ядросының және атомдағы барлық электрондардың жалпы заряды үш i н былай жазуға болады : q ядро = + Ze, q эл-н = – Ze. Атомдағы электрондардың жалпы зарядын, атом ядросының зарядына қоссақ нөл шығады. Бұл атомның толықтай бейтарап екенд i г i н көрсетед i. Бейтарап атомдардан тұратын заттардың молекулалары да бейтарап болады. Кейб i р жағдайларда ( мысалы, соқтығысқанда ) атомдар б i рнеше электронын жоғалтуы мүмк i н. Атомдар электрондармен б i рге өздер i н i ң тер i с зарядының б i р бөл i г i н жоғалтып, бейтарап емес жүйеге айналады. Осының салдарынан пайда болған оң зарядталған атомды оң ион деп атайды. Кер i жағдайлар да болуы мүмк i н: бейтарап атом өз i не артық электрон қосып алып, тер i с зарядталады. Мұндай атомды тер i с ион деп атайды.
.
