Орындаған: Жұмабек Н. Н. Қабылдаған: Серікбай Г. Ж.
Кіріспе Негізгі бөлім Ғылымның пайда болу көзқарастары мен теориялар Ғылымның даму кезеңдері Философия мен ғылым арасындағы байланыстың тарихи түрлері Қорытынды
Ғылым генезисі ғылымның қалыптасуының тарихи жағдайларын анықтаумен байланысты ғылым тарихындағы даулы мәселе. Ғылымның пайда болуы мен дамуы туралы бірнеше теориялар мен концепциялар бар.
Интернализм - (лат. Intro- ішінде ) ғылым дамуының негізгі факторы ғылым дамуының белгілі бір кезеңінде қалыптасқан ғылыми мәселелерді ( парадигмаларды ) шешудің әдістерін, әдіснамалық бағдарламаларды, дәстүрлер мен инновациялардың арақатынасын, яғни ғылыми білімнің ішкі табиғатымен байланысты факторларды қарастырады, сондықтан ғылымды зерттеудің негізгі міндеті танымдық процестерді сипаттау болып табылады.
Экстернализм тұрғысынан ғылымның пайда болуы толығымен сыртқы жағдайларға байланысты : әлеуметтік, экономикалық және т. б., сондықтан ғылымды зерттеудің негізгі міндеті оның дамуының белгілі бір кезеңдерінде ғылыми-танымдық іс-әрекеттің әлеуметтік жағдайларын қайта құру болып табылады
- ғылым нақты, тәжірибеден өткен, дәлеледенген фактілерге сүйене отырып дами алады, абстрактылық ойлау мен метафизикалық түсініктер ғылым үшін пайдасыз.
Ежелгі Египет өркениетімен байланысты ғылымның басталуы ( б.з. д. IV мың ), шектеулі адамдар тобы ( бастамашылар ) математика, медицина, география, астрономия, химия және т. б. туралы терең білімге ие болды, оларды құпия және сиқырлы деп санады, адам білімінің дамуына, әсіресе Үндістан, Персия, Қытай, Греция, Римде қатты әсер етті. Ғылым VI ғасырда Ежелгі Грецияда пайда болды. Онда алғашқы философтар бір уақытта ғалымдар болған, олардың негізгі қызығушылығы ғаламның құрылымын ұтымды түсіндірумен байланысты болды, ал мифтің жеке формасы философияның тұлғасыз-концептуалды формасымен алмастырылды (персонализация абстракцияға жол ашады ), дәлелдер жүйесіне көп көңіл бөлінді, бұл ғылыми білімнің бастауы ретінде рационалды ойлауға көшуге мүмкіндік берді.
Ғылым орта ғасырдың аяғында пайда болды ( XII-XIV ғасырлардағы Батыс Еуропа мәдениетінде ) және ағылшын епископы Роберт Гроссетест пен ағылшын монахы Роджер Бэконның қызметімен байланысты болды, олар табиғатты тәжірибелі білу және таным әдісі ретінде индукцияға көшу қажеттілігін алға тартты. Ғылымның пайда болуы сөздің жаңа уақыттан басталады ( XVI-XVII ғасырлар ) және классикалық механика заңдарына негізделген әлемнің ғылыми бейнесін жасаған Коперник (Коперник төңкерісі ), Галилео және Ньютонның есімдерімен байланысты.
Ғылымның даму кезеңдері туралы мейлінше дұрыс пікірді ұсынған Ресей ғалымы В.В.Ильин. Ол ғылымның дамуын классикалық, классикалық емес және неоклассикалық емес деп жіктейді. Бұл жіктеуді ғылымның классикалыққа дейінгі кезеңімен толықтырған дүрыс. Себебі, классикалық ғылым кезеңіне дейін ғылым ұзақ уақытқа созылған «нағыз ғылымға » дейінгі қалыптасу кезеңінен өтті. Алғашқы қауымдық қоғам дамуының мыңжылдық практикасы ғылым ды қалыптастыра алған жоқ. Білім күнделікті өмірдің қажеттіліктері қанағаттандыруға ғана бағытталып, одан жоғары кетеріле алмады.
Ғылым дамуының классикалық кезеңі ХVІ-ғасырдан басталды деуге болады. ХVІ-ғасыр — адам рухының қайта өркендеген кезеңі. Қалалардың көбеюі адамның сезімдері мен өмірлік құндылықтарының жаңа деңгейде дамуына оң әсерін тигізді. Университеттер пайда бола бастады, олар әлі күнге дейін ғылым ордасы болып есептеледі.
Классикалық ғылымға тән : білім нәтижелерінен кездейсоқтық пен ықтималдылықты алып тастау, эксперименттің ерекшеліктерін ескеруден бас тарту, қолда бар білім мүлдем шынайы және сенімді деп саналды. Әлем өзгермейтін, дамымаған, өзіне ұқсас, тұтас болып көрінді. Осыдан ғылымның осы кезеңі үшін классикалық көзқарастар пайда болды, мысалы, элементаризм, эволюцияға қарсы, статикалық. Әлем И. Ньютонның заңдары бойынша жұмыс істейді, болжамды, бұл әлемде организм механизм ретінде қарастырылды. Зияткерлік билік ретінде дін біртіндеп ғылыммен алмастырылды.
19 ғасырдың аяғы - 20 ғасырдың басында танымның аналитикалық кезеңінен синтетикаға ауысуына байланысты класси Ғылымның дамуының осы кезеңінде ғылыми танымның басты мәселесі-білімді синтездеу, ғылыми пәндердің бірлік жолдарын іздеу, сонымен қатар танымның әртүрлі әдістерінің арақатынасы мәселесі. Ғылымды сададарға бөлу процесі классикалық емес ғылымда белсенді жүріп жатты.
Неоклассикалық ғылым 20 ғасырдың соңында пайда бола бастады. Ғылым дамуының бұл кезеңін интегралдық деп атауға болады. Интегралдық ғылымдардың мысалдары кибернетика- жансыз, тірі, әлеуметтік, техникалық жүйелердегі басқаруды зерттейтін ғылым ; іргелі өзара әрекеттесудің негізгі түрлері туралы ілім ; өзін-өзі ұйымдастыру теориясы және т.б. ғылыми білімді математизациялау, эволюциялық-синергетикалық парадигма, жүйелік тәсіл маңызды интеграциялық рөл атқарады.
Философия мен ғылымның өзара байланысының әртүрлі тұжырымдамаларын қарастыру кезінде мыналарды талдау қажет : метафизикалық ( трансценденталистік ) позитивистік антиинтеракционистік диалектикалық
Философия мен ғылымның арақатынасының метафизикалық ( трансценденталистік ) тұжырымдамасы ежелгі дәуірден біздің уақытқа дейінгі ұзақ эволюциядан өткен тарихи алғашқы болып табылады. Бұл тұжырымдаманың мәнін оның жақтаушылары кедесі тұжырымдамалар түрінде білдіреді : "Философия — ғылымдардың ғылымы " немесе"Философия — ғылым патшайымы ". Іс жүзінде бұл көбінесе жеке ғылымдарға болмыс пен танымның алыпсатарлық философиялық сызбаларын енгізуге әкелді. XIX ғасырдың ортасына қарай. бұл ғылымның дамуына кедергі келтіретін маңызды фактор болды.
Философия мен ғылымның арақатынасының позитивистік тұжырымдамасы XIX ғасырдың 30-шы жылдары пайда болған ( Комте, Спенсер, Дж.Милль Ст.және т.б.) және кейіннен философтар мен ғалымдар арасында кеңінен таралды. Оның негізі дәстүрлі философиямен салыстырғанда қоғам мен оның дамуы үшін нақты ғылыми білімнің басымдылығын бекіту болды. " Ғылымның өзі философия "(О. Конте ),"Физика, метафизикадан сақ бол" (И. Ньютон) - бұл философия мен ғылымның арақатынасы туралы позитивистік шешімнің мәні.
Философия мен ғылымның арақатынасының анти- интерактивтік тұжырымдамасы : философия мен ғылымның мақсаттары, нысандары, әдістері соншалықты ерекшеленеді, олардың арасында ешқандай ішкі байланыс болмауы мүмкін (экзистенциализм, мәдениет философиясы, құндылықтар философиясы, өмір философиясы және т.б.).
Философия мен ғылымның арақатынасының диалектикалық тұжырымдамасы бір жағынан философия мен ғылымды көптеген жағынан сапалы түрде әр түрлі білім түрлері ретінде қарастырады, ал екінші жағынан — өзара байланысты және олардың әрқайсысының жұмыс істеуі мен дамуы процесінде бір-бірінің танымдық ресурстарын белсенді қолданады деп есептейді.
Ғылымның қашан пайда болғандығы туралы пікірталастың әлі күнге толастамай отыр. ғылымның пайда болуына, эволюциясына, қоғамда атқаратын қызметіне жоғарыда аталған факторлардың бәрі де белгілі бір дәрежеде ықпалын тигізеді және ол әр дәуірде әр түрлі болуы мүмкін. Сондықтан оларды бір-біріне қарсы қойып, немесе бір-бірінен бөліп алып, белгілі бір факторларды абсолютке айналдыру дұрыс емес.
