Қимақтарда қалалық мәдениетінің дамуын қандай деректер дәлелдейді? 1 - сабақ Нұр - Сұлтан қаласы № 58 мектеп - гимназиясы тарих пәні мұғалімі: Дүйсенбай Асқар Серікұлы
Сабақтың мақсаты Сен ің білетінің: Қимақ қағанатының тарихымен танысасын. Сенің меңгеретінің: Қимақ қағанатының мемлекеттік құрылысын анықтайсын; Қимақтардың отырықшы және көшпелі тұрғындарының өмір салттын салыстырасын. 6.4.1.1 – көшпелілер мен отырықшылар арасындағы өзара экономикалық байланыстарын анықтау.
Қимақ қағанаты ( IX – XI ғғ. басы ) Жетісу жерінде Қарлұқ қағанаты, Сырдарияның орта және төменгі ағыстарын және Арал теңізі бойын жағалай жайлаған Оғыздар мемлекеті, Солтүстік, Шығыс және Орталық Қазақстанның далалық өңірлерін мекендеген Қимақ қағанаты.
Қимақ қағанатының мемлекеттік құрлымы
Қағанатының сыртқы саясаты ІХ ғасыр ортасына қарай олар шығыста Алтайдан, батыста Жайыққа дейінгі тайпаларды біріктірді. Х ғасырдың басында Қимақ қағанатының шегарасында тыныштық орнады.
Мемлекеттің құлау себептері Біріншіден, жеке жер иеліктері билеушілері дербестікке ұмтылды. Екіншіден, қыпшақ көсемдері дербес мемлекет үшін күресті. Х I ғасырдың басында Қимақ қағанаты өм i р сүру i н тоқтатты.
Қимақтардың шаруашылығы туралы деректер № 1. Гардизи қимақтар туралы: «Қимақ қоғамында мал-мүліктің теңсіздігінің нәтижесінде көшпелі ақсүйектер пайда болады. Малы аз қимақтар кедейге айналады». №2. Араб географы Әл-Идриси (ХІІ ғ.) қимақ елінің картасын сызған. Оның мәліметтерінде 16 қаласы болған №3. Парсы тарихшысы Гардизи ( XI ғ.) жазуы бойынша : « Көшпелілер өз қожайындарының малдарын бақты ». №4. ХІ ғасырдағы парсы зерттеушісі Гардизидің пікірі бойынша, қарапайым халық «өз билеушілері үшін мал бақты», «олар (қимақтар) қысқа арнап әрқайсысы өз шамасына қарай сүрленген қой, жылқы немесе сиыр етін дайындады»
Қимақтардың шаруашылығы туралы деректер №5.Махмұд Қ а шқ аридың дерегі бойынша «… малы жоқ кедейлер жатаққа айналып, қолөнермен, балық және аң аулаумен айналысты ». №6. Гардизи: «Қимақтар қолөнермен, аң аулау, балық аулаумен шұғылданып, қыстауларды қоныс етіп, шағын мекендерде тұрған, бұл мекендер бірте-бірте қалаға айналған». №7. Гардизи : « Оларда ешқандай құрылыс жоқ, барлығы да орманда, далалық аймақта мекендейді » №8. Ә л-Идриси қимақтарда егіншіліктің болғандығын сипаттайды. Қимақтардың жекелеген аймақтарынла құнарлы жерлер орын алады.
Тапсырма. Сұрақ - жауап Сұрақ Жауап 1. Қимақ қағанаты құрылды. ? 2. Қимақ қағанатының астанасы ? 3. Мемлекет басшысының титулы. ? 4. Тайпа көсемдерін қалай атады. ? 5. Жекелеген ру - тайпа көсемінің атауы. ? 6. Қимақтардың құрамында жеті тайпа болғандығы жайында дерек қалдырған. ?
Тапсырма. Деректерді жіктеу Көшпелі өмір салты Отырықшы өмір салты Дескриптор: Білім алушы - Қимақтардың өмірі жөніндегі араб, парсы және түрік авторларының деректері келтірілген мәліметтермен таныс ( 7-8 слайд ); - Деректерді қимақтардың өмір салтына қарай (деректің №) сәйкестендір.
Қорытынды Қимақтар туралы араб, парсы және түркі деректерінде айтылған. Осы деректер негiзiнде қимақтар негiзінен көшпелi малшаруашылығымен айналысқандығын, төрт түлік малды өсіргендігін білдік. Сонымен қатар кедейленген шаруалар жатаққа айналып отырықшы аудандарда егіншілікпен, қолөнермен, балық аулаумен айналысқандығын анықтадық. Араб географы әл-Идриси осы елдің картасын сызып, қимақтардың он алты қаласы болғандығы жайлы дерек қалдырды. Қалаларда қолөнер кәсібі жақсы дамыды. Осы деректер арқалы қимақтардың көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын және отырықшы аудандары болғандығын білдік.
Үй тапсырмасы. «Көшпелі мен қала мәдениетінің айырмашылығы неде?» тақырыбына шағын эссе (50-60 сөз) жазыңыз.
