Лексикалық мағынаның құрылымы Семантикалық үш бұрыш Денотаттық мағына Сигнификаттық мағына Эмоциялық мағына
1927 ж. С.К.Огден мен И.А.Ричардс семантикалық үш бұрышты ұсынады. 1963 ж.МГУ-де өткен тілшілер мен философтардың сөз мағынасы туралы симпозиумы Сөздердің бір ғана лексикалық « Сөздің лексикалық мағынасы дегеніміз- заттың, түсітің, қимылдың т.б атауы.» Лексикалық мағынаның құрылымы
Сөз мағынасының құрылымдық элементтерін анықтауды К.Огден мен И.Ричардстың семантикалық үш бұрышының бұоыштарын түсіндіруден бастаған дұрыс. Ғылыми еңбектерде семантикалық үш бұрыш деп атайды.
Үш бұрыштың А бұрышы сөздердің дыбысталуын көрсетсе, В бұрышы ұғымды, мағынаны, ал Д бұрышы объектив дүниедегі затты, денотатты (референтті) көрсетеді. АВ қабырғасы дыбысталу мен ұғымды, мағынаны байланыстырса (таңбалық қасиетке негізделіп), ВД қабырғасы зат пен ой арасындағы (бейнелік таным процесіменбайланысты) байланысты көрсетеді. В А D 1-схема
Швед ғалымы Г.Стерн А бұрышы сөз (Огден мен Ричардста символ ) деп аталынса, В бұрышы мағына ( Огден мен Ричардста ой) деп, Д бұрышын референт ( Огден мен Ричардста да референт ) деп белгіленген. Бірақ АВ қабырғасы мағынаны білдіреді ( Огден мен Ричардста символды білдіреді) десе, ВД қабырғасы ренференттің субъектив түсінігін білдіреді деген.
В B B А D A D A D 1- 1. Шет ел традициялық семантикалық үш бұрышы 2. Шет ел фунционалды семантикалық үш бұрышы 3. К.А. Алленфордтың сызған семантикалық үш бұрышы
В.А.Звегинцев сөз мағынасын объективтік дүниедегі заттар мен құбылыстарға, тілдік система және ұғымға байланысты элементтерден тұрады дейді де семантикалық үш бұрышты басқаша құрастырады. Автордың пікірінше осы үш элемент сөз мағынасын жасайды.
Г.П.мельников, Г.Фреге, Огден мен Ричардс, А.Черч, С.Ульман, В.А.Звегенцев, Ю.С. Степанова т.б. қолданған традициялық «үш бұрыштың» орнына біз таңба, денотат, таңбалық бейне және онымен байланысты денотаттық бейне болады.
Мельников: «таңбаның бейнесі мен денотаттың бейнесі, оларды ішкі таңба, ішкі денотат» деп атауға болды дейді
И.А.Стернин: «Таңбаның референті сөйлеу кезінде байқалатын, барлық қасиетін толық қамтыған нақтылы жеке зат. Таңбаның денотаты ойлау процесі негізінде бөлініп алынып дерексізденген заттардың жеке дара белгілері. Мысалы, үстел дегенде көз алдымызға аяқты (кейде 4, кейде 3), үсті тегіс, жазу не тамақ ішу үшін болжалданған жиһаз.
Идеалды денотат –объектив дүниедегі заттар мен құбылыстарға жақын келетін көшірмесі болып саналатын бейнесін айтады. Идеалды денотатты анықтауда, оның сөз мағынасындағы орнын белгілеуде А.А.Потебня: «Істің мәнісі мынау.Жалпы сөздің мағынасы дегенде екі түрлі нәрсе ұғынылады; оның біреуі тіл білімі аясында енеді. Оны біз жақын мағынада айтамыз; басқа түрін-басқа пәндер иексеретін алыс мағына деп атаймыз»
Сигнификатты мағына семантикалық үш бұрыштың жоғарғы В бұрышында орналасады да бір жағынан идеалды денотатпен, екінші жағынан ұғым түсінігімен байланысты
Асманханова сигнификат терминіне анықтама берместен сөздің сигнификациялық қызметіне анықтама берген: «Сигнификаттық функция ағылш. Significative function 1) дифференциялық қызметі. Дыбыстардың сигнификаттық қызметі. 2) сигнификация ағылш. Signification мағынаның төл тілдік жағы, сөз мағынасы лексема ретінде қарайды. Ал сигнификация «Сөйлеу кезінде білдірілетін мағынадан өзгеше тілдік элемент ретінде сөздің білдіретін мағынасы
Эмоция-экспрессивтік, негізінен, сөйлеу процесіне тән құбылыс. Фразалық тіркестер мен сөздердің келтірінді мағынада қолданғанда сөздердің мағынасындағы эмоционалдық-экспрессивтік мағына анық байқалады. Мысалы, түйе үстінен сирақ үйту (икемсіз, болбыр); сырдың суы келмейді сирағынан (өтірікші) т.б
Эмоциялы-экспрессивтік мағынаны берудегі өнімді жолдың бірі-сөздердің метафоралы қолдануы. Метафора жолымен мағынасын ауыстырған сөздердің барлығы бірдей эмоциялық-экспрессивтік мағынаны білдіре бермейді.
Орындаған: Қапасова Дана KZ-3
