(лат. elimino — алып тастау ) — органикалық заттың молекуласынан атом немесе атомдар тобының, басқа атомдармен орны басылмай, үзілу процесі. Бастапқы зат ретінде органикалық қосылыстардың әр түрлі кластары бола алады.
Е т аңбасымен белгіленеді E – elimino – алып тастау Кездеседі : - мономолекулалық элиминирлеу - бимолекулалық элиминирлеу
Барлық элиминирлеу реакцияларын атом немесе атом тобы үзілетін көміртегі атомының орналасуына байланысты жіктейді : α - элиминирлеу ; β - элиминирлеу ; γ - элиминирлеу ; δ - элиминирлеу және т.б.
Реакцияның жалпы сызбасы : H а l - галоген B – негіз : және т.б. Элиминирлеу механизмі
Реакцияның жалпы сызбасы : 1. Карбкатион түзілу арқылы субстрат ионизациясы ( баяу саты ): 2. Негіз әсерінен сутегінің үзілуі және қос байланыс түзілуі (тез саты ):
Е 1 және S N1 б әсекелес реакциялар !
Реакцияның жалпы сызбасы : 1. Реакция бір сатыда өтеді, негіздің әсер етуі мен кететін топтың үзілуі бір уақытта жүреді :
Е 2 және S N 2 реакцияларының ортақ кезеңдері жоқ !
Элиминирлеу реакциялары Зайцев ережелері негізінде жүреді : Д егидрогалогендену және дегидратация реакцияларында сутегі атомының үзілуі ең аз г идрогенизирленген көміртегі атомынан жүреді Қазіргі кездегі тұжырымдамасы : бөліну реакциялары қос байланысында көбірек орны ауысқан алкендердің түзілуімен жүреді. Бұндай алкендер төмен энергияға ие.
с убстрат құрылысы ; шабуылдаушы бөлшектер құрылысы ; шабуылдаушы бөлшектер негізділігі ; е ріткіш табиғаты.
Элиминирлеу реакциясының әр механизіміне ( ) 2 мысалдан құрастырыңыздар. Реакцияның реагенттері мен өнімдерін атаңыздар.
Сабақтың соңындағы көңіл-күйлеріңізге сәйкес смайликті таңдаңыз. Неге?
