Еңбекақы
Еңбекақы мәні мен принциптері. Жұмыскерлер еңбекақысының нысандары мен жүйелері.
Еңбекақы бұл – жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, және шығарған қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем.
Еңбек ақыдан ұсталатын төлемдер Міндетті зейнетақы жарнасы- 10% көлемінде әр жұмыс жасайтын жұмысшы,қызметкерлерден ұсталады. Жеке табыс салығы -10% көлемінде Кәсіподақ төлемдері-жұмысшының қалауы бойынша еңбекақыдан1% ұсталады Әлеуметтік салық 3% Сот шешімімен ұсталатын төлемдер (жұмысшының кінәсінен болған материалдық шығын сомасы, алимент) алимент
Еңбекақы ұстанымдары 4. Тек еңбекке тең еңбекақы. Нарық жағдайында қарастырылып отырған ұстанымды түсіну – адамдардың жасына, жынысына, ұлттық тиістілігіне қарай, еңбекақыда кемсітушілікті болдырмау, кәсіпорын ішінде үлестіруде әділдік ұстанымның сақталуы қажет. 5. Еңбекақыны мемлекеттік реттеу. 6. Еңбек нарығының әсерін ескеру. 7. Еңбекақы нысандары мен жүйелерінің қарапайым, логикалы және түсінікті болуы.
Мерзімді жалақы Кесімді жалақы Жалақыны еңбек сіңірілген уақытпен байланысты тағайындаса Жалақы әзірленген өнімдер(дайын бұйымдар немесе (операциялар) санынан шығатын табыспен байланысты жорамалданса
КЕСІМДІ ЖАЛАҚЫ Тура кесімді Шығарылған өнім саныны жұмыс бірлігі үшін кесімді бағалауға көбейтумен анықталады Кесімді сыйақылы Тура қкесімді жалақыға белгілі бір сапалық және сандық көрсеткіштер үшін берілетін сыйлық қосылады Аккордты Алдын ала кесілген мерзімге белгілі бір жұмыс көлемін орындағаны үшін тағайындалады Аккордты-сыйақылы Аккорды жалақыға белгілі бір сапалық көрсеткіштер немесе келісілген жұмыс көлемін мерзімінен бұрын орындағаны үшін қосымша ақы төлеу болжанады Кесімді –прогрессивті Берілген норма шегінде атқарылған жұмыс көлеміне, ал нормадан асырғанда анағұрлым жоғары бағалауды қолдану болжанады
Мерзімді жалақы Жай мерзімді / тарифтік стафкалар Еңбек сіңірілген уақытпен пропорционалды Мерзімді сыйақылы Жұмыскердің ыждағатты, материалды үнемдегені немесе қандайда бір шартты орындағаны үшін жай мерзімді жалақыға қосымша төлеу жүйесі
Тарифтік жүйе келесі элементтерден тұрады : 1.Тарифтік-біліктілік анықтамалық (ТБА) – әртүрлі жұмыстардың сипаттамасы және осы жұмыстарды орындайтын жұмысшыларға қойылатын талаптар бар құжат. Әр жұмысқа сәйкес бііліктілік разряды көрсетіледі. Бұл құжатты жұмысшылар еңбегін тарифтеу, яғни нақты разрядты беру үшін қолданады. 2. Тарифтік сетка – бұл тарифтік разрядтар мен оларға сәйкес болатын тарифтік коэффициенттердің шкаласы. Тарифтік коэффициент – эберілген разрядтың ставкасы бірінші разряд ставкасынан қаншаға артық екенін көрсететін шама. Жалпы алғанда 21 разряд бар. 3. Тарифтік ставка – уақыт бірлігі үшін анықталған еңбекті төлеу шамасы. Тарифтік ставка минимальды еңбек ақы деңгейімен байланысты болады. Ол үкіметпен белгіленеді және инфляцияға байланысты мерзім сайын индексацияланады. 4. Аудандық коэффициент – жергілікті климаттық және басқа жұмыс шарттарын есебке алады.
Тарифтік тордың бірыңғай разряды Тарифтік коэфициент (1 разрядқа қатынасы) Тарифтік тордың бірыңғай разряды Тарифтік коэфициент (1 разрядқа қатынасы) 1 1,0 12 2,20 2 1,07 13 2,37 3 1,15 14 2,55 4 1,24 15 2,74 5 1,33 16 2,95 6 1,43 17 3,17 7 1,54 18 3,41 8 1,66 19 3,67 9 1,78 20 3,94 10 1,91 21 4,24 11 2,05
Негізгі еңбекақы Қосымша еңбекақы Еңбекақы төлеу мынадай түрлерге бөлінеді.
Негізгі еңбекақыға мынадай төлемдер жатады: - мерзімдік, үдемелі және кесімді еңбекақы төлеу кезінде орындалған жұмыстың сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер; - еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен тыс жұмыстар үшін, түнгі уақыттарға, мереке күндерде және т.б. күндерде жұмыс жасағаны үшін төленетін төлемдер; - қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер; - сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер және т.б.
Қосымша еңбекақыға ұжымдық келісім-шарттарда және еңбек туралы заңдарда қарастырылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін төлемдер жатады: - демалыс уақыттарына ақы төлеу; - мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттары үшін ақы төлеу; - кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы төлеу; - жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.
ТАПСЫРМА : Еңбекақы есептеудің түрлі әдістерін пайдалана отырып, жалақыны есептеңдер 1. Мерзімді еңбек ақы есептеу: Шаруашылықта 200 қызметкердің 150-і жұмысшы, 50-қызметкер. Солардыің ішіндегі 40 адамға төмендегідей қызметтік оклад белгіленген: 9 разрядтты- 10адам;11 разрядтты-15 адам;14 разрядты-5 адам; 16 разрядтты-5 адам; 19разрядтты-3адам;21 разрядтты-2адам. Айлық оклады =1разрядтық ставка*1 разрядттың тарифтік коэфиценті Мекеменің ұжымдық келісім-шартында 1разрядттық ставка -150000 теңге деп бекітілген. Сонымен қатар мекеменің жұмыс режимі-аптасына 5 күндік. (ағымдағы айда-21 жұмыс күні). 14-ші разрядтты 3 жұмысшы ағымдағы айда 18 күн жұмыс жасады. Есепті шығару үшін «Біріңғай тарифтік кестені» пайдаланыңыздар :
«5 жол өлең» 1. Тақырыпты суреттейтін бір сөз. Зат есімнен құралған бір сөз 2. Тақырыптың қасиетін білдіретін екі сөз. Сын есімнен құралған екі сөз 3. Тақырыпқа қатысты іс-әрекетті көрсететін үш сөз Үш етістік 4. Тақырыпқа қатысты төрт сөз тіркесі немесе төрт сөйлемнен құралған бір сөйлем 5. Тақырыптың мәнін нақтылайтын бір синоним
Назарларыңызға рахмет!
