МАЗМҰНЫ Отбасылық құқықтық қатынастар Отбасылық құқықтық қатынастар элементтері Заңды деректер
Әдебиеттер: Конституция Республики Казахстан от 30.08.1995г. Кодекс “О браке (супружестве) и семье” от 26 декабря 2011 г. Кодекс “О здоровье народа и системе здравоохранения” от 05.07.2011 г. Антокольская М.В. Лекции по семейному праву: Учеб. пос.- М.:Юрист.1995.-144с. Антокольская М.В. Семейное право: Учебник.-М.- Юристъ,1996.-366с. Муканова М.Ж. Развитие семейного права Республики Казахстан: Учебное пособие. – Караганда: 2010, - 200 с Муканова М.Ж. Брачный договор по законодательству Республики Казахстан: Учебное пособие.Караганда, 2004
№ Қарым - қатынастардың категориялары Мысалы 1 Некеге т ұруға, некені бұзуға және оны жарамсыз деп тануға байланысты қарым - қатынастар; Некеге тұру шарттары; Некеге тұру тәртібі; Некені сот тәртібінде бұзу және т.б. 2 Отбасы мүшелерінің, ерлі - зайыптылар, ата - аналар мен балалардың арасындағы, кейбір жағдайларда отбасылық құқыққа байланысты басқа да өзге адамдар мен туысқандар арасындағы өзіндік мүліктік және мүліктік емес жеке қарым - қатынастар; Ерлі - зайыптылардың құқықтары мен міндеттері ; Баланың құқықтары ; Бала асырап алу құқығы; Ата - ананың құқықтары мен міндеттері және т.б. 3 Ата - ананың қарауынсыз қалған балаларды орналастыруға байланысты қарым – қатынастар; ААҚҚБ - ды ң құқықтары мен мүдделерін қорғау ; ААҚҚБ - ды анықтау және есепке алу; ААҚҚБ - ды орналастыру және т.б. 4 Азаматтық хал актілерін тіркеуге байланысты қарым – қатынастар; Тууды тіркеу; Некені тіркеу; Қайтыс болуды тіркеу және т.б.
некеге тұру шарттарын және оның тоқтатудың ретін тұрақтандыратын, ерлі - зайыптылар, ата - аналар мен балалар және басқа да туысқандар арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды реттейтін, асырап алудың ретін тұрақтандыратын бірнеше нормативтік актілер жиынтығы. Отбасы құқығы -
Пәні - тек отбасылық қарым - қатынастар емес, сонымен бірге адамгершілік сипатта болатын заңдық реттеуге тәуелді қарым - қатынастар болып табылады.
Отбасы - некеден туыстықтан бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен мәндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы. ( ҚР НжО заңы 1- бап )
Ақысыз қатынастар; Отбасылық құқықтың субъектілері; Қарым - қатынастардың арнайы ерекшеліктері: Құқықтар мен міндеттердің басқаға берілмеуі және бөлінбеуі; Жеке қатынастардың мүліктік қатынастарға өтуі;
Субьективті құрамы заңмен анықталған агнаттық және когнаттық туыстықтан тұрады; Созылмалы сипатта болады; Ақысыз негізде болады; Заңды деректердің негізінде пайда болады; Әкімшілік қатынастармен жиі табысып отырады; Құнсыз сипатта болады; Заңмен және тараптар келісімімен аннықталады; Міндеттемелерді орындамағаны үшін санкция қолданылады; Пайда болу, өзгеру, тоқтатылу сипаттарына ие болады.
Отбасылық құқықтық қатынастар келесі элементтерден тұрады : субъект объект мазмұны
Отбасы құқығының субъектісі болып құқық нармалары осы қатынасқа түсу мүмкіндігін берген адамдар табылады. Оларға: отбасы мүшелері: ерлі-зайыптылар, ата-аналар мен балалар арасындағы, ал Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында көзделген жағдайларда және шектерде басқа туыстар мен өзге де адамдар.
Отбасылық-құқықтық қатынастардың субьектілері – бұл субьективті отбасылық-құқықтар мен міндеттерге ие отбасылық-құқықтық қатынастардың қатысушылары. Отбасылық-құқықтық қатынастардың әрбір субьектісі отбасылық құқық қабілеттілікке ие.
Отбасылық-құқықтық қатынастардың обьектілері болып әрекет және мүлік табылады. Отбасылық қатынастардың ең көп таралған объектісі – адамдардың қарымқатынас іс-әрікетінің нәтижесі.
Отбасылық-құқықтық қатынастардың мазмұны – бұл олардың қатысушыларының субьективтік құқықтары мен міндеттері болып екі топқа жіктеледі. Есте сақта
Субьективті құқық – бұл өкілетті адамның мүмкін болатын іс-әрекетінің заңды қамтамасыз етілген шарасы, сонымен қатар басқа тұлғалардан тиісті іс-әрекетті талап ету мүмкіндігі. Субьективті міндет – белгілі бір іс-әрекетті жасаудан бас тартуды қажет ететін міндетті адамның тиісті іс-әрекетінің заңды шарасы.
Отбасылық құқықтық қатынастарды әр түрле негіздер бойынша бөлуге болады: - мазмұны бойынша - субьективті құрамы бойынша - субьективті құқықтарын қорғау сипаты бойынша
Жеке мүліктік емес Мүліктік Мұндай жіктеу мүліктік құқықтар мен міндеттердің белгілі бір экономикалық мазмұнына байланысты. Жеке құқықтар мен міндеттерде мұндай мазмұн жоқ, себебі олар материалдық емес, жеке тұлғадан бөліп қарастыруға келмейтін игіліктерден тұрады
Субьектілі құрамы бойынша отбасылық құқықтық қатынастарды келесідей бөлуге болады: - ерлі-зайыптылардың құқықтық қатынастары; - бұрынғы ерлі-зайыптылар арасындағы; - ата-аналар мен балалар арасындағы, асырап алушылар мен асырап алынғандар арасындағы (ата-аналақ құқықтық қатынастар); - отбасының басқа да мүшелерінің арасындағы; - қамқоршылар (қорғаншылар) мен қамқорлығындағы кәмелетке толмағандар арасындағы; - өгей ата-аналар мен өгей балалар арасындағы; - өгей ата-аналар және қорғаншы мен қамқоршы органдар арасындағы.
Отбасылық құқық қабілеттілік бұл азаматтың белгілі бір жеке немесе мүліктік құқықтарға ие болып, міндеттер алуы. Отбасылық құқық қабілеттілікке отбасылық құқықтық қатынастардың әрбір субьектісі ие.
Отбасылық әрекет қабілеттілік – бұл азаматтың өзінің әрекеттерімен отбасылық құқықтарға ие болып, оны жүзеге асыруы, сонымен бірге өзі үшін отбасылық міндеттерді қалыптастырып, оларды орындау.
Отбасы құығындағы заңдық деректер – бұл әрекет етуші отбасы заңдарына сәйкес отбасылық құқықтық қатынастар пайда болуға, өзгертуге немесе тоқтатуға негіз болып табылатын нақты өмірлік мән-жайлар
Заңды деректерді жіктеу: Еріктілік белгісіне сәйкес Әрекет ету мерзіміне құқықтық салдарлардың пайда болу сәті
Заңдық деректердің жалпы белгілері болып мыналар табылады: а) заңдық фактілер – бұл нақты өмірлік мән-жайлар; б) заңдық фактілер адам санасына тәуелсіз; в) заңдық фактілер белгілі бір салдар тудырады: құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгеруі, тоқтатылуы
Оқиғалар – адамдардың еркінен тыс пайда болатын заңдық маңызы бар жағдайлар. Жағдайлар абсолюттік, яғни адамдардың еркіне толық бағынышты емес, баламалы – бұл адамның еркімен пайда болады.
Қ ысқа мерзімді заңдық фактілер белгілі бір уақытта тоқтатылады және бір рет қана заңдық салдарлар тудырады (баланың дүниеге келуі, отбасы мүшелерінің біреуінің қайтыс болуы). Ұзақ мерзімді заңдық фактілер көп уақытқа созылады және әрбір кезең сайын құқықтық салдар тудырады (ерлі-зайыптылық, туыстық, қажеттілік).
Заңдық факті – жағдайлардың отбасы құқығында ең көп таралған түрлері: туыстық және ерлі-зайыптылық болып табылады. Туыстық – бұл атадан адамның басқа бір адамнан немесе әр түрле адамдардың ортақ арғы атадан шығуына негізделген адамдардың қандық байланысы.
Тікелей туыстық – бұл бір тұлғаның басқа бір тұлғадан шығуына негізделеді. Тікелей туыстық өспелі немесе кемімелі болуы мүмкін. Жанама туыстық – әр түрлі тұлғалардың бәріне бір ортақ ата тектен тарауына негізделеді.
Ері мен әйелі, ереже бойынша, туысқан болып табылмайды. Олар некелік құқықтық қатынастарда тұрады, бұл терминологиялық мағынасы бойынша ерлі-зайыптылық құқықтық қатынастарға тең.
Отбасы құқығының әдістері Отбасылық құқықтық реттеудің диспозивтілігі, отбасылық құқықтың отбасылық қарым - қатынастар облысындағы отбасылық - құқықтық қатынастар субъектілеріне олардың қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру үшін құқықтық құралдармен қамтамасыз етуі; ІІ. Отбасылық құқықтық реттеудің императивтілігі дегеніміз отбасы құқығының басым көпшілік нормаларының тараптардың келісімі арқылы өзгертуге келмейтін, қатаңдығы;
Тыйымдар М; Некеге тұруға: ( НжО заңының 11 -бабы ) ек і адамның біреуінің басқа некеде тіркелгені жағдайда; ата - аналары бір, тікелей туысқандық қатыстағы, толыққанды және жартылай толыққанды ағайындылар мен сіңілілер арасында; асырап алушылар мен асырандылар арасында; екеуінің біреуі есі дұрыс емес немесе психикаық аурудың әсерінен әрекет қабілетсіз адамдар арасында некеге тұруға жол берілмейді. Тыйымдар - мемлекет қолдамайтын, қажет емес іс - әрекеттерді болдыртпау үшін қажет. Тікелей Жанама М; заңнамаға сәйкес, некеге 18 жастан бастап тұруға болады, Ал кейбір жағдайларда 16 жастан да некеге тұруға боады.
ІІІ. Рұқсат ету активті іс әрекеттерге міндеттейді; І V. Ұйғарым белгілі бір іс - әрекеттерді іске асыруды міндеттейтін әдістер; Мысалы; егер ата - аналары өзара некеде тұрмаған болса, некеге тұратын адамдар некелік шартқа тұруға болады, баланың әкесі туралы жазылады, әкесі мен анасының бірге өтініш беруі бойынша немесе баланың әкесінің өтініші бойынша іске асырылады. Мысалы; сот үш күнде азаматтық жағдайларға актілер ата - аналық құқықтан айыру шешімінің көшірмесі жіберілуі тиіс.
Некелік одақтық еріктілік қағидасы; Отбасындағы ерлі - зайыптылардың құқықтарынның теңдігі қағидасы; Отбасы істеріне араласуға жол бермеу қа,идасы; Ішкі отбасылық мәселелерді өзара келісіммен шешу қағидасы; Отбасы құқығындағы қағидалар:
Балаларды отбасылық тәрбиелеу басымдығы қағидасы; Отбасының кәмелетке толмаған және жұмысқа жарамсыз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау қағидасы; Отбасы мүшелерінің өздерінің құқықтарын жүзеге асырып, оларды қорғауды бөгетсіз өамтамасыз ету қағидасы; Отбасы мүшелерін салауатты өмір салтына ынталандыру қағидасы.
