9-дәріс Оқу үдерісін ұйымдастыру және жоспарлау (критериалды бағалау бойынша)
Ұжымдық іс-әрекеттер барысында оқушыларда меңгертілетінматериалдардың көлемі артып, оларды терең түсінулеріне мүмкіңдік жасалады. Ғалым А.Синицкая зерттеулері жасөспірім балалармен жүргізілетін біріккен жұмыстардың сапасы жеке жүргізілетін жұмыстарға қарағанда жоғары, яғни сабақтарда әдеттегідей жеке жүргзілетін жұмыстар барысында оқу материалының 60- 70%-ы, ал оқушылардың өзара әрекеттесуі арқылы 89%-ы меңгертіледі.
Сапалы ұйымдастырылған ұжымдық оқу іс-әрекеті өз бетінше ойлауды дамыту үшін барынша қолайлы жағдай жасайды. Мұндай тұжырымды Л.А.Ростовецкая өзі жүргізген эксперименттік жұмыстарының нәтижесінде жасаған. Зерттеушілер ұжымдық оқу іс-әрекеттерін ұйымдастырудың мүмкіндіктерін іске асырудың жоғары сатысы бірін-бірі оқыту екендігін айқындады, өйткені ол оқушыларға оқу барысында белсенділік және ізденімпаздық танытуға мүмкіндік туғызады.
Окушылардың ұжымдық танымдық іс - әрекеттерінің оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытуға жетелейтін оқу процесінің қарама-қайшылықтарын шешу үшін мүмкіндіктері мол. Бұл жөніңде Т.Е.Конникованың және оның шәкірттерінің мектептерде жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелерінде көрініс тапқан. Бұл зерттеулер сабақ барысында оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытуға көмектесетін ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің мол мүмкіндіктерін көрсетіп берді.
Ұжымдық оқу жұмыстарын ұйымдастырудың психологиялық- педагогикалық мағынасы - әрбір оқушыны іс-әрекет субъектісі тәртібімен қамтамасыз етуде, оның өзін-өзі көрсетуіне көмектесуде. Орынды, әдістемелік тұрғыда дұрыс ұйымдастырылған ұжымдық сипаттағы оқу іс-әрекеттері арқылы педагогикалық процестің қарама-қайшылықтарын шешуге, яғни әрбір оқушыны тұлға ретінде қалыптастырып дамытуға мүмкіндік жасайды.
Бұл педагогикалық процесті құра білудегі іскерлік пен білімділікті меңгерген, оның мүшесі ретіндегі ынтымақтастықты ескерген ұжымдық танымдық іс-әрекет технологиясын пайдалана алатын мұғалімге байланысты.
Осылайша, танымдық мәселелерді шешуде ұжымдық танымдық іс-әрекет мына түрде көрініс табуы мүмкін: 1. Ұжымдық жұмыс принципімен ұйымдастырылған фронталды жұмыс. Мұндай жұмыстарды ұйымдастыруда берілетін тапсырмалардың түріне проблемалық жағдаяттарды талқылауды, теоремаларды бірігіп отырып дәлелдеуді, орындалатын жұмыстың жоспарын бірігіп талқылауды, біріге отырып әңгіме құрастыруды, сурет бойынша бірігіп жұмыстар жасауды және т.б. жатқызуға болады.
2. Ұйымшылдық принципі бойынша ұйымдастырылған топтық жұмыс. Оның түрлері: жұптық жұмыс, топтық сауалдар, топпен оқу тапсырмаларын орындау жоспары мен тәсілдерін талқылау, сабакқа дайындалу барысында топтық тапсырмаларды орындау, мұғалімнің қойған сұрағына жауап беру мақсатында қажетті тәжірибені жасау, тілдік сабақтарда диалог жүргізу, топтық сабақтар, әңгімелесу —" дөңгелек үстел ", пікірталас элементтері бар топтық жұмыстар.
3. Топ жұмыстарының бейнесі ретіндегі топтардың өзара тексеруі : орындалған жұмыс бойынша толық немесе жекелей түсінік беру, өзара пікір айту ( ауызша, жазбаша, бағалау бойынша пайымдаулар, өз бетінше орындалатын жазбаша, практикалық жұмыстарды өзара тексеру және т.б. 4. Ассистенттердің, кеңесшілердің және белсенді оқу топтарының басқа да мүшелерінің жұмысы. 5. Оқушылар кездесуі. 6. Білімді қоғамдық байқауы.
Оқушылардың өзара әрекеттестігін ұйымдастыру нәтижесінде дәстүрлі оқыту барысында кездесетін кейбір қиыншылықтар азаюда. Бұл сабақ үстінде жұмыс істемейтіндердің, үй тапсырмасын орындамайтындардың азаюымен және керісінше оқушылардың танымдық белсенділіктерінің, шығармашылық ізденімпаздықтарының артуынан байқалады.
Ұжымдық-танымдық іс-әрекеттің белгілері : Ортақ мақсат Жалпы мотивке б ipiry Тапсырманы оқушыларға тиімді бөлініп беру: Өзара жауапкершілік Тәуелділік Оқушылардың іс-әрекеттерін басқару бақылау: Бір уакытта Жалпы нәтиже
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің әртүрлі формалары мен түрлері жүйесінде топтық жұмыс және оның әртүрлілігі маңызды орын алады. Топтық жұмыс өзінің барлық белгілері көрініс табатын оқу ынтымақтастығының идеалды моделі болып табылады. Топтық жұмыстардың пайдасы мен оның тиімділігі бойынша зерттеулер әртүрлі бағытта жүргізілуде.
Топтық жұмыс түрлері: Бірыңғай топтық жұмыс : бірдей тапсырма орындайды Сараланған топтық жұмыс: әртүрлі тапсырма орындайды
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру Топтар құру Оқушыларды орналастыру Өздерін өздері басқаруы Тапсырмалар таңдау Дидактикалық материал, критерий дайындау
Әртүрлі кұрамды топтарда жұмыс істеу тиімділігін ғалымдар зерделеп, бес оқушыдан кұралған топтар тиімді болатындығы жөнінде тұжырым жасады. Өйткені, 3 оқушының талқылау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті пікірлері мен ұсыныстары жеткіліксіз, 4 және 6 адамнан құрылған топтарда жіктелу пайда болады, ал 7 адамнан құрылған топта әрбір оқушының өз пікірін айтуына мүмкіндік болмайды.
Топпен орындалатын жұмысты ұтымды ұйымдастыру үшін топтарды орналастыру да маңызды мәселелердің бірі. Тіпті қарапайым кеңістіктікке орналастыру да оқушылардың өзін-өзі танытуларына да, олардың өзіндік қасиеттерін қалыптастыруға әсер етеді екен.
Бір-бірімен қатар отырған оқушыларға қарағанда бір-біріне қарама-қарсы отырған оқушылардын арасында барынша белсенді байланыс орнайтындығына көз жеткізілді.
КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ҰҒЫМЫ Критерий (гректің kriterion - пікір айту құралы деген сөзінен шыққан) соның негізінде баға берілетін белгі, бір нәрсені анықтау немесе бағалау, пікір беру өлшемі
Критериалды бағалау қағидалары: Оқыту мен оқу бағдарламасының өзара байланысы Шынайылық, анықтылық және валенттілік Анық және қолжетімділік Үздіксіз Дамуға бағытталуы
Принциптері Нактылык Әділдік Жүйелік Критериалды бағалаудың функциялары : Бағалау функциялары Ынталандыру Дамытушы Белсенділік Түзету
Критериалды бағалау жүйесінде қолданылатын терминдер : Критерий- оку мақсатының нақты тұжырымы. Рубрикатор окушылардың әрбір критерий бойынша жетістіктерінің толық түсіндірмесі және оларға сәйкес ұпайлар саны. Дескриптор нақты ұпайдың жетістік деңгейі туралы түсіндірме. Қалыптастырушы ( формативті ) бағалар окушы өзінің жетістіктері немесе біліміндегі олқылықтар туралы акпарат алатын кері байланыстың функциясын атқаратын, ағымдағы бағалар Жиынтық негізгі ( сумативті ) бағалар- тарау немесе модуль бойынша бақылау жұмысына қойылған бағалар. Корытынды бағалар н егізгі бағалар негізінде қойылған бағалар
Критериалды ба ғ алау : Қалыптастырушы бағалау - окушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты камтамасыз етеді, оку үдерісін балл және баға қоймай-ак дер кезінде түзетуге мүмкіндік береді және мұғалім үздіксіз өткізіп отырады Жиынтық бағалау - белгілі бір оку кезені ( токсан, триместр, оку жылы, орта білім беру денгейі ) аякталганда оку бағдарламасындағы бөлімдер / ортақ тақырыптар бойынша балл және баға кою аркылы өткізіледі
Критериалды бағалаудың құрылымы ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ Оку мақсаттары мен күтілетін нәтижелерді анықтау және окушыларға беру; He н i және жеткізгенін кандай деңгейде түсінгенін/ дәлелдеуге көмектесетін Сыныпта нәтижелі талдау үшін арнайы ортамен және басқа іс - шарамен қамтамасыз ету ; Оқушылардың дамуына ықпалын тигізетін накты кері байланыспен қамтамасыз ету : Бірін-бірі бірлесе оқытудың көзіне айналдыру үшін оқушыларды бірігуге шақыру: Оқушыларды өз оқуын «құрастырушыларга» айналдыру Болім бойынша багалау Токсан бекітілген рәсімдері ішіндегі бағалау Оку багдарламасы бөлімінің мақсаттарына окутуралы жеткендгі шешім қабылдау тоқсандық баға шығарудағы нәтижелерді ескеру және тіркеу Бір тоқсанның жиынтық багалауы Қорытынды әр токсанның аяғында өткізіледі Тоқсанның оку максаттарына жеткендігі туралы шешім қабылдау Жылдық баға шығаруданы натижелерді ескеру және тіркеу. (токсандық бағалардың орта арифметикалық мәні ) Білім беру деңгейлерінің Соңындагы жиынтық багалау Жоғары және орта кезенді аяқтағанда өткізілетін қорытынды рәсім Пән бойынша күтілген натижелерге сәйкес оку бағдарламасының оку м аксаттарына жеткендігі туралы шешім қабылдау Сырткы бағалау Кері байланыс «мұғалімнен оқушыдан мұгалімге», «әкімшіліктен мұғалімге Окушыны портфолиосы Мұғалімнің портфолиосы (мекиенің қалауы бойынша )
Бағалау стандарттары КР МЖМББС Білім беру аясында білім алушылардың дайындық деңгейлеріне қойылған талаптар ( күтілетін нәтижелер Б. Блум таксономиясына негіздегіндей ) Пән бойынша оқу бағдарламалары Пән бойыша оқу максаттары мен күтілетін нәтижелер. Бағалау үдерісі Калыптастырушы жане жиынтық бағалау критерийлерге негізделген. Бағалау құралдары Бағалау критерийлері - білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалауға негіз болатын белгі Ойлау дағдыларының денгейлері : білу, түсіну, колдану, талдау, жинақтау, бағалау Сойлеу әрекетінің түрлері: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым Түрлі денгейдегі тапсырмалар Нәтижесі Кері байланыс күнделікті тәжірибе Балдар әр бөлім және тоқсанды аяқтау бойынша Ойлау дағдыларының денгейлері әр бөлім және оку және тоқсанды аяктау бойыша Бағалау оқу жылын аяқтау бойынша Критериалды бағалау жүйесінің мазмұны
Мұғалімнің қызметі: Бағалау критерийлерін анық жасайды Бағалау критерийлеріне сәйкес тапсырмалар құрастырады Тапсырмаларға дескриптор құрастырады Оқыту және бағалау үрдісінде түзету енгізу Оқушылармен тиімді кері - байланыс жасау
БӨЛІМ БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ БЖБ саны оку бағдарламасына сәйкес анықталады БЖБ өткізу ұзақтығы 15-20 минуттан артық болмағаны ұсынылады. 15-20 минуттық шектеу - шартты болып келеді, бұл - сабақтың бір бөлігін қамтитын, шағын тапсырмалардан тұратын бағалау жұмыстарын қолдану қажет екендігін көрсетеді. БЖБ-ды қандай түрде ( бақылау, практикалық, шығармашылық жұмыс, проект, ауызша сұрау, эссе және т.б.) және қай сабақта өткізетінін мұғалім өз бетінше анықтайды БЖБ тапсырмаларын құрастыру кезінде тек өтілген материалдарды ғана қамту керек БЖБ үшін тапсырмалар мен дескрипторларды мұғалім өз бетінше құрастырады ( әдістемелік нұсқаулықта берілген тапсырмаларды колдануга руксат етіледі ) БЖБ-да максималды балды дескрипторларды ескере отырып, мұғалімнің өзі анықтайды БЖБ өткізу токсан аяқталғанға дейін кемінде 1 апта бұрын жоспарланады Мұғалімге кез келген қолжетімді және қолайлы формада ( электрондық күнделік аркылы акпараттандыру қарастырылуда ) БЖБ нәтижелері туралы оқушыны, ата- ананы акпараттандыру
ТОҚСАНДЫҚ ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУДЫ ӨТКІЗУ Токсандық бағалау жұмыстарын және балдарды кою кестесін әзірлеу бір параллельдегібарлық сыныптар үшін біркелкі Тест спецификациясы негізінде жүзеге асырылады. Токсандық жиынтык жұмыстар әр түрлі болуы мүмкін (тест, сынактар, бакылау жұмысы және т.б.). Токсандық жиынтык бағалауды өткізу кестесі мектеп директорынын бұйрығымен бекітіліп, токсан басында ата-аналар мен окушылардын назарына жеткізіледі. Токсандык жиынтық жұмыс бір параллель үшін бірдей жагдайда өткізіледі. Тоқсандық жиынтык багалауды кайтадан орындауға ( көшіруге ) болмайды Егер окушы токсандык жиынтык багалауга белгілі бір себептермен катыса алмаган жагдайда ( ауырып калуы, конференцияга, олимпиадага және басқа да ғылыми жарыстарга катыскан жагдайда ), пән бойынша орындай алмаган токсандык жиынтық жұмысын Мектепке келгеннен кейінгі екі апта ішінде орындауы тиіс : бұл жағдайда токсандык жиынтық бағалау жұмысынын косымша нұскасы колданылады.
H Қ A (Нормативтік құқықтық акт) • Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты ( бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім) • Білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалауды өткізу тәртібі • Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы (ҰБА) әдістемелік нұсқау хаты Ұйымдық қамтамасыз ету • Бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық • Өңірлік және мектеп үйлестірушілеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық Ресурспен қамтамасыз ету • Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы • Жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар • 1-сынып оқушыларын диагностикалық тестілеуден өткізудің нәтижелері білім беру мазмұнын жаңарту барысын апробациялау аясында Ақпаратпен қамтамасыз ету • Оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау : ата-аналарға арналған ақпарат • Критериалды бағалау : оқушыларға арналған ақпарат • Жүйелі-әдістемелік кешені платформасы ( http:// smk.edu.kz /)
Бағалауға арналған негізгі құжаттар Қазақстан республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты Оқу бағдарламасы Оқу жоспары Жалпы білім беруді жүзеге асыратын, білім беру ұйымдарында білім алушыларды бағалау ережесі Критериалды бағалау нұсқаулық
Пайдаланған әдебиеттер Педагогика: Оқулық/ Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасынын авторлар ұжымы- Алматы: Ргіпі-8, 2005.-4306. Суреттер : https://www.uchportal.ru/pu/84/13586254.jpghttps://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSOgo95kLT gOv5Y6t5Y_hdZJ7KdH3EfiOggQ4R0ZjQWvPQGSHM Y1LRI1kQh6Z6WXIt09Zk&usqp=CAU
