Қабылдаған: Ким И.А. Орындағандар: Қомшабай А.С. Дүйсенбаева А.А.
Көшпенді өмір салтына байланысты қазақтардың ыдыс-аяқтары алғашқыда тек теріден және ағаштан жасалған. Себебі, азық салуға, ас дайындауға сынбайтын ыдыс қажет болды. Ошақтың негізі болған мыс қазан біздің заманымыздан бұрынғы 3-4 ғасырда пайда болған дейді тарихшы ғалымдар.
Жылқының, өгіздің мойын терісінен жасалатын, қымыз құюға арналған торсықтың негізінен екі түрі бар. Біріншісі, дөңгелене келіп, ағашпен жиектеліп, терімен қапталады. Қылқа мойынды ұзынша, тығын салатын аузы бар. Екіншісі, айбалта пішінді. Үлкен иіннен жоғары шыққан қошқар мүйізді қос қапталы бар және мойыны ұзын. Торсық тек қымыз құю үшін ғана емес, оны бабында ұстауға да ыңғайлы. Ұзақ сапар кезінде шайқалып, қымыз қашанда бабында сақталады. Ал қымыз ашытатын ең үлкен ыдыс – саба. Ол тұтас теріден ( екіден бес теріге дейін ) тігіледі. Әрқайсысының өз аты болған, мысалы «бес биенің сабасы », «тай жүзген » деген сияқты. Сондай-ақ түйенің мойын терісінен қымыз ашыту үшін сүйретпе жасаған. Оның емдік қасиеті де бар екен.
Сондықтан, тек сабадан құйып берген. Жылқы және ірі қара терісінен шелек т.б ыдыстар жасаған. Жер суаруға, құдықтан су тартуға қауғаны пайдаланған. Былғары ыдыстар үй тірлігіне қолданумен бірге қазақтардың қайталанбас ұлтты өнер үлгісі ретінде де қарауға болады. Әсіресе торсықтар мен бие сауатын көнектер мұқият өрнектелетін болған. Былғарыға басылған күрделі өрнектер, шеңберлі оюлар, өсімдіктердің мәнерлі нұсқалары домалана келген ыдыстардың сыртына тұтас салынып, жекелеген тұстарда бір-бірімен ғажап үндестік тапқан.
Қазақ халқы адыс-аяқтарды ағаштан, теріден, қыштан, жүннен, киізіден және шұғадан жасаған. Біздің халық тұрмысында ыдыстардың ағаштан жасалған түрлері кеңінен пайдаланылған. Зағыма - түбі таяз үлкен табақ. Сарқым – сусын құятын тұтқалы ыдыс. Тегене - жиектелген тік ыдыс. Табақ - тағам сақтайтын, керсен - ағаш табақтың үлкені.
Ожау - сұйық құюға арналған шөміш.
Жылқының, өгіздің мойын терісінен жасалатын, қымыз қүюға арналған түрлі торсықтар бар. Ал қымыз ашытатын ең үлкен ыдыс – саба. Саба тұтас теріден тігіледі.
Торсық - сыйымдылығы 3-8 литр болатын қымыз құятын ыдыс. Сүйретпе - қымыз сақтайтын ыдыс. Бөрдек - қымыз ашытатын торсық. Піспек - қымыз пісіретін сапты құрал. Бүйен, қарын - сарымай сақтауға арналған ыдыс. Бұлқыншақ, меске, шанақ - сұйық ас құятын ыдыстар. Көнек - бие саууға арналған шүмекті ыдыс.
Шанаш - тұз сақтайтын тері қапшық. Қыштан жасалынған ыдыстар : Құмыра – ұзын мойынды тұтқалы ыдыс. Көзе - су қүюға арналған шағын ыдыс. Кереңке - сүт құю үшін жасалған құмыра. Халқымыз келген қонаққа қандай ыдыспен ас тартуына ерекше мән берген. Үйде сынық ыдыс-аяқ ұстамаған.
Аяқ – ағаштан жасалған көлемі шұңғыл табақтан кіші, әсем, сырлы ас құятын ыдыс. Аяққап – киізден, былғарыдан істелген, кереге басына ілетін, аяқ сақтайтын ыдыс. Астау – ет салатын, көлемі табақтан үлкен, ұзынша ағаш ыдыс. Бақыраш – су құйып алуға арналған темір ыдыс.
Бүйен – ал бүйенінен жасалған, май сақтауға арналған ыдыс. Жанторсық – жолаушы жанында жүретін, сусын құятын шағын тері ыдыс. Жуаз – май шайқайтын ағаш ыдыс. Зерен – шара тәріздес, беті қақпақты, күміспен, сүйекпен шекетулеген кәделі ағаш ыдыс.
Көзе – қыштан жасалатын, түбі кең, аузы тар сұйық құятын ыдыс. Көнек – теріден қатырып жасалынған, шүмегі бар бие сауатын шелек. Қазан – шойыннан жарты шар үлгісінде құйылған, ұстауға қолайлы, төрт құлағы бар, көлемі әр түрлі, бетінде қақпағы бар тамақ пісіруге арналған ыдыс.
Қарын – бұзаудың, қойдың қарнынан жасалған май сақтайтын ыдыс. Қасық – ағаштан, темірден жасалған сұйық тамақ ішетін ыдыс. Құты – су, сусын құятын шағын ыдыс. Құмыра – қыштан жасалған, сұйық ас құятын ыдыс.
Құманша ( ақ құман ) – шай бұқтыратын шағын ыдыс. Ожау – сұйық құятын сапты ыдыс. Мес – ас құятын, сақтайтын тері ыдыс. Саба – жылқы терісінен тігілетін, қымыз құятын кәделі ыдыс. Самаурын – шай қайнататын ыдыс. Табақ – ет тартатын, кәделі, жиекті ағаш ыдыс.
Шәугім – құманның бір түрі. Шара – ағаштан ойып жасаған қымыз немесе сұйық ас құятын шұңғыл тік жиек ыдыс. Шәйнек – жезден, мыстан жасалған құманның бір түрі. Шөміш – қазаннан ас құятын ыдыс, ожаудың бір түрі. Шанаш – тұз сақтайтын тері қапшық. Шылапшын – қол жуғанда пайдалынылатын ыдыс.
https://ulykbek.wordpress.com/2014/05/12/%D2%9B%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B-%D1%85%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3-%D2%AF%D0%B9-%D1%82%D2%B1%D1%80%D0%BC%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0-%D0%BA%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%96/
Назарларыңызға рахмет!
