Тақырыбы: Проективті әдістер Қабылдаған: Әмірбекова Ә Орындаған:Қуанышбай А
Проективті әдістердің ішіндегі ең көп қолданатын екі түрі – Тақырыптық апперцепция тесті (ТАТ) және Роршахтың сия дақтары тесті. Бұл әдістер зерттеу кезінде де, клиникалық контекст кезінде де, мінез-құлық пен мотивтің әр түрлі формаларын анықтау кезінде де қоланылады. Тақырыптық апперцепция тесті бірнеше сурет сериясынан тұрады.
Зерттелінушіге осы суреттерді пайдалана отырып, оқиғалар айтып немесе жазып беруі керек. Ал, Роршах тесті бойынша зерттеуші зерттелінушіге бірнеше карточкалар көрсетеді және олардың неге ұқсайтындығын, нені есіне түсіретіні туралы айтып беруін ұсынады. Ашу- ызаны өлшеудің көптеген жүйесі бар. Соның ішінде Елизардың алты категориялылық жауабын ұсынамыз : жағымсыз эмоция мен әсерлер ; агрессиялық мінез-құлық барысында қолданатын заттар ; ашу, агрессиялық мінез-құлықты сипаттау ; агрессия мен ашуға символикалық ассоциация; екі ойлылық пен амвиваленттілік ; ашу-ызаға қатыссыз нейтральді жауаптар. Мысалы, адам сия дақтарынан аңдардың шабылуын көріп тұрса, онда ол агрессивті мінез-құлық болып саналады. Егер қару көріп тұрса, онда да агрессивті мінез-құлық болып саналады.
. Мұндай жауаптар тестіленуші адамның мінезі салмақты, орнықты екенін көрсетеді,сіз үйлесімді дамыған адамсыз. Ал Роршарх тесті бойынша сіздің жауаптарыңыз төмендегі көрсетілген жауаптармен сәйкес келмесе, онда сіз үлкен потенциалды творчествалық адамсыз,немесе де сіз психикалық тұрғыдан науқас адамсыз. Содан:
Егер сіз суретте адам бейнесін көрсеңіз? Егер мүлдем суретте адам бейнесіне ұқсамайтын суретті көрсеңіз онда сіз тұйық және жалғыссыз.Сізге айналадағылыраңызбен тіл табысу қиынға түседі. Көбіне адамдарды көрмейтіндер творчестволық адамдар болып табылады. Себебі олар өз шығармашылықтарында бар ойларын шоғырландырады және де тағы да бір берілген суреттерда адамдар бейнесін көрмейтіндер қатарына-маньяктар жатады.
Суретке қарап «не болып жатыр» деген сұраққа жауап беріңіз. Мәселен сіз суретте қызды және ол жай ғана тұрса онда сіздің өміріңіңізде белгілі бір қиыншылық бар, сіз белгілі бір таңдау алдында тұрсыз немесе сіздің өміріңізде мақсат қойылмаған. Ал егерде ол қыз билеп немесе секіріп тұрса онда ол сіздің белгілі бір мақсатқа жететініңізді көрсетеді, сіз әлеуметтік маңызы бар адамсыз, сіз қоршаған ортаға ешқандай қауіп төндірмейсіз.
Егер сіз әртүрлі заттарды немесе мүлдем жансыз суреттерді көрсеңіз онда сіз қошаған ортаңызда шынайы бет бейнеңізді көрсетпейсіз. Оның салдарынан сіздің өз сезімдеріңізді өз-өзіңіздің ішіңізде тұйқтауыңызға байланысты, сіз басқаларға оларды көрсетіп немесе білдіргенді ұнатпайсыз.
“ Өмірде жоқ жануардың суреті ”
“ Өмірде жоқ жануар”тесті өмірде ең көп қолданылатын проективті әдіс. Креспондент бұл тесті көбінесе қиялын зерттеуге арналған деп ойлайдыда, қорғаныстық іс-әрекетін әлсіретеді. Тесті жүргізу үшін стандартты ақ бет қағаз және қарындаш қажет. Қаламсапты, пламастерді және жұмсақ қарындашты қолдануға болады, алайда бұл жағдайда диогностикалық көрсеткіш батыру күшін анықтай алмай қаламыз.
Нұсқау : ақ бет қағазға өмірде жоқ жануардың суретін салып, оны өмірде жоқ есіммен атаңыз.
Өңделуі : О ртада орналасса - қалыпты жағдай. Егер сурет оң жақта орналасса ол қазіргі уақытпен немесе балалық кезеңіне, жағымды эмоциямен байланысты. Егер сурет төменде сол жағында орналасса, ол өткен уақытпен, жағымсыз эмоциямен және пассивтілікпен байланысты. Сурет неғұрлым жоғары орналасса зерттелушінің өзін-өзі бағалауы жоғары және қоғамда өз орнына разы емес, қоршаған адамдардың көңіл бөлуінің жеткіліксіздігіне қарай оның өзін-өзі көрсетуі жоғары екенін байқатады. Егер сурет беттің төменгі жағында орналасса респондент өзіне-өзі сенімсіз, өзін-өзі бағалауы төмен, айналасындағы адамдарға да сенбейтін, көңіл күйі төмен болып жүретін адам.
2-критерий: Жануардың басының бағыты. Егер жануардың басы оң жаққа қарап тұрса, ол адам өзі жоспарлаған істерін міндетті түрде орындатады. Егер жануардың басы, сол жаққа қараса, мұндай сурет салған адам бір нәрсе істеу үшін көп ойланады және оның біраз бөлігі ғана орындалады, кейде ол белсенді іс-әрекеттер көрсетуге қорқады. Ал егер басы тура қараса – бұл эгоцентризм ретінде қарастырылады. 3-критерий: Бас бөлшектерінің мағынасы. Құлақ-жаңалықтарға деген қызығушылығы айналасындағылардың өзі туралы көзқарасына мән беруі, эмоционалды түрде қабылдайды, бірақ өз іс-әрекетін өзгертпейді. Сәл ашылған ауыздан тілдің байқалуы - орынсыз көп сөйлейтін адам. Ерін салу сезімталдық. Ауыздың ашық болып, ерінсіз, тілсіз ерекше сурет қорқыныш, сенімсіздік, қауіптенуді білдіреді
Тістердің салынуы : вербалды агрессияның белгісі. Көз : егер көздері ерекше айшықталынып салынса, адамның қорқынышын білдіреді. Кірпіктер : адамның өзін-өзі көрсетуі, яғни іс-әрекетінен, сыртқы киім кию ерекшеліктерімен айналасындағыларды таң қалдыруға көп көңіл бөледі. Басында қосымша бөлшектер : ( тырнақ, сақалдары ) агрессияның басқа түрлерімен байланысты. Қанаттары, қауырсындары : өзін-өзі сәндеуге, өзін-өзі ақтап алуға арналған қасиеттері жақсы дамыған. Жалы, жүндері : сезімталдық, сексуалдық рөлде өз жынысын айқын түрде байқататын адам. Аяқтары : егер аяқтары фигура өлшеміне қарағанда ( денесіне қарағанда ) дұрыс негізделіп салынса, ол адамның негізділігін, ойлау, шешім қабылдауда радционалдылығын көрсетеді. Нәзік аяқтар : немесе болмаса, қортынды шығаруда импульсивтілікті байқатады, бір типті, қаталанбалы болуы ой- пікірінің стандарттылығын көрсетеді. Аяқтарының детальдарының әртүрлі орналасуы – ой- пікірінің оригиналдылығы өз беттілігін, ерекше ойлау қабілетін көрсетеді. Фигура деңгейінен жоғары шығып тұрған бөлшектер : қанаттары, қысқыштары, антена – адамның өмірінің әр аймағын қамтуға ұмтылысы. Басқаларды шетке шығарып өзіне жақсы орын тандай алады. Батылдығы, қуаттылығы, өзіне сенімділігі байқалады.
Сәндік бөлшектері : қауырсындары, бантиктері, бұйра шаштары - өзін-өзі көрсетуге талпынысы, өзіне басқалардың көңілін аударуға тырысуы. Құйрық : жоғары қараса адам өз іс-әрекетімен, шешімдерін жағымды бағалайды. Төмен қараса өз-өзіне деген көңілінің толмауы, істеген ісіне, айтқандарына өкіну. Фигураның контуры: қорғаныш жапқыштардың болуы – айналасыдағылардан қорғануды байқатады. Егер олар үшкір, бұрыштар, инелер түрінде болса, бұл агрессияның белгісі. Контурларды қоюлатып сызу, қос сызықтардың болуы – адамның қобалжуы, қорқуы, сенімсіздігін көрсетеді. Суреттің жоғары жақ контуры қоюланып сызылса, ол өзіне жоғары тұрған адамдардан қорғанысын көрсетеді. Төменгі контур қоюланып сызылса, басқаларға күлкі болудан қорғану, айналасындағылардың сөзінен қорқу, өзінен кішкентайларға бағынышты болуы, беделінің жоқтығы. Шеті қоюланып сызылса - әртүрлі жағдайларға байланысты, кез-келген тәртіпке өзін-өзі қорғауға дайындығын көрсетеді. Суреттің қатты басылып сызылуы ( беттін артынан байқалатын болса ) адамның мазасыздануы, қобалжуы.
Жануарды жалпы бағалау : қорқынышты болса, өзіне меніне көзқарасы, өзінің мәнділігі бойынша өмірдегі орыны. Шеңбер фигурасы әсіресе ешнәрсемен толықтырылмаған болса, адамның тұйықтығын, ішкі сезімін ешкімге ашпайтынын көрсетеді. Механикалық бөлшектердін болуы : жануарды тірі организмге қосып алу адамның шизофренияға бейімдігін көрсетеді. Ат қою : егер ат қойғанда мағынасы бар болса, адамның рационалдығын, бейімделгіштігін көрсетеді. Ғылыми мағыналы ат қойса, адамның интеллектісінің жоғары екенін көрсетеді. Дыбыстық ат қойса : адамның жеңіл мінездігін, қауіптік сигналдарды дұрыс ескере алмайтынын көрсетеді. Ирониялық ат : айналасындағыларға кешірімділікпен, ирониямен қарайтын адам. Ұзартылған ат : қоғаныс тенденцияларының жоғары дамуы.
Нұсқау : « Үй » деген сөзді естігенде, сіздің қиялыңызда қандай сурет пайда болды, соны бірден салыңыз. Қалалық үй. Көп қабатты ғимарат. Бұл суретті көп адамдар сала бермейді. Себебі, барлық адамдар « идеалды » үй салуға талпынады. Бұл сурет өз мәселелерін ешкіммен бөліспейтін, өз-өзімен жүретін тұйық мінезді адамдарды көрсетеді. Кішкентай аласа үй. Шатырды аласа салған адам өзін шаршаған адам деп есептейді. Өткен өмірінде еске алатындай жағымды сәттер болмаса да, өткенді еске түсіргенді жақсы көретін адам. Сарай (замок). Мұндай сурет мінездегі жұмсақтықты, салмақсыздықты, жеңілтектікті білдіреді. Адамның аса қиялдылығын көрсетеді. Өз міндеттерін орындап үлгере алмайтындар. Кең ауылдық үй. Өз тұрғын үй орынын кеңейту қажеттілігін білдіреді. Егер осындай үй салған адам жалғыз, баласыз болса, онда оның жанұясының құрып, бала өсіру қажеттілігін көрсетеді. Егер үйді темір қорған қоршап тұрса, онда ол тұйық мінезді білдіреді. Ал егер үй айналасында тоғай, гүлдер болса, ол керісінше, басқаларға деген сенімділікті көрсетеді.
Сарай (замок). Мұндай сурет мінездегі жұмсақтықты, салмақсыздықты, жеңілтектікті білдіреді. Адамның аса қиялдылығын көрсетеді. Өз міндеттерін орындап үлгере алмайтындар. Кең ауылдық үй. Өз тұрғын үй орынын кеңейту қажеттілігін білдіреді. Егер осындай үй салған адам жалғыз, баласыз болса, онда оның жанұясының құрып, бала өсіру қажеттілігін көрсетеді. Егер үйді темір қорған қоршап тұрса, онда ол тұйық мінезді білдіреді. Ал егер үй айналасында тоғай, гүлдер болса, ол керісінше, басқаларға деген сенімділікті көрсетеді. Терезелер. Үлкен терезе – ашықтық, мейірбандықты білдіреді. Бір немесе бірнеше кішкентай терезелер, торлы терезелер – тұйықтық, комплекстің барлығын, сараңдықты, басқаларға ешнәрсе бермеу, олардан бір нәрсе алмау қасиетінің белгісі.
Есіктер. Егер есік үйдің ортаңғы бөлігінде орналасса, қонақжайлылық пен ашық жарқындықты білдіреді. Шатырлы есік – кең пейілділік пен өзіне сенімділікті білдіреді. Ашық есік – ашықтық.. Жабық есік – тұйықтық.. Егер есік қабырғаға жақын болса, қарым – қатынастың жетіспеушілігін білдіреді. Мұндай адамдар контактіге тез түсе алмайды. Егер есік тым үлкен болса, жеңілтектікті, сонымен қатар аса кең пейілділікті білдіреді. Мұржалар. Мұржаның жоқ болуы – сенімсіздіктің белгісі. Түтінсіз мұржа - өмірге разы болмау, өмірден көңіліқалғандықты білдіреді. Түтінді мұржа – кеңпейілділіктің белгісі. Мұржада ұсақ бөлшектер, кірпіш салынса - өмірлік оптимизмді білдіреді.
Назарларыңызға рахмет!
