7 сынып
Физикалық шама Өлшем бірліктер Бірліктердің халықаралық жүйесі ( SI )
Бірліктердің халықаралық жүйесі қандай себептермен қабылданғанын білетін боласыңдар ; Физикалық шамалардың негізгі және туынды бірліктеріне мысал келтіре аласыңдар
Физикалық құбылыстардың қасиеттер i н сандық тұрғыдан сипаттайтын айрықша терминдерді физикалық шамалар деп атайды. Мысал: уақыт, жол және жылдамдық...... физикалық шамалар болып табылады.
Физикалық шаманың мән i деп, оның өлшемб i рл i г i көрсет i лген сандық мән i н айтады. Мысалы, дене 10 секунд қозғалған болса, оның қозғалу уақытын t=10 секунд ( қысқаша 10 с) деп жазамыз. Физикалық шаманың мән i
1960 жылы енгізілген Бірліктердің халықаралық жүйесіне « өлшемдердің метрлік жүйесі » негіз ретінде қабылданды. Өлшеулерд i ң барлық салаларын қамтитын Халықаралық б i рл i ктер жүйес i қысқаша SI ( фран. т i л i нде Systeme International) деп белг i ленед i.
Ұзындық б i рл i г i – метр (м) Халықаралық б i рл i ктер жүйес i н жет i нег i зг i б i рл i к құрайды Заттың мөлшері – моль (моль) Масса б i рл i г i – килограмм (кг) Жарық күшінің бірлігі – кандела (кд) Уақыт б i рл i г i – секунд (с) Термодинамикалық температураның бірлігі – кельвин (К) Ток күшінің бірлігі – ампер (А)
Мысалы, кило т i ркес i мыңды б i лд i рет i н болғандықтан : 1 километр (км) = 1000 метр (м); 1 килограмм (кг) = 1000 грамм (г); 1 киловольт ( кВ )= 1000 вольт (В) деп жазамыз. Т i ркес сөздерд i ң ондық жүйес i
Сол сияқты милли т i ркемес i мың бөл i кт i ң б i р бөл i г i н б i лд i ред i : 1 миллиграмм – 1 грамның мыңнан б i р бөл i г i ; 1 миллиметр – 1 метрд i ң мыңнан б i р бөл i г i ; 1 миллилитр – 1 литрд i ң мыңнан б i р бөл i г i т. с. с. Милли т i ркемес i
Алғашқы қосымша бірліктер 1793—1795 жылдары Францияда енгізілді. Еселенетін бірлік тер үшін қосымша бірліктер атауларын грек тілінен, ал бөлінетін бірліктер үшін латын тілінен алу қабылданды. Мысалы : кило… ( грек. с hilioi — мың ),деци… (лат. decem — он), санти … (лат. с entum — жүз ), милли … (лат. mille — мың ),мега… (грек. megas — үлкен ), гига … (грек. gigas — алып ), тера … (грек. teras — орасан зор ),микро… (грек. micros — болмашы ),нано … (грек. nanos — ергежейлі ), пико… ( итальян. piccolo — кішірек,ұсақ ).
Векторлық шама Скаляр шама Шамалар Физикалық шамалар
1 Кеңістікте белгілі бір бағыты болмайтын, тек сандық мәнімен ғана сипатталатын шамалар скалярлық шамалар деп аталады. СКАЛЯР ШАМА Мысалы : уақыт, аудан, көлем және дененің массасы скаляр шамалар болып табылады.
2 Өзінің сандық мәнімен қоса кеңістіктегі бағытымен де сипатталатын шамалар векторлық шамалар деп аталады. Векторлық шама Мысалы : күш және жылдамдық – векторлық шамалар.
Бір түзудің бойында жатқан бағыттары бірдей екі вектордың ( сурет ) теңәрекетті векторының модулі әр вектордың модульдерінің қосындысына тең болады
Ір түзудің бойында жатқан қарамақарсы бағытталған векторлардың ( сурет ) теңәрекетті векторының модулі әр вектордың модульдерінің айырымына тең, ал бағыты модулі үлкен вектордың бағытымен бағыттас болады Қарама-қарсы бағытталған векторлар
Физикалық шамалар Скаляр шама Векторлық шама Жылдамдық Жол Көлем Масса Температура Орын ауыстыру Сәйкестендір
Оқушы үйінен мектепке дейінгі жолды 15 минта жүріп өтеді. Осы уақытты сағатпен, секундпен өрнектеңдер. Оқушы тапсырманы 50 мин ішінде орындады. Осы уақытты секундпен өрнектеңдер. Мына тапсырманы орындаңдар : 0,65 км = … м = … см = … мм 2,7 м = … км = … дм = … мкм 0,04 км = … м = … дм =… мм 4 = … = … 8 = … = … 365 мм = … м = … км = … см 21 л = … = … Үйге
